احمەت بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ساياباق ءھام الماتى قالاسىنىڭ اكىمشىلىگى

31-ءنشى مامىر ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى قارساڭىنداعى كەزەكتى ءىس-شارالار باستالدى. الماتىداعى پايداسى -  احمەت بايتۇرسىنۇلى مۇراجاي ءۇيىنىڭ تومەنگى تۇسىندا ورنالاسقان ساياباققا اياۋلى احاڭنىڭ اتى بەرىلدى. ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان الاش ازاماتتارىنىڭ ۇرپاقتارى، تاريحشىلار، اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى جينالىپ ەسكەرتكىش تاقتانى اشىپ، ونان كەيىنگى شارانى «احمەت بايتۇرسىنۇلى وقۋلارى» دەگەن اتپەن احاڭنىڭ مۇراجاي ءۇيىنىڭ الدىنداعى الاڭقايدا وتكىزدى. ءار مەكتەپتەن كەلگەن وقۋشىلار احاڭنىڭ ولەڭدەرىن وقىدى، تاريحشىلار ويلارىن ايتتى. بىرەر ءان ايتىلدى. جيىن ولەڭ وقىعان وقۋشىلاردى قاتىرما قاعازبەن ماراپاتتاۋمەن اياقتالدى. 31-ءنشى مامىر كۇنى وتكىزىلىپ كەلە جاتقان وسى تەكتەس شارالاردىڭ ءبىر قالىپتان شىققانداي ۇقساستىعى جانە وعان زيالىسى بار، ەل ءسوزىن ايتىپ ءجۇرمىن دەيتىن قوعامدىق تۇلعالارى بار، ءتۇرلى ۇيىمداردىڭ ەشقايسىسى قاتىسپايتىندىعى قاراداي قاپالاندىرادى. ولاردىڭ كەلمەيتىندە ءجونى بار شىعار. ويتكەنى، داستارحان جايىپ، قازى-قارتا  تارتىلماسا، كەلگەنىڭىز ءۇشىن دەپ كونۆەرت ۇستاتپاسا، ازاتتىق پەن الاش دەگەن حالقى ءۇشىن جانىن قيعان الىپتاردى ەسكە الۋ شاراسىنان نە ىزدەيدى. سەبەبى، قولدان جەم جەپ ۇيرەنگەن ءۇي كۇشىك مىقتىلارعا ەلدىك پەن تاريح، تۇلعا، ۇرپاق ساباقتاستىعى، تاريحي ادىلەتتىلىك دەگەنىڭىز كوك تيىن. اقىسىن بەرسەڭىز ايتادى، ايتپەسە، مازاسىن الماۋىڭىزدى وتىنەدى.

احمەت بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ساياباق ءھام الماتى قالاسىنىڭ اكىمشىلىگى

31-ءنشى مامىر ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى قارساڭىنداعى كەزەكتى ءىس-شارالار باستالدى. الماتىداعى پايداسى -  احمەت بايتۇرسىنۇلى مۇراجاي ءۇيىنىڭ تومەنگى تۇسىندا ورنالاسقان ساياباققا اياۋلى احاڭنىڭ اتى بەرىلدى. ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان الاش ازاماتتارىنىڭ ۇرپاقتارى، تاريحشىلار، اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى جينالىپ ەسكەرتكىش تاقتانى اشىپ، ونان كەيىنگى شارانى «احمەت بايتۇرسىنۇلى وقۋلارى» دەگەن اتپەن احاڭنىڭ مۇراجاي ءۇيىنىڭ الدىنداعى الاڭقايدا وتكىزدى. ءار مەكتەپتەن كەلگەن وقۋشىلار احاڭنىڭ ولەڭدەرىن وقىدى، تاريحشىلار ويلارىن ايتتى. بىرەر ءان ايتىلدى. جيىن ولەڭ وقىعان وقۋشىلاردى قاتىرما قاعازبەن ماراپاتتاۋمەن اياقتالدى. 31-ءنشى مامىر كۇنى وتكىزىلىپ كەلە جاتقان وسى تەكتەس شارالاردىڭ ءبىر قالىپتان شىققانداي ۇقساستىعى جانە وعان زيالىسى بار، ەل ءسوزىن ايتىپ ءجۇرمىن دەيتىن قوعامدىق تۇلعالارى بار، ءتۇرلى ۇيىمداردىڭ ەشقايسىسى قاتىسپايتىندىعى قاراداي قاپالاندىرادى. ولاردىڭ كەلمەيتىندە ءجونى بار شىعار. ويتكەنى، داستارحان جايىپ، قازى-قارتا  تارتىلماسا، كەلگەنىڭىز ءۇشىن دەپ كونۆەرت ۇستاتپاسا، ازاتتىق پەن الاش دەگەن حالقى ءۇشىن جانىن قيعان الىپتاردى ەسكە الۋ شاراسىنان نە ىزدەيدى. سەبەبى، قولدان جەم جەپ ۇيرەنگەن ءۇي كۇشىك مىقتىلارعا ەلدىك پەن تاريح، تۇلعا، ۇرپاق ساباقتاستىعى، تاريحي ادىلەتتىلىك دەگەنىڭىز كوك تيىن. اقىسىن بەرسەڭىز ايتادى، ايتپەسە، مازاسىن الماۋىڭىزدى وتىنەدى.

ال، مامىردىڭ سوڭعى كۇنىنە ارنالعان ىستەردىڭ ءبارى باياعىداي. ەشنارسە وزگەرمەگەن. اكىمشىلىكتەن كەلگەن كىشكەنتاي شەنەۋنىكتەر ءىس-شارانى سىرتتاي باقىلاۋمەن عانا تۇردى. تاپ وزدەرىنە تۇك قاتىسى جوق ىستەي.

البەتتە، ەل بولعان سوڭ تاريحي تۇلعالارىن، ايتۋلى كۇندەرىن اتاپ ءوتۋى، قۇرمەت ەتۋى قالىپتى ءىس. ءبىزدىڭ كۇيەتىنىمىز - ءىستىڭ ءبارى ەسەپ ءۇشىن عانا اتقارىلاتىندىعى. مۇرنىن تەسكەن تايلاقتاي قىلىپ تىزىمدەپ اكەلگەن مەكتەپ وقۋشىلارىنا كەلىپ قاتىسقانىنا ايعاق بولۋ ءۇشىن اكىمشىلىكتىڭ شابارماندارى قولدارىن قويعىزىپ الىپ جاتتى. قورقىتىپ، ۇركىتىپ الىپ كەلگەن وقۋشىنىڭ ساناسىنا احاڭنىڭ قايران سوزدەرى جەتە مە؟ ءاي، قايدام. ال، كىشكەنتاي شەنەۋنىكتەرگە بولىنگەن قارجىنىڭ يگەرىلگەندىگى مەن ءىس-شارانىڭ وتكەنى كەرەك. ءىس ءبىتتى، قۋ كەتتى. بۇل جەردە اشىقتىق تۋرالى اڭگىمە ايتپاي-اق قويايىق. ەگەر الماتى قالاسى اكىمشىلىگى مەملەكەت تاريحىن جانە ونىڭ ءىرى تۇلعالارىن قۇرمەتتەيتىن بولسا، ساياباقتى احاڭنىڭ اتىنا بەرۋ تۋرالى ارنايى شەشىمدى تابانى كۇرەكتەي ون ءۇش جىلعا سوزار ما ەدى. بۇدان كەيىن قالاي ءىشىڭ جىليدى. 1998 جىلى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى ءسوز بولىپ وتىرعان ساياباقتى الاش زيالىسىنىڭ اتىنا بەرۋ جونىندە سول كەزدەگى قالا اكىمى حراپۋنوۆتىڭ شەشىمى شىققان. سول شەشىم بۇگىن ورىندالىپ وتىر. ال، احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ تۋعانىنا بيىل - 138 جىل. مىنە، ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ جۇمىس ىستەۋ ادەتى. اكىم اۋىسقانمەن، الماتى ونىڭ حالقى، كوشەلەر مەن ساياباقتار، تاريح، تۇلعالار، ولاردىڭ ەل ءۇشىن ەتكەن ەرەن ەڭبەگى اكىممەن بىرگە كوشىپ كەتكەن جوق قوي. دەمەك، بيلىكتىڭ سونىڭ ىشىندە الماتى قالاسى اكىمشىلىگىنىڭ جۇمىس جۇرگىزۋ تاسىلدەرى ابدەن تۇرالاپ قالعان. ەشكىم ەشنارسەگە جاۋاپتى ەمەس دەگەن ءسوز. ءبارىنىڭ ەسىل- دەرتى وتىرىك-شىندى ەسەپ بەرۋ، جاقسى كورىنۋ. ول جولدا مەكتەپ وقۋشىلارىنان باستاپ، «مەن» دەگەن زيالىڭىزدىڭ ءوزىن اكىمشىلىك قىسپاققا الىپ ءوز دەگەنىنە كوندىرەدى. ەسەپ تۇگەندەلگەن سوڭ ەشكىمنىڭ كەرەگى جوق. اينالاسىنىڭ، ىستەگەن ءىسىنىڭ ءبارى - كوزبوياۋشىلىق. ەگەر اكىمشىلىك ءبىر جاقسى ءىس قىلسا، ول ونىڭ مىندەتى. قاي بەتىمەن بالسىنەدى، مىندەتسىنەتىنەدى.

"دۇنيەدە قازاق حالقى جاساپ تۇرسا، احمەت بايتۇرسىنۇلى ولمەيدى"

ال، بۇگىن ساياباققا ورناتىلعان ەسكەرتكىش تاقتا كورەر كوزگە ءادپ-ادەمى. ساياباقتا جوندەۋدەن ءوتىپ، قىزدىڭ جيعان جۇگىندەي جيناقىلانىپ، رەڭ كىرىپ تۇر ەكەن.

ايتپاقشى، مۇراجاي ءۇيدىڭ اۋلاسىندا وتكەن شارا بارىسىندا تاريحشى مامبەت قويگەلدى احاڭ تۋرالى ايتا كەلىپ: «قازاقتىڭ ءان-كۇيىن جيناعان زاتاەۆيچ وسى ساپارىنا شىعار كەزدە احاڭا كەلىپ اقىلداسىپ، ءجون سۇراپتى. كەتەرىندە زاتاەۆيچ احاڭنان: «جۇرگەن جەرىمدە ءسىزدىڭ اتىڭىزدان ءجۇرمىن دەپ ايتسام، رۇقسات پا؟»، دەگەندە احاڭ «مەنى تانيتىن جۇرت بولسا، ايتا بەرىڭىز»، دەپتى. قازاقتىڭ قالىڭ ەلىن ارالاعان زاتاەۆيچ بارعان جەرىندە احاڭدى ايتقان ساتتە-اق، كەز كەلگەن ءۇي بارىن الدىنا توسىپ، ىزدەگەن ءانشى، جىرشىلارىن جانىنا جيناپ بەرىپ، قۇداسىنداي كۇتىپ شىعارىپ سالىپ وتىرپتى. بۇل -  احاڭنىڭ ەل ىشىندەگى ەرەسەن بەدەلىنىڭ، احاڭا دەگەن جۇرتتىڭ شىنايى قۇرمەتى! دۇنيەدە قازاق حالقى جاساپ تۇرسا، احمەت بايتۇرسىنۇلى ولمەيدى»، دەدى. وسى ءسوزدى بىزدە مەدەت قىلدىق.

«اباي-اقپارات»