ياكي، ناعىز موڭعول بولىپ كەتكەن قازاق قىز جايلى حيكايا دەپ، «انا ءتىلدىڭ» ۇلتتىڭ جانى ەكەنىن دالەلدەگەن قىزىقتى ءبىر وقيعانى وقىرمانعا بايانداپ بەرمەكپىن:

وسىدان وتىز جىلداي بۇرىن پەرزەنتحانادا جاڭا تۋعان نارەستەنى ءوز اناسىنىڭ جانىنا جاتقىزبايتىن-دى. ءسابي شىر ەتىپ تۋا سالا، اناسى مەن تۋمانىڭ  بىلەگىنە بىردەي ءنومىر بايلاپ كۇتىپ تۇرعان مەدبيكە نارەستەلەر بولىمشەسىنە دەرەۋ الىپ كەتەتىن. ءتارتىپ بويىنشا، ءسابي تۋىسىمەن  جاڭا بوسانعان اناعا  بالاسىن كورسەتىپ، «سالماعى سونشا، بويى مۇنشا، ۇل يا قىز» دەپ، ايتۋعا ءتيىس ەدى. ۇلكەن قالالارداعى  پەرزەنتحانالاردا ءبىر ساتتە كەيدە بەس-التىعا دەيىن سابيلەر قاتار تۋىپ جاتاتىن قاربالاس كەزدەر دە كوپ بولادى. وسىندايدا، نارەستەنىڭ سالماعىن، بويىن ولشەپ ورايتىن بەسىك-ۇستەلدەردە الگى قاتار تۋعان بالالاردىڭ بىلەكتەرىنە باسقا انانىڭ ءنومىرى اۋىسىپ تاعىلاتىنى دا بولىپ قالاتىن.

مىنە، قازىرگى بايانداماق بولعان حيكايا دا وسىنداي جاعدايدان باستاۋ العان ەدى... ەسەنگەلى مەن شۇعىلا (اڭگىمەدەگى بارلىق ەسىمدەر ماعىناسىنا سايكەس وزگەرتىلىپ الىندى) تۇڭعىش قىزدارى تۋعانىنا وتىز جىل وتكەندە قانشا ۇمىت بولسا دا، ەستەن كەتپەي جۇرگەن ءبىر سىرلارىن ءوزارا ورتاعا سالىپ ەكىۇداي بولىپ قالعان-دى.

وتاعاسى: «ءوز تۋعان قىزىمىزدى ىزدەسەك قايتەدى؟» ايەلى: «تابىلا ما؟ تابىلسا ول ءبىزدى تانىي ما؟  ال، تابىلدى دەيىك، سوندا مىنا ءوز قىزىمىزعا نە دەيمىز؟!» وتاعاسى ول جايلى ويلاماعان سەكىلدى، «وعان ەشتەڭە ايتپايمىز عوي، ءوز قانىمىزدان شىققان قىزىمىزدى تاۋىپ الساق بولدى ەمەس پە!» ايەلى: «يباي-اۋ، ول قىزدى ءبىز تاۋىپ العاندا، ونىڭ اكە-شەشەسى بۇل جاعدايدى بىلەدى ەمەس پە؟ ولار دا ادام بالاسى عوي، بىزگە اۋىسىپ كەتكەن قىزىن ىزدەمەي قويا ما؟»  وتاعاسىنى بۇل ءۋاج ويلاندىرىپ تاستادى. «ءيا، باسە دەشى...» دەگەننەن باسقا ءسوز ايتا الماي تارىعىپ قالدى. ايەلى الداعى بولاتىن وقيعانى ودان ءارى ءوربىتتى. «مىنا ءبىزدىڭ قىزىمىزدىڭ دا ءوز اكە-شەشەسى بالامىزدى كورەمىز دەپ، كەلسە وعان نە بەتىمىزدى ايتامىز!؟ سەن موڭعولدىڭ قىزى بولاتىنسىڭ دەسەك، اپاسى دەگەندە جانىن ۇزەتىن ول بايقۇستى  تىرىدەي ولتىرەمىز عوي!..» وتاعاسى: «يا، باسە! قيىن بولاتىن شىعار!.. بىراق، ءوز قانىمىزدان شىققان قىزدى  ءبىر ىزدەمەي، وعان ءوزىنىڭ قازاق ەكەنىن ايتپاي، مىنا دۇنيەدەن كەتكەنىم، مەنىڭ كوكىرەگىمدە مۇز بوپ كەتەتىن سياقتى...»

ۇلتشىل، قانشىل، نامىسشىل وتاعاسىنىڭ ءسوزى اقىرى ەرلى-زايىپتى ەكەۋىنىڭ «قۇپيا ديالوگىنىڭ» سالماعىن باسىپ كەتتى. اقىرعى بايلام مىناۋ بولدى: نە دە بولسا، ول موڭعول بولىپ كەتكەن قىزدى ىزدەيىك. تاپساق، ماڭدايىنان ءبىر يىسكەپ، قازاقتىڭ قىزى ەكەنىن ايتىپ كەتەيىك. قازىر ول دا وتىزدان اسقان، وتباسى، بالالى-شاعالى بولعان شىعار. ال، مىنا قازاق بوپ كەتكەن ءوز قىزىمىزدىڭ سۋرەتىن اپارىپ ونىڭ دا اكە-شەشەسىنە كورسەتەيىك. سونىمەن، ءىس ءتامام بولسىن» دەگەنگە كەلىستى.

ەكەۋى شۇعىل الىس جولعا قامداندى. الماتىداعى ءۇيلى-باراندى بولعان ۇل-قىزدارىن، وزدەرىنە جاقىن تۋعان-تۋىسقاندارىن ءوز شاڭىراقتارىنا شاقىردى. «وسىلاي دا وسىلاي، كوپ جىلدان بەرى  اياق باسپاعان جاستىق  شاعىمىز وتكەن ۋلانباتىرعا ساپارلاپ كەلمەكشى بولىپ وتىرمىز. وندا ەسكى دوس-جاراندار بار، كوشپەي قالعان ءوزىمىزدىڭ  ءبىرلى-جارىم تۋعان-تۋىستار دا از ەمەس، سولارعا ءبىر سالەمدەسىپ قايتساق دەگەن نيەت بار...». جيىلعان اۋلەتتەرى  جامىراي «ءجون، ءجون!» دەستى. ەكەۋى بىراق، كەلىسكەن نەگىزگى ماقساتتارىنان جىلت شىعارمادى.

ەسەنگەلى ارقا-جارقا بولىپ داستارحاندا وتىرعانداردى  ءوز قولىنداعى «S0NI» ۆيدەوكامەراعا جاقسىلاپ ءتۇسىرىپ وتىردى. ارا-اراسىندا: «كانە، تۋىستارعا سالەمدەرىڭدى ايتىپ قويىڭدار!» دەپ، قويادى. ءبارى دە كەزەك-كەزەك داستارحاننان باس كوتەرىپ، الىستا، ارتتا قالعان  تۋىستارعا ساعىنىشتى سالەمدەرىن جولداۋدا. ەسەنگەلدى داستارحانعا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ءوزىنىڭ تۇڭعىشى قىزىنا  وبەكتسىن كوبىرەك  توقتاتىپ: «ايگەرىم، قىزىم! كانە، ۋلانباتىرداعى تۋىستارعا سالەم ايت!» دەسە، بيازى مىنەزدى سۇيكىمدى «قارا قىزى» ادەمى جىميىپ: «اكەتاي! ول جاقتاعى تۋىستاردى مەن ءتىپتى، تانىمايمىن عوي... سوندا دا، ەندى نە دەيىن...» كۇلىپ الىپ: «الماتىدان سىزدەرگە كوپ سالەم!  امان بولىڭىزدار! بارعاندا اكەم مەن شەشەمدى جاقسى قىدىرتىڭىزدار!» دەپ، قويدى. ەكراندا،  قىزىنىڭ قىسىقتاۋ كەلگەن ادەمى قاراقات كوزى، جىلى ءجۇزى جاقىننان اپ-ايقىن بولىپ كورىنىپ، ايتقان ءسوزى دە سىڭعىراي انىق ەستىلىپ تۇردى.  ەسەنگەلدى وتاعاسى دا ءدال وسى ءساتتى كۇتكەن ەدى، ءىس ءبىتتى. ءبارى دە ەش سوكەتتىگى جوق ادەپكى تىرلىكتىڭ ءبىرى بولىپ، باسقوسۋ تارقادى.

ەسەنگەلدى مەن شۇعىلا ۋلانباتىرعا جيىرما جىلعا تاياۋ ۋاقىتتا بارعاندا قالانىڭ قاتتى وزگەرىپ كەتكەنىنە تاڭقالدى. سوتسياليزم زامانىندا ەڭ بيىك ءۇي سانالاتىن ون ەكى قاباتتى «بايانعول» قوناقۇيىن ەكى-ءۇش ورايتىن  ءزاۋلىم اينەك ۇيلەر قالا ورتاسىنا قاپتاپ كەتىپتى. سۇحەباتىر الاڭى دەپ اتالاتىن ورتالىقتاعى بۇرىنعى سۇپ-سۇر وكىمەت ءۇيى دە مۇلدە وزگەرگەن. كىرە  بەرىس الدىڭعى جاعى ۇلكەيتىلىپ شىڭعىسحاننىڭ تاقتا وتىرعان  الىپ ءمۇسىنى، وڭ جانە سول جاعىندا «توعىز تۇعىر» دەپ اتى شىققان ات ۇستىندەگى اتاقتى توعىز ءۋازىردىڭ ايبىندى مۇسىندەرى كوز تارتادى.

ۋلانباتىردىڭ الدىڭعى جاعىنان شىعىستان باتىسقا قاراي  سىلدىراپ اعىپ جاتاتىن تۋلا وزەنىنىڭ بۇرىن تال-قايىڭ كومكەرىپ جاتاتىن تابيعي جاعالاۋىن قازىر ەليتالىق دەپ اتالاتىن بيىك ءۇيلى اۋداندار يەلەنىپ العان. ودان ارى قالاعا قوڭىر سامال جولداپ تۇراتىن نۋ سامىرسىن ورمانىنا كومىلىپ جاتقان الاسا بوعدا تاۋى، تاۋدان بولەكتەنىپ تۇراتىن زايسان توبە دە وزگەرگەن. (بۇعان قازاقتان شىققان اتاقتى ۇشقىش-گەنارال جايسانوۆتىڭ اتى بەرىلگەن). توبەنىڭ ىرگەسىنە «دار ەح» (اۋليە انا) دەپ اتالاتىن وتە بيىك پۇت-ءمۇسىن تۇرعىزىلىپتى...

شۇعىلا جاسى جيىرماعا تولماي تۇڭعىشىن بوسانعان قالالىق پەرزەنتحانا كوزىنە وتتاي باسىلدى. ول دا ۇلكەيىپ وزگەرىپتى. ونداعى ارحيۆ بولىمىنە كەلىپ وزىمەن قاتار بوسانعان تسەتسەگمانىڭ تۇراق-جايىن تابۋعا تالپىندى. الايدا، وتىز جىل تولعان قۇجاتتار جويىلىپ كەتكەن ەكەن. امالى تاۋسىلعان ەسەنگەلى مەن شۇعىلا وتىز جىل بۇرىنعى وتكەن وقيعانى ەستەرىنە ءتۇسىردى.

شۇعىلا بوسانىپ ءبىر اپتاداي ۋاقىتتان سوڭ تۇڭعىش بوبەگىمەن امان-ەسەن ۇيىنە كەلگەن-ءدى. اكە اتانعان جاس جىگىت ەسەنگەلدى دە قۋانىشتان ارقا-جارقا. بىراق، ءبىر قىزىق بولدى. قۋانىشتان كوزدەرى جارىق-جۇرق ەتىپ، تىستەرى جالت-جۇلت ەتىپ، قارا مۇرتى جىلت-جىلت ەتىپ جۇرگەن ەسەنگەلدى جاڭا تۋعان قىزىل شاقا ءسابيدىڭ بەتىن اشىپ كورە سالا: «مىناۋ مەنىڭ بالام ەمەس قوي!» دەدى. شۇعىلا بۇل سوزگە العاشىندا سەلك ەتە تاڭدانىپ، سوڭىنان جىگىتىنىڭ ءسوزىن باسقا ماعىنادا  ۇعىپ، كوزىنەن جاسىن توگىپ جىلاي جونەلدى. «مەنى قىزداي الىپ اپ،  مۇنداي ءسوز ايتۋعا ءداتىڭ قالاي بارىپ تۇر!» جىگىتى شاراسىز ءۇنسىز قالدى.

سودان بىرنەشە كۇن وتكەن كەزدە ءۇي تەلەفونى شىرىلدادى. شۇعىلا وزىمەن ءبىر ساتتە قاتار بوسانعان تسەتسەگمانى داۋىسىنان تاني قويدى. ول دا ءبىر قىزىق جاڭالىق ايتىپ كۇلدى: «شۇعىلا، مەنىڭ جىگىتىم قىزىمنىڭ بەتىن اشىپ كورە سالىپ، مىنا ساپ-سارى  بالا قايدان شىققان؟» دەدى. مەن وعان قاتتى رەنجىدىم، نەمەنە سەن مەنى بىرەۋدىڭ بالاسىن تاپتى دەپ، تۇرسىڭ با!؟» دەدىم، ول ۇندەي الماي قالدى» دەدى. شۇعىلا دا وزدەرىندە  ءدال سونداي جاعداي بولعانىن ايتىپ، ءبىراز تاڭدانىسىپ تۇردى. سودان، «وسى ەكەۋىمىزدىڭ بالامىز اۋىسىپ كەتكەن جوق پا، ءوزى!؟» دەگەن كۇماندى دە ايتىسىپ قالدى. بىراق، جاس بوسانعان بالاڭ كەلىنشەكتەر بۇل جاعدايلارىن كۇلكىگە اينالىرىپ ودان ءارى ءسوز قوزعاماي توقتاعان-دى.

تۇمسا تۋعان شۇعىلانىڭ ومىراۋ ءۇرپى قيىلىپ بوپەسىن ەمىزۋ قيىنعا سوقتى. قاسىندا اقىلىن ايتىپ، كۇتىپ وتىرعان اپا، ابىسىن-اجىندارى دا جوق، ولار الىستا بولعاندىقتان ابدەن قينالدى. بايان-ولگەيدەگى شەشەسى بۇل جاعدايدان حاباردار بولعان سوڭ: «ءاي، سەن قىز انداعى بالانى اشتان ولتىرەدى ەكەنسىڭ! بوپەنى سەنىمدى كىسىدەن ولەيگە ايىرپلانمەن بىزگە سالىپ جىبەر! ءۇش ساعاتتا ەشتەڭە ەتە قويماس، توسىپ الىپ ءوزىم باعايىن» دەدى. ءبارى  ايتقانىداي بولدى.

ءبىر اي استام ۋاقىت وتكەندە تسەگەگما تاعى تەلەفون سوقتى: «شۇعىلا، مىنا مەنىڭ قىزىمنىڭ ءوڭى راسىندا ساعان كەلەتىن سەكىلدى» دەپ، كۇلدى، «پەرزەنتحاناعا اپارىپ تەكسەرتسەك قايتەدى؟» شۇعىلا دا بۇعان كەلىسىپ، بوپەسىن بايان-ولگەيدەن العىزعان سوڭ، ءوزى حابارلاساتىنىن ايتتى. ەسەنگەلدى مەن شۇعىلا ەكەۋى «سولاي دا، سولاي اپا! بالامىز موڭعول كەلىنشەكتىڭ بالاسىنا اۋىسىپ كەتكەن سەكىلدى، ايكەرىمدى قايتا سالىپ جىبەرىڭىز!» دەيدى عوي. تاعى بىرەر اپتادا اپاسىنان جاۋاپ كەلدى: «ءاي، نە قىرتىپ جۇرسىڭدەر! ەندى، بالا مەنىكى! مەن دە، بوپە دە ءبىر-بىرىمىزگە ابدەن باۋىر باسىپ كەتتىك، باسىمدى قاتىرماڭدار!» دەپتى. كەرەي كەمپىردىڭ مىنەزى بەلگىلى، ايتتى ءبىتتى، كەسىلدى ءۇزىلدى...

بۇل حاباردى ەستىگەن سوڭ تسەتسەگما دا قايتا قاۋزامادى. ول دا سۇيكىمدى تۇڭعىش بوپەسىنە باۋىر باسىپ كەتكەن بولۋ كەرەك...

الدامشى كۇندەر دە زۋلاپ ءوتىپ، ءبىر-جارىم جىلدا ەسەنگەلدى مەن شۇعىلا ۇلدى بولدى. باستان كەشكەن قىم-قۋىت وقيعالار كەشەگىنى ۇمىتتىرىپ ەرتەڭىمەن ەلتىتكەن قىزىقتى جاستىق شاقتارى ءوتىپ جاتىر. ەكەۋى جاز كۇندەرىنىڭ بىرىندە بايان-ولگەيدەگى اۋىلدارىنا قىدىرىپ بارعاندا ايكەرىم اتتى قاراقات كوز تۇڭعىش قىزدارىن تانىماي دا قالدى. «اپام بالاسىمىن! اپام بالاسىمىن!» تىق-تىق ەتەدى.

تاعى دا ايلار اۋىسىپ، جىلدار جىلجىدى. اتاقتى توقسانىنشى جىل كەلىپ جەتتى. موڭعوليادا جەتپىس جىل ۇستەمدىك ەتكەن «سوتسياليزم» دەگەن توت باسقان رۋحاني شىنجىردى «دەموكراتيا» دەگەن جىلپوس قايشى كەلىپ، قيىپ-قيىپ شاشىپ جىبەردى. العاشقى دەموكراتيالىق سايلاۋدان سوڭ-اق، «ادام قۇقى، ەمرگاتسيالىق ەركىندىك» دەگەن زاڭ كۇشىنە ەندى. موڭعولياداعى ەتنيكالىق قازاقتاردان تاربيەلەنىپ شىققان رۋحى مىقتى ۇلتشىل زيالىلار دۇنيەنى دۇرلىكتىرىپ قازاقستانعا العاشقى كوشتى باستاپ تا جىبەردى.  ۋلانباتىردا تۇراتىن ەسەنگەلدى مەن شۇعىلا دا ەلدەن قالماي كوشتى. بايان-ولگەيدەگى اپاسىنىڭ قولىندا ءوسىپ، ون بەس-ون التىعا تولىپ بويجەتىپ كەلە جاتقان ايكەرىمدى دە ەرتە كەتتى. ءبىر جىل بۇرىن اپاسى باقيلىق بولعان-دى. قازاقستانعا كەلگەن سوڭ اپا تاربيەسىن كورىپ ءاربىر نارسەگە العىر وسكەن قىز مەكتەپتە ۇزدىك وقىپ، جوعارعى ءبىلىم الدى. قازاقشاسى اپاسىنىڭ  ءسوز اۋەنىنەن اۋمايدى، توگىلدىرىپ سويلەيدى. اۋىل ادەبى بويىنا ابدەن سىڭگەن، وتە ادەپتى، ۇياڭ-يناباتتى، مىنەزى دە ادەمى.

جاسى كەلگەن كەزدە اكە-شەشەسى وزىنە لايىقتى جىگىتكە ۇزاتىپ، توي-تومالاعىن دا جاسادى. ايكەرىم دە از جىلدا بالالى-شاعالى بولىپ، ءومىر اعىنىمەن ءبىر قالىپتى كەلە جاتقاندا، مىنانداي ويلاماعان بۇرالاڭ-بۇرىلىس الدىنان شىعار دەپ كۇتپەگەن ەدى...

شۇعىلا ءبىر پالاتادان جاتقان كەزدەن باستاپ تسەتسەگمانىڭ اتى-ءجونىن، قالاداعى تۇرعىلىقتى جەرىن ەسىنە جاقسى ساقتاپ قالعان بولاتىن. ەندى، سول باياعىداعى ماڭايدان بارىپ، شولىپ، ىزدەستىرە باستادى. ول كەزدەگى ەسكى قۇرلىستار اتىمەن جوق، ىلعي جاڭا ۇيلەر. ەكەۋى كۇنى بويى وزدەرى قۇرالپتاس ەگدەلەۋ ادامداردان تسەتسەگما مەن ونىڭ كۇيەۋىنىڭ اتىن اتاپ جالىقپاي سۇراستىردى. ءبارى دە، «ۇگۇي، مەدەحگۇي» (جوق، بىلمەيمىز) دەپ، قىسقا قايىرادى. مۇنداي شولاق جاۋاپ ۇمىتتەرىن ۇزە باستادى. ابدەن كەشكە تامان ەندى جاتقان ۇيلەرى جاققا كەتۋگە قامدانا باستاعاندا، قارسى جولىققان جايدارى مىنەزدى قاريا ادام: «ا، ولاردىڭ مەنشىك دۇكەندەرى بار، اناۋ ماڭدا!» دەپ، ءجون سىلتەگەندە  ەكەۋى دۇنيەدە قىمبات قازىنا تاپقاننان بەتەر  قۋاندى.

شۇعىلا جۇرەگى قوبالجىي الگى دۇكەننىڭ تابالدىرىعىن اتتاعاندا، ەلۋلەردى ەڭسەرىپ قالعان وتىز جىل بۇرىنعى  موڭعول كەلىنشەكتىڭ  مەيىرىمدى كەلگەن قوڭىر كوزدەرىن شۇعىلا جازباي تانىدى. «تسەتسەگما!» دەپ، قۋانا ايقايلاپ جىبەردى. تسەتسەگما دا: «و، شۇعىلا، كوكتەن ءتۇستىڭ بە؟!» دەپ، قۋانىش پەن تاڭدانىس ارالاس داۋىسپەن جاۋاپ قاتىپ، قۇشاقتاسا امانداستى.

كەلەسى ساتتە شۇعىلا: «الگى، قىزىڭ امان-ەسە بە؟» دەدى. تسەتسەگما: «ءيا، مەنىڭ قىزىمنىڭ ءتۇرى جاس كەزىڭدەگى سەنەن اۋمايدى، ەكى بالاسى بار» دەدى دە: «ءيا، سەنىڭ قىزىڭ دا امان-ساۋ ما؟» دەدى، كوزىندە جاس مولدىرەپ.  شۇعىلا دا داۋىسى دىرىلدەي: «ءيا، مەنىڭ قىزىم دا امان-ساۋ، ونىڭ دا ەكى بالاسى بار. ول دا ەكەۋمىز بوسانىپ جاتقان كەزدەگى سەنىڭ جاس كۇنىڭنەن ءتۇرى اۋمايدى!» دەدى.

سودان دەرەۋ قولدارىندا الىپ جۇرگەن ۆيدەوكامەرانى اشىپ، ايكەرىمنىڭ سالەم جولاعان  ءساتىن تسەتسەگماعا كورسەتتى. ول ءوزى تۇسىنبەيتىن مۇلدە بوتەن تىلدە سويلەپ تۇرعان، جاس شاعىنداعى ءوزىن كورگەندە ءبىر كۇلدى، ءبىر كەمسەڭدەپ جىلادى...

شۇعىلا بۇيىمتايىن ايتتى: «وسىرگەن قىزدارىمىز ەندى وزىمىزدىكى بولسا دا، ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ قىزىمىزدا ءوز-ءوزىمىزدىڭ قانىمىز بار عوي، تسەتسەگما. ءبىر كورىپ، ماڭدايىنان يىسكەپ، تانىسىپ كەتەيىك دەپ كەلدىك.» دەدى. تسەتسەگما تىعىرىققا تىرەلگەندەي ويلانىپ قالدى. «وعان قالاي ايتسام ەكەن؟! ول ءالى كۇنگە  ەشتەڭە دە سەزبەيدى عوي... بۇگىن ۇيىنە بارىپ جولىعايىن، كەشكە ءوزىم سەندەرگە نە بولعانىن ايتارمىن...» دەدى. ۋادە وسى بولدى.

شۇعىلاعا كەشكە سوعىلاتىن تەلفوندى كۇتكەن ءبىر كۇنى ءبىر جىلاي  كورىندى،  ابدەن تۇنگە قاراي تسەتسەگما حابارلاستى، الدىمەن جۇمساق كۇلىپ الدى. «شۇعىلا، ناراعا ءبارىن ايتتىم. ول كوزدەرى دوڭگەلەنىپ قاتتى تاڭداندى. ەجە، سەن ماعان كينوسەريال ايتىپ وتىرعان جوقسىڭ با، دەدى. سەنەتىن ەمەس. سودان سەندەردىڭ جاتقان ۇيلەرىڭنىڭ ادرەسىن بەردىم. قىزىم، نە بولسا سول قازاقستاننان جۇرگەن ادامدارمەن جولىعىپ قايت، دەدىم. نارا مەنەن، ول كىسىلەر اعىلشىن ءتىلىن بىلە مە، مەنىمەن قانداي تىلدە سويلەسەدى، دەپ سۇرادى. جوق، ول كىسىلەر موڭعولشا جاقسى بىلەدى، دەپ ەدىم، ودان سايىن تاڭدانىپ قالدى. ەرتەڭ كەشكە جۇمىستان سوڭ نارا ءوزى بارىپ قالار، كۇتىڭدەر!» دەدى.

مىنا حاباردان كەيىن، سان-ساپالاق ويمەن ەرلى-زايىپتى ەكەۋى كورەر تاڭدى كوزىمەن اتىردى. كەلەسى كۇنى  تاڭنان كەشكە دەيىن جاتقان ۇيلەرىنىڭ ديۆانىندا ەسەنگەلدى مەن شۇعىلا وتىرعىزىپ قويعان جاندى مۇسىندەي ەسىك جاققا ەلەڭدەۋمەن جازدىڭ ۇزاق كۇنىن  ارەڭ-ارەڭ ەڭسەرىپ، كۇن ۇياسىنا تاياي بەرە، باتىس تەرەزەدەن تۇسكەن كۇننىڭ قىزىعىلت شاپاعى ۇيقىقاشتى جۇزدەرىنە  تۇسكەن كەزدە، دىز-دىز ەتكەن  قوڭىراۋمەن جارىسا تۇرعان ەكەۋى ءبىر-بىرىمەن سوعىلىسىپ ەسىككە ۇمتىلدى. ەكەۋى تالاسا ءجۇرىپ ساسقالاقتاي اشقان ەسىكتەن جۇزىندە قاتتى تاڭدانىس شىرايى ايقىن بايقالعان، شاشىن ادەمىلەپ قىرىققان، قالالىق ۇلگىدە كيىنگەن بيداي ءوڭدى جاس كەلىنشەك كىرىپ كەلە جاتتى.

ەرلى-زايىپتى ەكەۋىنىڭ كوكىرەگىندە وتىز جىل بويى ۇمىت بولىپ، ەندى عانا ساعىنىشقا اينالعان قىزىق سەزىمدەرى ءبىر ساتتە باسىلىپ قالعانداي بولدى. وزدەرىنە مۇلە بەيتانىس كوزبەن قاراپ تۇرعان قىزدارىن، الدىندا ويلاعاندارىنداي جىلاپ-سىقتاپ باس سالىپ قۇشاقتاي المادى. «ساين ۋ، وحين مين!» (سالەمەت پە، قىزىم!) دەپ، ادەپپەن ماڭدايىنان يىسكەپ قانا امانداستى. كەلگەن قىز دا شەتەلدىك ادامدارمەن امانداسقانداي سالقىن سالەمدەسىپ، بۇرىشتاعى كرەسلوعا تىزە بۇكتى.

نارا ءوز اكە-شەشەسىنىڭ جاس شاماسىنداعى شەتەلدىك ەكى كىسىنىڭ موڭعولشا مۇلتىكسىز تازا سويلەي باستاعانىنا ءىشى جىلىعانداي ىلەزدە موڭعولداردىڭ اشىق-جارقىن مىنەزىنە كوشتى. بىردەن، كەشە شەشەسى وزىنە ايتقان «كينوسەريال» حيكاياسى تۋرالى سۇراعىن قويدى. ەسەنگەلدى مەن شۇعانىڭ ايتقانى، ءوز شەشەسىنىڭ ايتقانىنا اينا-قاتەسىز بولعانىنا امالسىز يلانعانداي، يلانسا دا بۇعان كونە المايتىنداي، كونسە دە ەشقانداي ءمانى جوق سەكىلدى سەزىمدە وتىردى. «جاڭا اكە-شەشەسىنىڭ» اڭگىمەسىنە ابدەن قانىعىپ بولعان كەزدە عانا، كۇلە وتىرىپ: «ءوزىم دە اتا-انا بولىپ وتىزعا كەلگەن كەزدە، بۇرحان (قۇداي) ماعان تاعى ءبىر اتا-انا سىيلاپ جاتسا، وعان قۋانباسام، رەنجىمەيمىن عوي!» دەگەن شىنايى ءسوزىن ايتتى...

ەسەنگەلى مەن شۇعىلا جاڭا تاپقان قىزدارىن الماتىعا قوناققا شاقىرىپ، ويعا العان ىستەرى ءساتتى بولىپ ۇيلەرىنە قايتىپ كەلسە دە، ەندى ايكەرىمگە بۇل حيكايانى ايتۋ  ەڭ قيىن بولدى. ايتپاسا دا بولار ەدى، بىراق تسەتسەگما «مەن دە تۋعان قىزىمدى كورىپ قايتايىن، وعان ايتارسىڭدار!» دەگەن امانات ءسوزىن، ەسكەرۋسىز قالدىرۋعا بولمايتىن ەدى...

اقىرى، الىس ساپاردان امان-ەسەن كەلگەن ەسەنگەلدى مەن شۇعىلا تاعى دا بالا-شاعا، اعايىن-تۋىستى جيىپ، بازارلىقتارىن تاراتا وتىرىپ، اڭگىمەلەرىن شەرتتى. وتىز جىل بۇرىن اۋىسىپ كەتكەن قىزدارىن تاۋىپ العاندارىن ايتتى. دۋىلداپ وتىرعان تۋىستارى مۇنى ەستىگەندە اۋىزدارىن اشىپ، تاڭىرقاپ قالدى. كەلەسى كەزەكتە ءبارى ءبىراۋىزدان «ول قاي قىز اۋىسقان!؟» دەپ، ايتپاسقا بولمايتىن، تىعىرىققا تىرەگەن سۇراقتى قويدى. ءبارى بىرىنە-ءبىرى قارادى. ۇلدارى قىزدارىنا، قىزدارى ۇلدارىنا كوز تىكتى. ءبارىنىڭ كوكەيىندە «ول موڭعول قىز كىم!؟» دەگەن عاجاپ سۇراق.

ەسەنگەلدى تۇڭعىش قىزى ايكەرىم جاققا بەت بۇرىپ: «قىزىم!» دەدى، داۋىسى دىرىلدەپ، «كەشىر، اينالايىن! سەن ءبىزدىڭ قىزىمىزسىڭ عوي! بىراق...» ارى ايتۋعا جۇرەگى داۋالاماي توقتاپ قالدى. سول ساتتە ايكەرىمنىڭ كوزى شاراسىنان شىقتى! ءبىر ۋاقىتتا، قازىر بىرگە وتىرعان ءوزىنىڭ ەڭ جاقىن اۋلەتىنىڭ جۇرەگىن جارىپ جىبەرەردەي شىڭعىرا جىلاپ جىبەردى: «نە، دەپ وتىرسىڭدار! مەنى موڭعولدىڭ قىزى دەپ وتىرسىڭدار ما!؟ اپا! اپا! اپا! سەن ولگەن سوڭ، مىنالار مەنى باسىنىپ موڭعولدىڭ قىزىسىڭ دەپ جاتىر! اپا...ا... ا...ا...!» دەپ، ەڭىرەپ جىلادى. ايكەرىمنىڭ زارلى جىلاۋى وتىرعان تۋىستارىنىڭ ءبارنىڭ كوزىنەن جاس سورعالاتتى...

الايدا، قۋ تاعىر كىمدى كوندىرمەگەن دەيسىڭ! اۋىسىپ كەتكەن ۋلانباتىرلىق نارا الماتىعا قىدىرا كەلىپ، جاڭا تۋىستارىمەن تانىسىپ، بوتەنسىمەي ءۇيىر بولىپ كەتتى. ويتكەنى، ونىڭ قازاقستاندىق جاڭا تۋىستارى تۇگەل موڭعولشا بىلەتىندىكتەن، ءتىل تابىسۋ، تانىسۋ ۇيرەنىسۋ قيىنعا سوقپادى.

ال، ايكەرىم شاقىرسا دا ۋلانباتىرعا بارمايتىنى بەلگىلى  ەدى. ويتكەنى، ول قانى موڭعول بولسا دا، جانى ناعىز قازاققا اينالعان قىز ەدى. ونىڭ ۇستىنە كەرەي قازاقتارىنىڭ سالتى بولىپ كەتكەن «اپاسىنىڭ بالاسى، اجەسىنىڭ قىزى» دەگەن «ءداستۇرلى ستاتۋسى» ونىڭ جانىنان دا قىمبات بولاتىن.

دەگەنمەن، ۋلانباتىردان تۋعان شەشەسى تسەتسەگما الماتىعا ىزەپ كەلگەندە ءسال جۇمسارعانداي بولدى. وزىنە بوتەن اناعا شاتاق شىعارماي ادەپتىلىك ساقتادى. ماڭدايىنان يىسكەتتى، كۇتىپ قۇرمەتتى قوناق ەتتى. بىراق، ەتەنە ءتىل تابىسا المادى. ويتكەنى، تسەتسەگما قازاقشا دا، ورىسشا دا بىلمەيتىن. ال، ايكەرىم ءوز تاپقان شەشەسىمەن  تەك، موڭعولشا بىلەتىن ءوزىنىڭ جاقىن ادامدارىنىڭ كومەگىمەن اۋدارماشى ارقىلى سويلەسۋگە تۋرا كەلدى...

«اۋىسقان قىزدار» حيكاياسىن وسىلاي تامامداساق تا جەتەتىن سياقتى. ال، وسى ناقتى وقيعانى وقىرمانعا بايانداعان جۋرناليست رەتىندە ءوزىمنىڭ ءبىر قورتىندى پىكىرىمدى قوسا كەتسەم، ايىپ بولماس دەيمىن.

ۇلتتىڭ رۋحى، جاندۇنيەسى، ءدىلى ياعني بۇكىل بولمىسى تەك انا  ءتىلىن-دە  دەگەن اكسيومانى  ايتۋداي-اق ايتتىق. الايدا، «سوۆەتتىك ينتەرناتسيوناليزم» يدەولوگياسى ورىس ءتىلىن كۇشەيتىپ، باسقا ءتىلدى ازدىرۋ ساياساتى ەكەنىن كوزبەن كورسەك تە، وعان ەڭ قاتتى ۇشىراعانى قازاق ءتىلى ەكەنىن  بىلسەك تە «ۇلتتار اسسوتساسياسى» دەگەن، الگى «ينەرناتسيونالدان» دا جادىگوي ۇيىم قۇرىپ الىپ تاۋەلسىزدىكتىڭ  تالاي جىلىن «قازاق ءتىلىنىڭ قادىرى قاشتى» دەگەن جەل ءسوزدى بۇرقىراتىپ ايتۋدان جالىقپاي ءالى جەلدىرتىپ كەلەمىز. ناتيجەدە، الگى ءبىزدىڭ ەلدە قامقورلىقتا تۇرىپ جاتقان دياسپورالار ءوز انا تىلىندە دە سويلەمەي، ءبىر اۋىز ءسوز قازاقشا دا بىلمەي ورىسشا زۋىلداپ جۇرگەنىنە كۋا بولدىق. ءبىز دە ولاردىڭ كوڭىلىنە قاراعانىمىز سونشا، ولاردىڭ الدىندا قازاقشا سويلەۋدى كىنا، قىلمىس ساناپ، ءوز انا ءتىلىمىزدى اياققا تاپتاپ جاپاي ورىسشا سويلەۋگە قادام باسىپ، قارىشتاپ بارامىز!

بىراق، مىنە، مىنا مولتەك اڭگىمەدەن  بوتەن ەلدەن تەك ءوزىنىڭ انا  ءتىلى ءۇشىن كوشىپ كەلگەن قازاق قانداستارىمىز ەشقاشان ءوز انا ءتىلىن ساتا المايتىنىن بايقايسىزدار، مۇنداي مىڭداعان مىسال ايتار ەدىم، وقىرماندى جالىقتىرمايىن دەدىم.

اباي ماۋقارا

Abai.kz