وڭ جول مەن سول جول
(عيبراتناما)
الدان دەگەن بالا ءومىر دەگەن جولعا شىققان ەدى. العاشىندا قايدا بارارىن بىلمەي اۋىل شەتىندە اڭىرىپ تۇردى. كوڭىلىنە "باقىت دەگەن نارسەنى ىزدەۋ كەرەك" دەگەن وي كەلدى. بىراق، باقىتتىڭ نە ەكەنىن بىلمەدى. جۇرەگىنىڭ تۇبىنەن "باقىت دەگەن ءوز جاراتۋشىڭدى تانىپ، سوعان تابىنۋ" دەگەن ءسابيدىڭ ءالسىز ءۇنى ەستىلدى. سوعان دەن قويام دەگەنشە كوكىرەگىندە الگى ۇننەن باسىم قاتتى داۋىستار جاڭعىرىپ "باقىت دەگەن باي بولۋ، باي بولساڭ ءبارى بولادى!" دەگەن وكتەم داۋىس قۇلاعىنا جەتتى. ءدال وسى كەزدە جانىنا جۇدەۋ ءجۇزدى، جۇپىنى قاريا كەلىپ:
«بالام، مىناۋ وڭ جاقتاعى جولعا ءتۇسىپ بىرگە جۇرەيىك!» دەپ، ءوتىنىش جاسادى.
«ول جاقتا نە بار؟»
«جەمىسى تاۋسىلمايتىن ماڭگى جاسىل باق بار».
«وعان قالاي جەتەمىز؟»
«جولدا كەزىككەننىڭ بارىنە جاردەم ەتىپ وتىرساق، ولار بىزگە ءجون سىلتەيدى، ءسويتىپ باقتى اداسپاي تابامىز».
بوزبالانىڭ كوكەيىنە:
«تۇگى جوق كارىمەن بىرگە ءجۇرىپ نە تابام؟» دەگەن وي سۋماڭ ەتىپ كەلە قالدى. ول باسىن شايقادى. قاريا جونىنە كەتتى.
ءدال وسى ساتتە جىلماڭ ءجۇزدى بىرەۋ جەتىپ كەلدى. الگى ەڭ الدىمەن ونىڭ قولىنا ءبىر بۋما اقشانى ۇستاتا قويدى. بوزبالا الدان بىردەن:
«نەتكەن جومارت جان!» دەپ تاڭدانىپ قالدى. وعان كوڭىلى دە ءجىبىپ سالا بەردى. ەندى نە ايتار ەكەن دەپ كۇتتى. جىلماڭ ءجۇزدى:
«باۋىرىم، كوپ اقشا تاباتىن جەرگە بارعىڭ كەلە مە؟» دەپ، ەلجىرەدى. جاس جىگىت ويىنداعىسىن ءدوپ باسقان سوڭ:
«ءيا» دەدى. ول:
«ولاي بولسا اينالاڭداعى ەشتەڭەگە دە، ەشكىمگە دە الاڭ بولماي، تەك سول اقشا جاققا قاراي جۇرە بەرسەڭ، ءارى جىلدام، ءارى ءدال باراسىڭ» دەدى. الداننىڭ دا تىلەگەنى وسى ەمەس پە! «قالاي بارام، ايتىڭىز!» دەدى، باتىلدانىپ. جىلماڭ ءجۇزدى:
«اينالاڭا الاڭ بولماۋىڭ ءۇشىن كوزىڭدى بايلاۋىم كەرەك. بۇعان كونەسىڭ بە؟» دەدى. جىگىت اعاسى جاستاعى الدان ءسال ءمۇدىرىپ:
«جارايدى» دەپ، كەلىسە كەتتى. الگى دە وسى قۇپتاۋدى ءىلىپ الىپ:
«ەندەشە، مەنىڭ ايتقان باعىتىمنان اۋماي ءجۇرىپ وتىراسىڭ» دەدى. الدان:
«قالاي قاراي؟» دەپ سۇرادى. ول:
«مىنە، مىنا جاققا تەك سولعا قاراي ءجۇرىپ وتىر! ءبىر كەزدە مول اقشانىڭ ۇستىنەن تۇسەسىڭ» دەدى، ءسوزىن شەگەلەپ. الدان انتەك كۇدىكتەنگەندەي:
«ءسىز، ءوزىڭىز وندا بولدىڭىز با؟» دەپ، سۇراۋعا باتىلى جەتتى. جىلماڭ ءجۇزدى:
«ارينە، سونشا كوپ اقشام بولماسا مەن ساعان مۇنشا اقشانى تەكتەن-تەككە قالاي بەرە سالام؟!» دەدى، بەرگەن ءبىر بۋما اقشاسىن نۇسقاپ.
جاعى تالعانشا تاعى قانشا سويلەدى، جىلجىپ جىلدار ءوتىپتى.
ەگدە تارتقان الدان باسىن يزەگەنىن ءوزى دە بىلمەي قالدى. ءدال وسى ءساتتى اڭدىپ تۇرعان جىلماڭ دا جىپ ەتكىزىپ ونىڭ كوزىن بايلاي قويدى دا، سول قولىنان جەتەلەپ سولعا بۇرىپ:
«ەندى، ەش بوگەلمەي تارتا بەر!» دەپ، بۇيىردى.
ساۋلەسىز قالعان الدان قولىن قارمانىپ، بەتى بۇرىلعان جاققا كىبىرتىكتەپ كەتە باردى. تۇنەكتە قالعان سوڭ كۇن مەن ءتۇندى دە ايىرمادى، قانشا جىلدار وتكەنى ەسىندە قالمادى، وزىنىڭ قاريا جاسقا جەتىپ قالتىراپ كەلە جاتقانىن عانا سەزدى.
كوز الدىنا اقشادان وزگە ەشتەڭە دە ەلەستەمەيدى. ءبىر ۋاقىتتا وڭ جاق تۇسىنان:
«توقتاڭىزشى!» دەگەن مەيىرىمدى داۋىس ەستىلدى. الدان قاريا تۇرا قالدى دا الگى بەيمالىم داۋىسپەن سويلەسە باستادى.
«ولاي جۇرۋگە بولمايدى!» دەدى ول.
«نەگە؟»
«الدىڭىزعا قاراي ەندى بىرنەشە قادام باسساڭىز، ءتۇپسىز قۇردىمعا قۇلايسىز!»
«وتىرىك ايتىپ تۇرسىڭ!»
«ءسىز ماعان نەگە سەنبەيسىز؟ مەن ءتۇپسىز اڭعاردى كورىپ تۇرمىن عوي، ال ءسىز ونى كورىپ تۇرعان جوقسىز. ويتكەنى، كوزىڭىز بايلاۋلى ەكەن!».
قاريانىڭ ەسىنە جىلماڭنىڭ باياعىدا ايتقان «ەشتەڭەگە، ەشكىمگە دە قاراما!» دەگەن ءسوزى تۇسە كەتتى. سونان سوڭ، كوكەيىندە «مىناۋ مەنىڭ كوپ اقشاعا جەتەتىنىمدى ءبىلىپ قىزعانىپ تۇر» دەگەن كۇدىك تۋا قالدى.
«مەن ساعان سەنبەيمىن» دەدى. بوگدە داۋىس:
«سەنبەسەڭىز كوزىڭىزدى شەشەيىن، ءوزىڭىز كورىڭىز!» دەدى. الدان قاريا:
«جوق، جوق ماعان جولاما، جولىمنان قالامىن!» دەپ بەزىلدەدى. بوگدە داۋىس جاناشىرلىق ۇنمەن:
«ءسىز، مىنە بىلاي وڭعا قاراي جۇرسەڭىز قاتەرسىز، كەڭ داڭعىل جول الدىڭىزدان اشىلادى» دەدى.
«ول جاقتا ماعان مول اقشا بار ما؟»
«وندا جەتسەڭىز اقشانىڭ ەش قاجەتى بولمايدى.»
«جوق، سەن مەنى الداپ اداستىرعالى تۇرسىڭ! اقشانىڭ كەرەگى جوق جەر بولا ما؟! مىنە، مەنى بىلاي جىبەرگەن ادام مۇنشا اقشا بەردى. سەنىكى قۇر ءسوز…» بوگدە داۋىس ايانىشپەن:
«ءسىز ەندى، از ۋاقىتتان كەيىن مەنىڭ سوزىمە دە سەنەسىز. قولىڭىزداعى اقشانىڭ دا ەش كەرەگى بولمايدى. ول كەزدە مەنىڭ ايتقان اقىلىمنىڭ دا پايداسى تيمەيدى. تەك، ەش جاققا بارمايتىن ءتۇپسىز تەرەڭدە جاتىپ تاۋسىلمايتىن وكىنىشتىڭ ءدامىن تاتاسىز!» دەپ، الىستاپ كەتتى.
قالتىراعان قاريا دا قورقىنىشتى، ءتۇپسىز تۇنەك اپاننىڭ شەتىنە جەتتى...
مىنە، بۇل مىسال، ءاپسانادان گورى كۇندە كورىپ جۇرگەن شىندىققا ۇقسايدى. اقىرەت كۇنىنەن، ماڭگى ومىردەن بەيعام قالعان پەندەلەر مول اقشا، داڭعازا اتاق-داڭق، از كۇندىك بيىك لاۋازىم، جادىگوي ماراپات-سىيلىق، اقىلدى العان اراق-شاراپ، ەستى شىعارعان ءمانسىز توي-تومالاق ءتىپتى، كۇندەلىكتى كۇيكى تىرلىك ىسپەتتى نە ءتۇرلى ارباۋشى «كوز بايلاۋشىلاردىڭ» الداعانىنا دا، قۇتىلمايتىن قۇردىمعا ايداعانىنا دا سەنە بەرەدى، سەنە بەرەدى... سودان، قۇردىمعا قاراي توقتاماي كەتە بەرەدى...
قۇتقارۋشىنىڭ ءسوزىن قۇلاعىنا دا ىلمەيدى. سەبەبى، اداسۋشىنىڭ الدانعا ۇقساپ كوكىرەك كوزى بايلانعان.
اباي ماۋقاراۇلى
Abai.kz
