قۋاندىق شاماحايۇلى. دەپۋتات
(اڭگىمە)
تومەنگى پالاتاعا دەپۋتات بولىپ، ماندات العان كۇننىڭ ەرتەڭىندە ادەتتەگى جۇمىس كۇنى باستالدى. كومەكشى جىگىت الدەقاشان كەلىپ العان، اۋىزعى بولمەدەگى ۇستەلىندە الدە ءبىر پاپكىلەردى رەتتەپ وتىر ەكەن. مۇنى كورگەندە ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، سالەمدەستى دە:
-كەشىرىڭىز، جۇرگىزۋشى ماعان حابارلامادى. ءسىزدى ءبىرىنشى قاباتتان ءوزىم كۇتىپ الاتىن ەدىم عوي.
- ءويتىپ اۋىرە بولماي-اق قوي! ليفتىگە ءوزىم ءمىنىپ كەلە الامىن، اداسىپ كەتەدى دەپ پە ەدىڭ؟
-جوعا، ول نە دەگەنىڭىز، اعا! – دەپ، سىپايى عانا ءۇن قاتقان بيازى
كومەكشى: -شاي الدە، كوفە؟ – دەپ، سۇراۋلى جۇزبەن كوز سالدى.
-ەشتەڭە كەرەك ەمەس، ءماجىلىس زالىنا اپاراتىن قۇجاتتاردى دايىندا!
-ءبارى دايىن، باسەكە! وتىرىس باستالاردان بەس-ون مينۋت زالعا ءوزىم اپارىپ، ۇستەلىڭىزدىڭ ۇستىنە قويىپ بەرەمىن.
كابينەتىنە كىرىپ جايعاسقان سوڭ ساعاتىنا قاراسا، وتىرىس باستالۋعا ءالى باقانداي ءبىر ساعات بار ەكەن. كەشە ابىر-سابىرمەن كەلىپ، كابينەتىن جاقسىلاپ كورە الماعان ەدى. ەندى، جان-جاعىنا قاراسا، ات شاپتىرىم كەڭ بولماسا دا، ءبىر ادامعا لايىقتالعان اجەپتاۋىر جايلى ورىنجاي ەكەن.
قابىرعانىڭ ورتاسىنداعى ۇلكەن ايناعا بارىپ قارادى. كەشە عانا قالاداعى ەڭ اتاقتى دا ءىرى ساۋدا ورنىنان توعىزجۇز مىڭ تەڭگەگە ساتىپ العان گەرمان كوستيۋمى دەنەسىنە قونىپ تۇر. جاراسىمدى كورىنەدى. ءبىر جاعىنا قاراي ءسال قيسايىپ كەتكەن گالستۋگىن تۇزەپ قويدى. ونسىز دا سيىر جالاعانداي بولىپ باسىنا جابىسىپ تۇرعان سەلدىر شاشىن بەينە ءبىر ءۇرپيىپ، ۇيپا-تۇيپا بولىپ كەتكەندەي-اق تاراپ-تاراپ الدى.
سالدەن سوڭ كومەكشى جىگىت كىرىپ، گازەت-جۋرنالداردىڭ جاڭا ساندارىن ۇستەلىنىڭ ۇستىنە قويدى. كومپيۋتەرىن قوسىپ، كەشەگى بىرلەسكەن وتىرىس تۋرالى رەپورتاجدار جاريالاعان ەلەكتروندىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ پاراقشالارىن اشىپ بەرىپ كەتتى.
گازەتتەردەگى جانە ينتەرنەتتەگى ماقالالارعا كوز جۇگىرتكەنى بولماسا، وقىعان دا جوق. نەگىزىنەن ولاردا جاريالانعان فوتولارعا شۇقشيا قارادى. ءبىر قاتار دەپۋتاتتاردىڭ جالپى وتىرىستاعى سۋرەتتەرى وتە انىق كورىنىپ تۇر. ءوزى وتىرعان قاتاردا ءدال قاسىنداعى ارىپتەسىنىڭ فوتوسى ءىرى پلاندا تۇر دا، مۇنىڭ يىعى عانا جىلتيىپ، ءتۇرى تۇسىرىلمەي قالىپتى. «وي، اتاڭا نالەت، ءسال عانا شەگىنىپ، مەنى دە تولىقتاي تۇسىرە سالسا، قايتەدى ەكەن» - دەپ ىشتەي بوقتادى دا، گازەتتى بۇرىشقا قاراي لاقتىرا سالدى. سايت، پورتال پاراقشالارىنداعى فوتولاردى تۇگەلدەي ءسۇزىپ شىقسا دا ءوز بەينەسىن كەزدەستىرە المادى.
وتىرىسقا ون مينۋت قالعاندا كومەكشى جىگىت باس سۇعىپ، جينالىس زالىنا بارۋى كەرەك ەكەنىن حابارلادى. جيىننىڭ كۇنتارتىبى، زاڭ جوباسىنىڭ قاعاز تۇرىندەگى نۇسقاسى سەكىلدى ءبىر قۇشاققا تاياۋ قۇجاتتى كومەكشى جىگىت كوتەرىپ بىرگە ءجۇردى. اينالاسىنا قاراسا، جالپى قالىپتاسقان ءۇردىس تىم توسىنداۋ سەكىلدى كورىندى.
زالدىڭ ءىشى ابىر-سابىر. الدىڭعى بىرنەشە شاقىرىلىمدا ءاربىرىن دەرلىك جىبەرمەي قايتا-قايتا سايلانىپ كەلە جاتقان ەسكىلىكتى ماجىلىسشىلەر قۇشاقتاسىپ امانداسادى جانە ازعانا ايەل دەپۋتاتتار سالەمدەسكەندە مىندەتتى تۇردە بەتتەرىن ۇسىنىپ، ەركەكتەر ولاردى شوپىلدەتە سۇيەتىن ءبىرتۇرلى داستۇرلەرى بار ەكەن. بۇرىن ءىرى لاۋازىم يەسى بولعان، ءتۇر تۇلعالارى ەلگە اسا تانىمال بىرنەشە ارىپتەسىنە سالەم بەرىپ ەدى. ولار سالەمىن المادى، ءتىپتى، تىم قۇرىعاندا باس يزەمەدى. «ەندى، مىنانداي ۇساق-تۇيەكتەرگە دە ماندات بەرەتىن بولعان با؟ جەتپەگەنى وسى ما، ەندى، بۇلاردىڭ مىنا مەنىمەن تەڭەسۋى قالىپ ەدى، قاراي گور ءوزىن، سالەمدەسىپ قويادى، تاعى...» دەگەندەي سىڭاي تانىتىپ، تىجىرىنا قارادى دا كەردەڭ قاعىپ وتە شىقتى.
سونىمەن زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ باستالىپ كەتتى. جوبانى تانىستىرعان مينيسترگە بىرنەشە ارىپتەسى سۇراق قويىپ ۇلگەردى. بۇل دا وزىنشە ءبىر ماڭىزدى سۇراعىن دايىنداپ وتىرعان ەدى، قىرسىق قىلعاندا ءدال سونى ارتىندا وتىرعان باسقا ءبىر دەپۋتات قويىپ كەپ جىبەردى. دەرەۋ رايىنان قايتۋعا ءماجبۇر بولدى. كەلەسى سۇراقتى ويلانا بەرگەندە:
-سۇراقتار قويىلىپ بىتكەن بولسا، ەندى، تالقىلاۋعا كوشەيىك! – دەپ، سپيكەر اڭگىمەنى باسقا ارناعا بۇرىپ جىبەردى.
جوبانى جىلىكشە شاعىپ، سۋىرىلا سويلەپ جاتقاندار كوپ-اق. ءبىزدىڭ دەپۋتات ءاربىرىنىڭ اۋزىنا ءبىر قاراپ، شىنىمەن دە تاڭدانىپ قالدى. سويلەيتىندەردىڭ كوبى ەجەلدەن كەلە جاتقان ساقا دەپۋتاتتار ەكەن. بىرەۋلەرى زاڭ جوباسىنداعى ءبىر سويلەمنىڭ وزىنەن ادامنىڭ ويىنا كىرىپ شىقپايتىن وراسان ءبىر قاتە تاۋىپ، بايانداماشىنى ساستىرىپ، سپيكەردى قۋانتىپ تاستايتىنىن قايتەرسىڭ. قاي دەپۋتات ءسوز السا، بۇكىل تەلەوپەراتور اتاۋلى سونىڭ ماڭىنا كەلىپ، ۇيمەلەپ، سارت-سۇرت تۇسىرە باستايدى ەكەن.
ءبىزدىڭ دەپۋتاتتىڭ قاسىنداعى ايەل ارىپتەسى ءسوز الىپ ەدى، قاپتاعان وپەراتورلار سول قاتارعا قاراي لاپ قويدى. الگى ايەلدىڭ ءار ءسوزىن تامسانا تىڭداپ، بەت-ءجۇزىنىڭ قيمىلىن دا قالت جىبەرمەي قاراپ ول وتىر. «ە، وسىلاي سويلەۋ ءۇشىن دە ءبىرشاما باتىلدىق كەرەك ەكەن عوي» - دەپ ىشتەي ويلاپ قويدى.
سونىمەن وتىرىس اياقتالىپ، ءبارى زالدان شىعۋعا ىڭعايلاندى. كومەكشىلەرى زالعا لاپ قويىپ، قۇجاتتارىن جيناستىرىپ، ارقايسى دەپۋتاتتارىنىڭ قاسىنان ءبىر ەلى قالماي زىر جۇگىرىپ ءجۇر. دالىزگە شىقسا قاپتاعان جۋرناليستەر. الگىندە عانا ءسوز العان ساناۋلى دەپۋتاتتى انا بۇرىشتا ءبىر، مىنا بۇرىشتا ءبىر ورتاعا الىپ، ميكروفوندارى مەن ديكتافوندارىن اۋىزدارىنا توسەپ، سۇراقتارىن جاۋدىرتىپ جاتىر.
ءبىزدىڭ دەپۋتات الگى ارىپتەستەرىنە قىزىعا دا، قىزعانا دا كوز تاستادى. وزىنە قاراي ءبىرلى-جارىمى مويىن بۇرىپ قالا ما دەگەن ەسەك دامەمەن ءجۇرىسىن باياۋلاتىپ، جالتاق-جالتاق قاراپ قويادى. بىراق، وعان كوز قىرىن سالعان ءتىرى جان بولماعان سوڭ ەرىكسىز كابينەتىنە كىردى دە:
-قانەكي، شاي اكەلشى! – دەپ، كومەكشىسىنە بۇيىرا ءتىل قاتتى.
دەپۋتاتتىقتىڭ ءبىر ءتاۋىرى، تۇسكى ءۇزىلىس ەكى ساعاتقا سوزىلادى ەكەن. شاي ءىشىپ العان سوڭ ول كەتۋگە ىڭعايلاندى. كومەكشىسى ونى كولىككە دەيىن جەتكىزىپ سالۋ ءۇشىن بىرگە شىقتى. دالىزدە كەلە جاتىر ەدى، قارسى الدىنان كەزدەسكەن ءبىر جىگىت ءوزىن ءجۋرناليسپىن دەپ تانىستىرىپ، سۇحبات الۋعا رۇقسات سۇرادى. قاسىندا تەلەوپەراتور كورىنبەگەنىنە قاراعاندا، تەلەۆيزيا ءتىلشىسى بولماسا كەرەك. وعان ازداپ قومسىنىپ قالدى دا:
-قاي گازەتتەن ەدىڭ؟ – دەپ سۇرادى.
ءوزى بىلەتىن ەكى-اق گازەت بار ەدى، ونىڭ ەشبىرى ەمەس. سوسىن، «قاي ءبىر تانىمال گازەت دەيسىڭ، باس قاتىرماي-اق قويايىن» دەگەن ويعا كەلدى دە:
-اينالايىن، مەندە ۋاقىت جوق! – دەپ، ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى. سول ساتتە قاستارىنان ءوتىپ بارا جاتقان بايىرعى دەپۋتاتتاردىڭ ءبىرى:
-وي، امانسىڭ با، ىنىشەك؟ مەن سۇحبات بەرەيىن، ءجۇر ءبىزدىڭ كابينەتكە! – دەپ، جاتا جابىسقانىن كورگەندە تاعى دا ويلانىپ قالدى. بىراق، ەندى كەش ەدى.
ول ويىن راستاعانداي تىسقا شىققاندا كومەكشىسى:
-باسەكە، جاڭاعى تىلشىگە ينتەرۆيۋ بەرۋدەن بەكەر باس تارتتىڭىز.
-نەگە؟
-سەبەبى، ول ءبىزدىڭ پارلامەنت باسىلىمىنىڭ ءتىلشىسى. سونىمەن قاتار وتە تاجىريبەلى جۋرناليست. بىردەمەنىڭ شەت-جاعاسىن ايتىپ، ءسال ەمەۋرىن بىلدىرسەڭىز بولدى، قاتىرىپ جازىپ، كەرەمەت ەتىپ جاريالايدى. ءتىپتى، زاڭ شىعارۋشى بيلىكتىڭ ىشكى قىر-سىرىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ءبىلىپ العانى سونشالىق، مايىن تامىزىپ جازعان ماقالالارىن ءبىزدىڭ سپيكەردىڭ ءوزى ماقتاعاندا، اۋزىن اشىپ، كوزىن جۇمىپ تامسانادى. وتكەن شاقىرىلىمدا ماعان باسشى بولعان دەپۋتات جاڭاعى ءتىلشىنىڭ ارقاسىندا تالاي رەت سۇحباتقا شىعىپ، ءوزىنىڭ جاعىمدى ءيميدجىن سول ءتىلشى جىگىتكە جاساتتى دا، مانداتىن ۆيتسە-ءمينيستردىڭ كرەسلوسىنا ايىرباستاپ الا قويدى. نەگىزى، مۇنداي مۇمكىندىكتى بوسقا جىبەرمەگەنىڭىز ءجون بولادى – دەدى، كومەكشىسى.
الگىندە عانا دالىزدە كەزدەسكەن ارىپتەسىنىڭ جىلپ ەتە قالۋىنىڭ سىرىن دەپۋتات ەندى ۇققانداي بولدى. ىشتەي «قاپ، اتتەگەن-اي» دەپ قاتتى وكىنسە دە، ونىسىن كومەكشىسىنە بىلدىرمەگەن سىڭاي تانىتىپ:
-قازىر تۇسكى تاماق كەزىندە ءبىر ماڭىزدى كەزدەسۋىم بار ەدى، سوعان اسىقتىم – دەي سالدى. شىن مانىندە، ۇيىنە بارىپ، سەمىز جىلقىنىڭ ەتىنە تويىپ العان سوڭ ءبىر ساعات مىزعىپ الۋدان وزگە ماڭىزدى ەشتەڭەسى دە جوق ەدى.
تۇستەن كەيىنگى جۇمىستارى كاكىر-شۇكىر وتىرىستاردان تۇرادى ەكەن. كوميتەت جيىنى، جۇمىس توبى دەگەندەي بىردەمەلەر. دەگەنمەن، جۇمىستىڭ قىزاتىن تۇسى دا وسى جەردە سەكىلدى. جاڭادان كەلىپ تۇسكەن زاڭ جوبالارىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن تالداپ-تارازىلاپ، تالاي قۇندى ۇسىنىس، پىكىرلەر وسىندا ايتىلاتىنعا ۇقسايدى. جالپى، وتىرىسقا شىعارىلعاندا ايتىلاتىن اڭگىمەلەردى وسىندا پىسىقتاپ الۋعا بولاتىن سياقتى.
سونىمەن بىرگە جالپى وتىرىستا نە ايتاتىنىڭدى، كىمگە قانداي ساۋال تاستايتىنىڭدى دا، فراكتسياسى بار، باسقاسى بار، وسى جەردە كەسىپ-ءپىشىپ بەرەدى.
ال، باسپاسوزگە سۇحبات بەرەتىن، ماڭىزدى كەزدەسۋلەرى بولسا، وعان كوميتەت توراعاسى دا قولداۋ كورسەتىپ، ارنايى ۋاقىت بولەتىن كورىنەدى. نەگىزىنەن، قوعامدىق پىكىردىڭ كەز كەلگەن مۇمكىندىكتەرىن بارلىعى دا قالت جىبەرمەيتىندەرىن كورگەندە تۇسكى ۇزىلىستەگى ارەكەتىنە وكىنىڭكىرەپ قالدى.
وكىنگەننىڭ كوكەسى ەكى كۇننەن كەيىنگى وتىرىستا بولدى. جينالىس زالىنا كىرسە، بارلىق ارىپتەستەرى الگى دالىزدە كەزدەسكەن دەپۋتاتتى قىزۋ قۇتتىقتاپ، ءماز-مەيرام بولىسىپ جاتىر. ءار ۇستەلدىڭ ۇستىندە الگى گازەت. ونىڭ ايقارا بەتىندە ارىپتەسىنىڭ كورنەكتى فوتوسىمەن بىرگە جاريالانعان كولدەي سۇحبات. جيىن باستالاردىڭ الدىندا سپيكەردىڭ ءوزى ءمانى مەن مازمۇنى تەرەڭ سۇحبات بەرگەن الگى دەپۋتاتقا العىس ايتىپ، بارلىعى دۋ قول سوققانىن قايتەرسىڭ. بارىنەن بۇرىن كەشكىسىن كورشى وبلىستا تۇراتىن بالدىزىنىڭ تەلەفون سوعىپ قىجىرتقانى ابدەن زىعىردانىن قايناتتى:
-جەزدەكە-اۋ، دەپۋتات بولعان ەكەنسىڭ باسپاسوزدە ءبىر كورىنىپ، ءبىزدى قۋانتىپ قويساڭشى! تەلەديدار جاڭالىقتارىن كۇندە قارايمىز. تىم قۇرىعاندا، ءبىر پىكىر بىلدىرمەيسىڭ، جالقى سۇراق تا قويمايسىڭ. انا جولى ءبىر رەت قانا تەلەديداردان جىلت ەتتىڭ. ونىڭ وزىندە قاسىڭداعى ايەلگە كوزىڭ ءتۇسىپ، سونىڭ اۋزىنا كىرىپ كەتەردەي ءولىپ-تالىپ وتىرسىڭ! – دەپ، قارقىلداپ تۇرىپ كۇلەدى.
-ءاي، كەتشى-ەي! – دەپ، تەلەفونىن ۇزە سالعاننان وزگە امالى قالمادى.
كەزەكتى وتىرىستاردىڭ ەشبىرى تەلەۆيزيانىڭ ءتۇسىرىلۋىنسىز وتپەسە دە، قاپتاعان تەلەارنالار وپەراتورلارىنىڭ ءبىرىنىڭ وبەكتيۆىنە ىلىگە الماي جۇرگەندە جارتى جىل زۋ ەتىپ وتە شىقتى. ەندى، ازعانا ۋاقىتتا كانيكۋل باستالادى. اۋىلعا بارا قالسا، «تەلەديداردا ءبىر رەت تە توبە كورسەتپەگەن سەنى دە دەپۋتات دەيدى-اۋ» دەپ، مازاق ەتەتىن ىرجاقاي قۇرداستارى دا جەتكىلىكتى. «دوستىڭ كۇلكىسى، دۇشپاننىڭ تاباسىنا» قالماۋ كەرەك. ازعانا مەرزىمدە ۇلگەرىپ بىردەمە جاساۋ كەرەك. ونىڭ ىشكى ويىن ايتقىزباي-اق بىلگەندەي كومەكشىسى وعان بىردە بىلاي دەدى:
-باسەكە، تەلەوپەراتورلاردىڭ قولىنا بىردەمە ۇستاتپاساڭىز، ولار ءسىزدى «كرۋپنىي» تۇرماق «دالنىي» پلانعا دا ىلىكتىرمەيدى. سولار ارقىلى تىلشىلەرگە شىعىپ، الدىمەن، سينحرون، ودان كەيىن سۇحبات تا بەرىپ جىبەرۋگە بولادى.
-اينالايىن-اۋ، سونى باياعىدان بەرى نەگە ايتپاي ءجۇرسىڭ؟
-العاشىندا مەن ءسىزدى پۋبليكاعا شىعۋعا اسا اۋەستىگى جوق ادام شىعار دەپ ويلاپ قالدىم...
-جارايدى، ەشتەن كەش جاقسى. ال، مەن مىنا دەپۋتات باسىممەن قايداعى ءبىر وپەراتورعا قالاي ەندى، نەعىلىپ...
-وعان ەش قام جەمەڭىز، اعا! ماعان بەرسەڭىز، ءوزىم ءبارىن رەتتەيمىن.
كومەكشى راسىمەن دە قاتىرىپ تۇرىپ رەتتەدى. دەپۋتات اپتا بويى بىرنەشە تەلەارنانىڭ باستى جاڭالىقتارىندا ءىرى پلاندا كورسەتىلىپ قانا قويماي جالپى جينالىستىڭ ۇزىلىسىندە سينحرونعا شىقتى. ونى سول كۇيىندە ەلدەگى ونشاقتى تەلەارناسى بىرىنەن سوڭ ءبىرى الما-كەزەك كورسەتىپ شىقتى. جاڭادان كەلىپ تۇسكەن زاڭ جوباسى بويىنشا ايتقان پىكىرى مەن الەۋمەتتىك ماسەلەلەر جونىندە ۇكىمەتكە جولداعان ساۋالى اينالاسى ەكى اپتانىڭ ىشىندە ەفير ارقىلى بىرنەشە رەت بەرىلىپ جىبەردى.
وسىدان كەيىن جاعداي جاعىمدى جاعىنا قاراي بىرتىندەپ وزگەرە باستادى. الگى وزدەرىنشە كەردەڭ قاعىپ، بەرگەن سالەمىن الماي بەس قاپ بولىپ جۇرەتىن ارىپتەستەرى باس يزەيتىن بولدى. كەيبىرى ەرنىن جىبىرلاتىپ، «ءسا...» دەگەندەي ءبىر وشكىندەۋ بولسا دا الدە ءبىر دىبىس شىعارىپ، ۇسىنعان قولىنا ساۋساعىنىڭ ۇشىن تيگىزىپ قويادى. كەزدەسە قالعاندا سپيكەردىڭ ءوزى كۇلىمسىرەپ قارايتىنى، كوڭىلىنە قۋانىش ۇيالاتادى.
بىرنەشە قوعامدىق بىرلەستىك ونى وزدەرىنىڭ دوڭگەلەك ۇستەلدەرى مەن كونفەرەنتسيالارىنا شاقىرىپ، قۇرمەتتى مەيمان ەتتى. ولاردىڭ جيىندارىندا كوسىلىپ ۇزاق سويلەۋىنە مۇمكىندىك اسا زور كورىندى. ونداي وقيعالاردىڭ ءبارى دە ءباسپاسوزدىڭ نازارىنان تىس قالمايدى ەكەن. گازەت بەتتەرىنەن، ەفير جاڭالىقتارىنان دەپۋتات وسىلايشا ورىن تاۋىپ جاتتى. ءوزى دە اجەپتاۋىر مارقايىپ، كوڭىلى ءوسىپ، جادىراپ قالدى. الگى وبلىستا تۇراتىن بالدىزى:
-و، جەزدەكە! بارەكەلدى، جاراپ تۇرسىڭ. ناعىز ساياسي قايراتكەرگە اينالدىڭ! – دەپ، بىردە ماقتاۋىن اسىرىپ، كوڭىلىن كوتەرىپ تاستادى.
جاقىندا اتاعى دارداي ءبىر مەكەمەنىڭ مەرەيتويى دۇرىلدەپ تۇرىپ ءوتتى. وعان شاقىرۋ بەرگەن مەكەمە باسشىسى اتالمىش ءىس شارانى بەلگىلى تەلەارنا تۇگەلدەي ءتۇسىرىپ، كەيىن جارتى ساعاتتىق ارنايى باعدارلاما جاسالىپ، ەفير ارقىلى كورسەتىلەتىنىن ەسكەرتتى.
«قوراعا كەلگەن توبەلەستەن قۇر قالما» دەمەكشى، مۇنداي مۇمكىندىكتى بوس جىبەرمەۋدى الدىن الا ويلاستىرعان دەپۋتات بارىن كيىپ، سويلەيتىن ءسوزىن اينانىڭ الدىنا تۇرىپ الىپ دايىندالىپ العان سوڭ ساقاداي ساي كۇيىندە جەتىپ باردى.
مەكەمە باسشىسىنىڭ قىسقا عانا سوزىمەن ءىس شارا اشىلدى دا، دۇركىرەپ جالعاسىپ كەتتى. شاقىرىلعان قوناقتار دا وڭشەڭ «سەن تۇر، مەن اتايىن» دەيتىندەي-اق، كىلەڭ مارقاسقالار ەكەن. ءماجىلىستىڭ بىلدەي ءبىر دەپۋتاتى بولعان سوڭ ول دا جاي ءبىر قاراتابان بىرەۋ ەمەس قوي. توردەگى باس القانىڭ قاتارىندا قاسقايىپ وتىرا كەتتى. ارنايى باعدارلاما جاسالاتىنى راس بولسا كەرەك، ەكى بىردەي تەلەوپەراتور جانتالاسا ءتۇسىرىپ، جۋرناليست پەن رەجيسسەر دە ەكى يىعىنان دەم الىپ، زىر جۇگىرىپ ءجۇر.
ءسوز كەزەگى تيگەندە، ءبىزدىڭ دەپۋتات تىزگىن-شىلبىردى جىبەرىپ، كوسىلە ۇزاق سويلەدى. رەگلامەنتپەن شەكتەمەيتىن، ورتا جولدان ءسوزىن بولمەيتىن جەردە ايانىپ قالسىن با، ءبىراز شاپتى دەرسىڭ. جينالعان جۇرتتىڭ ءالسىن-ءالسىن قول سوعىپ، وعان ءسوزىن قىسقارتۋدى، ءتىپتى، توقتاتۋدى مەڭزەپ وتىرعانىن ول قايدان ءبىلسىن. ءسوزىم تۇششىمدى بولىپ، جۇرت رازى بولىپ وتىر دەپ ويلاپ، قىزا شاباتىن قازان اتتاي توقتاۋسىز تارتا بەردى. اقىرى، دۋ قول شاپالاقپەن ءسوزىن اياقتاپ ورنىنا جايعاستى.
قوس تەلەوپەراتوردىڭ ەكى جاقتان الما كەزەك توقتاۋسىز ءتۇسىرىپ جاتقانىن كورىپ، باعدارلامانىڭ كەم دەگەندە تەڭ جارتى ۋاقىتى وزىنىكى بولاتىنىنا بەك سەنىمدى بولدى. ودان كەيىن دە كوپ ادام سويلەدى. ولارعا جۇرتتىڭ قول سوعىپ اۋىرەگە تۇسپەگەنىنە قاراعاندا اسا تارتىمدى بولا قويماعان شىعار دەپ، ءبىزدىڭ دەپۋتات توپشىلاپ قويدى.
ءىس شارا سوڭىندا سول باعدارلامانىڭ ەفيرگە شىعاتىن مەرزىمىن ساعات، مينۋتىنا شەيىن ءتىلشى مەن رەجيسسەردەن پىسىقتاپ سۇراپ الدى. كۇنتىزبەسىن اشىپ قاراسا، كەلەسى ايدىڭ باسىنداعى اپتانىڭ سوڭى سەنبىگە كەلىپ تۇر ەكەن. ءدال وسى كۇننىڭ ۋاقىتىنا سايكەستىرىپ، ول بارلىق تۋىس-تۋعاندارىن ۇيىنە قوناققا شاقىرۋدى ايەلىنە تاپسىردى.
-نەنىڭ قۇرمەتىنە؟ – دەپ، ايەلى تاڭدانا سۇراق قويدى.
-دەپۋتاتتىڭ ءۇيىن كورسىن. سول كۇنى مەن تەلەديداردان ۇزاق ۋاقىت ءسوز سويلەيمىن. مەن قايراتكەرلىگىمە كوز جەتكىزسىن، وسى قۋانىشىمىزدى تۋىستارىمىزبەن بولىسەيىك، ءبارىمىز بىرگە ارقا-جارقا بولىپ وتىرىپ كورەيىك، وڭاشا قاراعاننان گورى الدە قايدا كوڭىلدى عوي.
ايەلى دەرەۋ الىس-جاقىنداعى تۋىستارىنا حابار بەرىپ ۇلگەردى. ال، دەپۋتات مەجەلى كۇندى تاعاتسىزدانا كۇتتى.
ءبىر كۇنى كەزەكتى جينالىس زالىنان شىعىپ كەلە جاتىر ەدى. اناندايتىن جەردە الگى پارلامەنتتىك جۋرناليست جىگىتتىڭ تۇرعانىن كورىپ قالدى. ءجۇرىسىن باياۋلاتىپ، قاسىنا كەلگەندە باسىن يزەپ امانداستى. ول دا سالەمدەستى. بىراق، قاسىنان ءوتىپ كەتىپ، ارتىندا كەلە جاتقان وزگە ءبىر دەپۋتاتتى قولقالاپ الا جونەلدى. «انا جولى ۋاقىتىم بولماعان ەدى، ەندى، سۇحبات بەرۋىمە بولادى» دەپ ايتقىسى كەلگەن. الايدا، ول جىگىت تە قىرسىققان پالە ەكەن. جولاماي قويدى.
كومەكشىسىنىڭ ايتقانى شىن ەكەن. دەپۋتاتتارمەن جۇرگىزگەن سۇحباتتارىن، تالداۋ ماقالالارىن ءجيى وقىپ ءجۇر. جازۋدا قامشى سالدىرمايتىن-اق جىگىت ەكەن. اقىسىن بەرىپ، ءوز اتىنان ءبىر كىتاپ تا جازدىرماق وي تۋدى. الايدا، سويلەسۋگە دە قۇلقى جوق اداممەن قالاي ءتىل تابىسارسىڭ.
«تۋعان اي – تۋرالعان ەتتەي» دەمەكشى، ءسويتىپ جۇرگەندە الگى ءبىر تەلە باعدارلامانىڭ دا ەفيرگە شىعاتىن كۇنى كەلىپ جەتتى. قوناقتاردىڭ ۋاقىتىنان ءبىر مينۋت تا كەشىكپەي كەلۋىن ايەلىنە تاپسىرعاندىعىنىڭ ارقاسىندا تۋىستارى ۇزدىك-سوزدىق بولماي ءبىر ساتتە جينالا قالدى. قوناقتاردىڭ باسى بولىپ، قايىناتاسى مەن ەنەسى ەسىكتەن كىردى. امان-سالەمنەن كەيىن ەنەسى:
-كۇيەۋبالانىڭ كينوسى كورسەتىلەدى دەگەن سوڭ اۋىلداعى مال-سۇلدى كورشىگە تاپسىرىپ، شال ەكەۋىمىز بەرى قاراي تارتىپ كەتتىك – دەپ، سامبىرلاپ وتىر.
-كينو ەمەس، اپا! تەلە باعدارلاما عانا عوي. مەن جاي ءسوز سويلەيمىن. باستىسى، ول ەمەس. سىزدەردى ساعىندىق. كەلىپ ۇيدەن ءدام تاتسىن دەگەنىمىز – دەپ، دەپۋتات جۋىپ-شايعان بولىپ قويادى.
-اۋىلدا تەلەديدار قاراۋعا مۇرشا بولا بەرمەيدى. كەلىن كەيدە جىلان شاعىپ العانداي ويباي سالاتىنى بار، اس-سۋ ازىرلەپ جۇرەدى دە، سىرتقى ەسىكتەن باسىن قىلتيتىپ الىپ: «انە، تەلەديداردان جەزدە اعانى كورسەتىپ جاتىر!» دەپ ايعايلايدى. شال ەكەۋىمىز دالادان جۇگىرىپ جەتكەنشە ءبىتىپ قالا بەرەدى، الگى قۇرعىرى. وسى جولى ءبىر جايلانىپ وتىرىپ كورەيىك – دەپ، ەنەسى وزگەلەردى تەلەەكرانعا شاقىرعانداي اڭگىمەلەپ قويادى.
-جەزدەيگە قوزعاۋ سالعان مەن ەدىم. دەپۋتات بولعان سوڭ ساياسي قايراتكەرگە اينالۋ كەرەك قوي. تەلەديداردان ءجيى كورىنبەسەڭ، گازەتتەرگە سۇحبات بەرمەسەڭ، قازىر جۇرت سىيلامايدى. «قولبالا دەپۋتات»، «ۇيقىشى دەپۋتات»، «ۇندەمەس دەپۋتات»، «ءلاپپايشىل دەپۋتات» دەپ نەشە ءتۇرلى ات قويىپ، ايدار تاعىپ تاستايدى. وتكىر ماسەلەلەردى باتىل كوتەرۋ كەرەك – دەپ، كورشى وبلىستان كەلگەن ۇلكەن بالدىزى بىلگىرسىپ قويادى.
-اعام بالا كەزىندە-اق ساياساتكەر بولاتىنى ءبىلىنىپ تۇراتىن. مۇعالىمدەردىڭ ءبارى ونىڭ بەلسەندىلىگىن ايتىپ ماقتايتىن – دەپ، قارىنداسى دا قالىساتىن ءتۇرى جوق.
-ارتىمنان ەرگەن جالعىز ءىنىم عوي. دەپۋتات بولاتىنىن وسىدان ەكى جىل بۇرىن بىلگەن ەدىم. ءبىر كۇنى تۇسىمدە ءىنىم بيىك تاۋدىڭ باسىنا شىعىپ تۇر ەكەن. كوپ جۇرت تاۋدىڭ ەتەگىندە وعان قاراپ تۇرعانىن انىق كوردىم. ەرتەڭىندە مەشىتكە بارىپ، ءتۇس ساداقا بەرىپ، دەپۋتات بولۋىن قۇدايدان تىلەدىم. سول تىلەگىم مىنە، قابىل بولدى – دەپ، دەپۋتاتتىڭ بىرگە تۋىسقان اپكەسى ماقتانىپ وتىر.
-جيەنىم جاڭادان ءتاي-ءتاي باسىپ جۇرگەندە كورشى ۇيگە ءبىر دەپۋتات كەلگەن ەدى. مەن ادەيىلەپ كوتەرىپ بارىپ الگى كىسىگە: «مىنا ۇلدىڭ اۋزىنا تۇكىرىڭىزشى، سىزدەي دەپۋتات بولسىن» دەپ ايتتىم. ول كىسى دە مىڭ بولعىر جاقسى ادام ەكەن، دەرەۋ ايتقانىمدى ەكى ەتپەي اۋزىنا ءۇش رەت تۇكىردى. سوسىن، اپكەم مەن جەزدەمە كەلىپ ايتتىم «مىنا ۇلدارىڭ كەيىن دەپۋتات بولادى». مىنە، سول ايتقانىم كەلدى. قايران اپكەم مەن جەزدەم وسى كۇندى كورمەسە دە، قابىر ىشىندە ءبىر اۋناپ تۇسكەن شىعار – دەپ، ناعاشى اپاسى كوزىنە جاس الدى.
اڭگىمە ۇزاققا سوزىلا باستاعاندا، تەلەحاباردىڭ شىعاتىن ۋاقىتى كەلىپ جەتكەندىكتەن ءبارى كۇرت دوعاردى دا، ەكرانعا كوز تىكتى. بەلگىلى مەكەمەنىڭ مەرەيتويىنا ارنالعان سالتاناتتى جيىننىڭ كورىنىستەرى شىعا باستاعاندا بالالار جاعى شۋلاسا كەتتى:
-انە، وتىر!
-مىنە، كورسەتتى!
دەپۋتاتتىڭ توردە وتىرعان بەينەسىن ءتىلشى ءماتىنى اراسىندا جانە مەكەمە باسشىسىنىڭ ءسوزى ءجۇرىپ جاتقاندا بىرنەشە رەت ءىرى پلاندا كورسەتىپ قويدى. ءبىر-ەكى ارداگەر ءسوز سويلەي باستاعاندا دەپۋتات:
-مىنا كىسىدەن كەيىن مەنىڭ ءسوزىم بەرىلۋگە ءتيىس – دەپ ەسكەرتىپ قويدى.
وتىرعاندار دىبىس تۇرماق دەمدەرىنىڭ ءوزىن شىعارماي ىشتەرىنە تارتا وتىرىپ اسىعا كۇتتى. بىراق، الگى ارداگەردەن كەيىن باسقا ءبىر ادام سويلەپ كەتتى.
-بۇل قالاي بولعانى؟ مىنا كىسى مەنەن كەيىن سويلەگەن سەكىلدى ەدى عوي؟ – دەپ، دەپۋتات تاڭدانا ءۇن قاتتى.
-ۇمىتىپ قالعانسىڭ عوي. سەنەن بۇرىن سويلەگەن شىعار.
-وسىدان كەيىن سەن شىعاتىن بولارسىڭ.
-تەلەۆيزياداعى ءسوز سويلەگەندەردىڭ رەتىن اۋىستىرا بەرەدى. بۇلار مونتاج جاسايدى عوي – ۇلكەن بالدىزى تاعى دا بىلگىرسىپ قويادى.
اراسىندا، دەپۋتاتتى بىرنەشە رەت كورسەتىپ قويدى. بىراق، ونىڭ سويلەگەن ءسوزىن بەرمەگەن كۇيى باعدارلاما اياقتالىپ كەتتى. ەندى، دەپۋتاتتىڭ وزىنەن بۇرىن وزگەلەر ىڭعايسىزدانا باستادى.
-جينالىستا وتىرعانىڭ سول قالپىندا جاقسى كورسەتىلدى – دەپ، قايىن اتاسى ەش رياسىز پىكىر ءبىلدىردى دە:
-قازىرگى زامان كەرەمەت قوي. ۇيىڭدە وتىرىپ-اق كەشە قاتىسقان وقيعانى كورە بەرەسىڭ. ءاي، وكىمەت-اي!
-تەلەديداردى سوندىرمەي تۇرا تۇرىڭدار! جالعاسى بار شىعار – دەپ، ناعاشى اپاسى بايەك بولىپ وتىر.
-تەحنيكا بولعان سوڭ بىردەمەسى بولماي قالعان شىعار. ونداي-ونداي حاننىڭ قىزىندا دا بولادى دەگەن ءسوز بار. قانە، دەپۋتاتتىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن الىپ قويايىق! – دەپ، ۇلكەن بالدىزى اڭگىمەنى باسقا جاققا بۇرىپ، وتىرىستىڭ كورىگىن قىزدىرىپ اكەتتى...
قۋاندىق شاماحايۇلى
Abai.kz
