تەلەديداردىڭ بەر جاعىنداعى كوپ كورەرمەننiڭ بiرi رەتiندە وتاندىق تەلەارنالارعا ارتاتىن وكپە-نازىمىز جەتiپ ارتىلادى. ۇلتتىق مۇددەنi قورعاۋ، مەملەكەتتiك تiلدi قولداۋ، جەرگiلiكتi حابارلاردىڭ ساپاسىنا بايلانىستى كوڭiل تولمايتىن جايتتار بارشىلىق. مۇنىڭ بiرازى جايلى گازەتiمiزدiڭ تiلشiلەرi دە، اۆتورلارىمىز دا جازىپ ءجۇر.
كوپ سۇراقتى جيناقتاپ، «كتك» تەلەارناسىنىڭ باس ديرەكتورى ارمان شوراەۆتىڭ جۇمىس كابينەتiنە باس سۇقتىق. تەلەارنانىڭ ستۋديالارىن ارالاپ، حابارلاردىڭ ءتۇسiرiلۋ جايىمەن تانىستىق. وبالى نەشiك، كوپ كۇدiگiمiز سەيiلگەندەي بولدى. ەندi ەكەۋارا اشىق اڭگiمەنi وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز.

تەلەديداردىڭ بەر جاعىنداعى كوپ كورەرمەننiڭ بiرi رەتiندە وتاندىق تەلەارنالارعا ارتاتىن وكپە-نازىمىز جەتiپ ارتىلادى. ۇلتتىق مۇددەنi قورعاۋ، مەملەكەتتiك تiلدi قولداۋ، جەرگiلiكتi حابارلاردىڭ ساپاسىنا بايلانىستى كوڭiل تولمايتىن جايتتار بارشىلىق. مۇنىڭ بiرازى جايلى گازەتiمiزدiڭ تiلشiلەرi دە، اۆتورلارىمىز دا جازىپ ءجۇر.
كوپ سۇراقتى جيناقتاپ، «كتك» تەلەارناسىنىڭ باس ديرەكتورى ارمان شوراەۆتىڭ جۇمىس كابينەتiنە باس سۇقتىق. تەلەارنانىڭ ستۋديالارىن ارالاپ، حابارلاردىڭ ءتۇسiرiلۋ جايىمەن تانىستىق. وبالى نەشiك، كوپ كۇدiگiمiز سەيiلگەندەي بولدى. ەندi ەكەۋارا اشىق اڭگiمەنi وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز.

- قازiرگi كەزدە تەلەۆيدەنيەنiڭ نانى رەيتينگكە تاۋەلدi. قاي حاباردىڭ رەيتينگi جوعارى، جارناما سول ۋاقىتقا ورايلاستىرىلىپ بەرiلەدi, ياعني تەلەارنا تابىسى ۇلعايادى. وتاندىق تەلەارنالاردىڭ رەيتينگiسiن ءتۇزۋ ماسەلەسiنە بiراز نارسە ايتىلىپ ءجۇر، بiراق وسى سالادا كوپ شيكiلiك بار سياقتى كورiنەدi.
- مەنiڭ كتك-عا كەلگەنiمە ءتورت جىل بولىپتى. باستاپقى كەزدە رەيتينگ دەگەنگە كۇمانiم كوپ ەدi, بۇل جۇيەنi زەرتتەۋ ءۇشiن، ءتۇسiنۋ ءۇشiن بiر-ەكi جىل كەرەك بولدى. قازiر عىلىمي-تەحنيكالىق دامۋ العا شىقتى. شىنىمەن دە، وسىدان 4 جىل بۇرىن الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىندارى اراسىندا الەۋمەتتانۋشىلار جاياۋ-جالپى ءجۇرiپ، ساۋالناما قاعازدارىن تاراتىپ، جاۋاپتار ناتيجەسiندە تەلەباعدارلامالاردىڭ رەيتينگiسi انىقتالاتىن. ونىڭ كەمشiن تۇستارى كوپ بولدى. ال قازiرگi جاعداي باسقاشا. پيپلمەتر دەگەن قۇرىلعى بار، الەۋمەتتiك زەرتتەۋگە قاتىساتىن ازاماتتار وسى قۇرىلعىنى كۇندiز-ءتۇنi جانىندا ۇستايدى. ونىڭ قاي ۋاقىتتا قانداي تەلەارنانى قوسقانى، قاي باعدارلامانى قانشا ۋاقىت كورگەنi - ءبارi تۇگەل ارنايى سيگنال ارقىلى ورتالىق كومپيۋتەرگە جiبەرiلەدi.
- مەنiڭ كۇدiگiم تەحنيكالىق سەبەپتەردە ەمەس، تiلدiك فاكتورعا قاتىستى. ماسەلەن، ول ازاماتتاردىڭ دەنi ورىستiلدi بولسا، ولار قانداي جاعدايدا دا ورىستiلدi حابارلاردى تاماشالايدى. بالكiم، قازاقتiلدi حابارلاردىڭ رەيتينگiسiنiڭ تومەنiرەك بولۋى وسى سەبەپتi شىعار؟ ايتپەسە وتاندىق تەلەارنالاردا مەملەكەتتiك تiلدە ساپالى باعدارلاما جوق دەي المايمىز عوي... بiراق رەيتينگi باسقاشا اقپارات بەرەدi...
- دەگەنمەن دە بۇل ماسەلەنiڭ بiزدiڭ تەلەارناعا قاتىسى شامالى. رەيتينگ باعدارلامانىڭ ساپاسىنا بايلانىستى قالىپتاسادى.
- وسىدان بiراز ۋاقىت بۇرىن بiر دوڭگەلەك ۇستەل بارىسىندا «قازاقتiلدi تەلەحابارلاردىڭ رەيتينگi تومەن دەگەن تۇجىرىم جالعان» دەپ مالiمدەگەنiڭiز ەسiمiزدە.
- بۇل پiكiردi قازiر دە قايتالاپ ايتامىن. مىسالى بiزدiڭ تەلەارنادا «ماسساعان» دەگەن شوۋ بار، ونىڭ ساپاسى دا، رەيتينگiسi دە باسقا حابارلارعا قاراعاندا الدەقايدا جوعارى...
- TNS Gallop جاساعان رەيتينگ وسىنى راستاي ما؟
- ءيا. ودان باسقا «كەيiپكەر» دەگەن باعدارلامامىز بار، ونىڭ دا كورەرمەنi وتە كوپ. رەيتينگتiڭ شىنايىلىعىنا كۇماندi دەگەن ماسەلەنi «31» تەلەارناداعى ارiپتەستەرiم جيi ايتادى، بiراق ولاردىڭ حابارلارىنىڭ ساپاسى بiزدiكiنە قاراعاندا ەكi-ءۇش ەسە تومەن سياقتى. تiپتi بiزدiڭ قازاقتiلدi جاڭالىقتاردىڭ رەيتينگiسi دە باسقا ارنالارداعى ورىستiلدi جاڭالىقتارىنىڭ رەيتينگiسiنە قاراعاندا بiرشاما جوعارى.
- سiز وسى رەيتينگكە سەنەسiز عوي؟
- ءيا، سەنەمiن. شىندىعىندا، رەيتينگ تۋرالى اڭگiمە نەدەن تۋىندايدى؟ بۇل ماسەلە «قازاقتiلدi حابارلاردىڭ رەيتينگiسi تومەن، ولار ءوزiن-ءوزi اقتامايدى، سوندىقتان بiز مەملەكەتتiك تiلدi حابارلاردى تۇسiرە المايمىز» دەگەن سىلتاۋمەن ساباقتاس. مەنiڭشە، بۇل بەكەر اڭگiمە. مىسالى «جۇرەكجاردى» قازاق تiلiندە شىعادى، رەيتينگiسi تومەن ەكەنi راس، بiراق ونىڭ كورەرمەندەرiنiڭ دەنi - زيالى قاۋىم، iرi لاۋازىم يەلەرi. ءار ءجۇز كورەرمەننiڭ بiرi عانا كورۋi مۇمكiن بۇل حاباردى. بiراق بiز شىعىنعا باتساق تا، بۇل حاباردىڭ ەفيرگە شىعۋىن توقتاتپايمىز. ويتكەنi قازاقتىڭ مارقاسقا ازاماتتارىن كوزi تiرiسiندە سويلەتiپ، تاسپاعا جازىپ الۋ دەگەن ابزال يدەيا بار ويىمىزدا. قادىر مىرزا-ءالiنi, روزا باعلانوۆانى سويلەتiپ، بەينەسiن تاسپاعا جازىپ الىپ ۇلگەردiك. بۇل - كەيiنگi ۇرپاققا جەتكiزەر مۇرا. التىن قور. بۇگiن رەيتينگiسi از، ال 10-20 جىلدان كەيiن بۇل كiسiلەردiڭ بەينەلەرi, تاريحى، ايتقان ادەمi سوزدەرi قۇندى قازىنا بولماق. تiلگە بايلانىستى تاعى بiر مىسال. قازاقشا دۋبلياج جاسالعان تۇرiك سەريالدارىنىڭ رەيتينگiسi وتە جوعارى. Gallop ساراپتاماسىنا جۇگiنسەك، بۇل سەريالداردى ورىس ۇلتى وكiلدەرi دە تاماشالايدى. بۇل نەنiڭ دالەلi? ەگەر ءماتiن ساپالى بولسا، ونى ۇلتىنا قاراماي بارشاسى كورە الادى.
- جالپى قازاقستاندىق تەلەارنالاردىڭ iشiندە قاي ارنانىڭ رەيتينگiسi جوعارى؟ قازاقتiلi جانە ورىستiلدi حابارلاردى بولەك-بولەك قارايتىن بولساق...
- نەگiزiنەن، «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسى الدا كەلەدi. ال كتك وسى ارنامەن قۇيرىق تiستەسiپ كەلەدi. «قازاقستاننىڭ» رەيتينگiسi بiزدiكiنەن الدەقايدا باسىم بولاتىن سەبەبi بار، ولاردىڭ شتات كەستەسi بiزدiكiنەن 10 ەسە ارتىق شىعار. وسى ورايدا، ەلباسىنىڭ «قازاقستان» تەلەارناسى تولىقتاي قازاق تiلiندە حابار تاراتادى دەگەن باستاماسى وتە ورىندى. تiپتi قازاقستاندا بiر عانا ەمەس، بiرنەشە ارنا تەك قازاق تiلiندە ەفيرگە شىعۋ كەرەك. ويتكەنi قازiرگi تاڭدا مەكتەپتە وقيتىن بۇلدiرشiندەردiڭ 70 پايىزى قازاق تiلiندە بiلiم الۋدا. ەندەشە، بەس جىلدان سوڭ قازاق كورەرمەندەرiنiڭ سانى 2-3 ەسە كوبەيەدi. سوندىقتان بiز قازاقتiلدi باعدارلامالاردىڭ سانىن كوبەيتۋگە ايرىقشا ءمان بەرiپ وتىرمىز. وسى كۇزدە تاڭەرتەڭگiلiك 3 ساعات قازاق تiلiندە باعدارلاما اشىلادى. ونىڭ ۇستiنە، بۇرىنعى «ماسساعان»، «كەيiپكەر»، «جۇرەكجاردى» ت.ب. باعدارلامالاردىڭ ءبارi ەفيردە قالادى. جىلدان-جىلعا قازاقتiلدi باعدارلامالاردىڭ سانىن دا، ساپاسىن دا ارتتىرۋعا تىرىسىپ كەلەمiز.
- ورىستiلدi حابارلاردىڭ iشiندە قايسىسى وزىق؟
- ورىستiلدi حابارلاردىڭ iشiندە «پورترەت نەدەلي» حابارىنان وزاتىن ەشبiر ساراپتامالىق باعدارلاما جوق. ونىڭ رەيتينگi باسقا ارنالارمەن سالىستىرعاندا 10-20 ەسە ارتىق. بiزدiڭ جاڭالىقتاردىڭ دا رەيتينگiسi جوعارى. ال «31» ارنانىڭ ورىستiلدi جاڭالىقتارى بiزگە قاراعاندى 3 ەسە تومەن كورسەتكiشكە يە. بiزدiڭ كورەرمەن سانى ءۇش ەسە كوپ. جاڭالىقتار - ەفيردiڭ پاتشاسى. بiز بايگەنiڭ الدىندا كەلە جاتىرمىز. سوندىقتان بۇل - بiزدiڭ ماقتانىشىمىز. ەشكiمگە بiرiنشi ورىندى بەرەتiن ويىمىز جوق. ونىڭ ۇستiنە، كۇننەن-كۇنگە بiزدiڭ جاڭالىقتاردىڭ رەيتiنگi ءوسiپ كەلە جاتىر، بiر ورىندا تۇرعان جوق.
- قازاقتiلدi حابارلاردىڭ سانى كوبەيەدi دەدiڭiز. شىندىعىندا، قازiر كتك ارناسىندا مەملەكەتتiك تiلدەگi باعدارلامالاردىڭ جيىنتىعى باسقا حابارلارمەن سالىستىرعاندا قانشا؟
- ازiرگە 30 پايىز. بيىل كۇزدەن باستاپ 50 پايىزعا جەتكiزەمiز. مەن وسى ارناعا باسشى بولىپ كەلگەندە، بiر عانا «كۇندەلiك» دەگەن حابار بولعان. ونىڭ ءوزiن كۇندiزگi ساعات 5-تە شىعارادى، ونى كiم كورەدi?
- «كتك» تەلەارناسىنىڭ كورەرمەندەر كونتينگەنتi قانداي؟
- بiزدiڭ ارنانىڭ كورەرمەندەرiنiڭ 55 پايىزى - قازاقتار، 45 پايىزى - باسقا ۇلت وكiلدەرi. مىسالى «ورت-ەۋرازيانىڭ» كورەرمەندەرiنiڭ 70 پايىزى - ورىستiلدi. «31»-دiڭ كورەرمەندەرi اراسىندا باسقا ۇلتتىڭ سانى باسىم.

- مۇنى رەيتينگ ارقىلى انىقتاپ وتىرسىزدار عوي؟
- ءيا.

- جالپى، قازiرگi جەرگiلiكتi تەلەارنالاردا سىرتتان كوشiرiلگەن تەلەجوبالار بارشىلىق. مىسالى «ناشا KZ» - «ناشا Russia». «داۆاي پوجەنيمسيا»، «ريزامىن» ت.ب.
- نەگiزi, «داۆاي پوجەنيمسيا» - رەسەيدiڭ مەنشiگi ەمەس. ول - انگليادا وسىدان 20 جىل بۇرىن شىققان باعدارلاما. تەمەكi, ءشاي، ت.ب. ادام ويلاپ تاپقان دۇنيەلەردi ليتسەنزيا الىپ، نەگە قايتادان شىعارۋعا بولماسقا؟ «ەگەر ۆەلوسيپەد بار بولسا، ونى قايتادان ويلاپ تابۋدىڭ كەرەگi نە؟» دەگەن سياقتى عوي... بiز «ناشا KZ»-نى جاسادىق، ال ونىڭ رەيتينگiسi رەسەيلiك «ناشا Russia»-دان 2 ەسە جوعارى. بۇل دا ماقتانىش تۇتاتىن نارسە. «داۆاي پوجەنيمسيا» حابارى، مەنiڭشە، تەك رەيتينگ ءۇشiن جاسالعان ەمەس، ول - الەۋمەتتiك ءمانi تەرەڭ ماسەلە. ءوزiڭiز دە بiلەسiز عوي، ۇيدە وتىرىپ قالعان قىز-كەلiنشەكتەر كوپ، ۇيلەنبەي جۇرگەن جiگiتتەر دە بارشىلىق.
- الەمدە اعىلشىن، امەريكالىق، فرانتسۋز ت.س.س. ءتۇرلi ۇزدiك جوبالار كوپ قوي. سولاردىڭ ءبارiن كوشiرiپ الا بەرسەك، ولار قازاقتىڭ ۇلتتىق سانا-سەزiمiنە قالاي اسەر ەتپەك؟ ۇلتتىق مەنتاليتەتكە نۇقسان كەلمەي مە؟ ونىڭ ۇستiنە، شىنىمەن دە وسى باعدارلاماعا ومiردەگi جارتىسىن iزدەگەن ادامدار كەلەدi دەپ ويلايسىز با، الدە...
- بiز ناۋرىز ايىنان باستاپ حابارعا قاتىسقىسى كەلەتiن ازاماتتاردان ءوتiنiش جيناي باستادىق، العاشقى 2-3 باعدارلامادان كەيiن-اق بiزدiڭ سايتىمىزعا 2000-3000 انكەتا كەلiپ ءتۇستi. ونىڭ 2000-ى - بويجەتكەندەر، 1000-ى - جiگiتتەر. دەنi - ءوزiمiزدiڭ قاراكوزدەر. ونىڭ ۇستiنە، وسى حاباردىڭ جۇرگiزۋشiسi ايگۇل باباەۆانى تانىمايتىن ادام جوق شىعار. رەسەيلiكتەر باتىرىپ، اشىق ايتىپ جاتادى. بiز مۇندايدان تارتىنامىز. ۇلتتىق مەنتاليتەتكە ساي ۇلكەننiڭ سوزiنە توقتاۋ دەگەن بار، وسىنى ۇستانۋعا تىرىسامىز. ال ەكiنشi جاعىنان، وسى باعدارلامانى ەفيرگە شىعارار كەزدە قوسىمشا 35 ادامدى جۇمىسقا الدىق، ياعني جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشىپ جاتىرمىز...
- مەنتاليتەتكە بايلانىستى اڭگiمەنi جالعاستىرساق. ەكi جىل بۇرىن «قايرات-چەمپيون. دەۆستۆەننيك №1» دەگەن جوبا جاسادىڭىزدار. وسى فيلم كوپشiلiك نازارىنا ۇسىنىلعان سوڭ، قوعامدا بiراز تالقىلاۋ جۇرگەنiنەن حابارىمىز بار. تiپتi, ۇلتتىق مۇددەگە قايشى دەگەن سىن ايتىلدى...
- مەن بۇرىن دا ايتقانمىن، تاعى قايتالايىن: بۇل - تازا كوممەرتسيالىق جوبا. بiز كوشەدە جۇرگەن ادامداردى قورقىتىپ-ۇركiتiپ، «مىنا كينونى كور» دەپ قيناعان جوقپىز، كورەرمەندەر ءوز ەرiكتەرiمەن بارىپ، تاماشالادى. انىعىن ايتۋ كەرەك، بۇل فيلمدە پورنوگرافيانىڭ، تiپتi ەروتيكانىڭ بەلگiلەرi جوقتىڭ قاسى. بۇل - ءجاي كومەديا. ال اشىق داۋعا شىقساق، وندا الماتىدا ساين كوشەسiنiڭ بويىندا قىزداردىڭ تۇراتىنىن ەشكiم جوققا شىعارا المايدى عوي؟
- دەگەنمەن دە بۇل كۇلكi تۋعىزاتىن جايت ەمەس.
- ارينە. كەيبiر اعالار بار، جۇرتتىڭ الدىنا شىعىپ، تiلدiڭ جايىن ايتىپ، سىنايدى، ال ۇيiندە بالا-شاعاسى شۇلدiرلەپ ورىسشا سويلەيدi. سوعان ۇقساس جايت قوي بۇل. بۇل كينونى بiز تاجiريبە ءۇشiن تۇسiردiك. قازاقستاندا كينو ءتۇسiرۋ قانشالىقتى قىمبات دەگەن ماسەلەنiڭ انىق-قانىعىنا كوزiمiزدi جەتكiزگiمiز كەلدi. كينونى باستان-اياق 170 مىڭ دوللارعا تۇسiردiك.
- قايتارىمى قانشا بولدى؟
- ەكi ەسە. وعان دەيiن «قازاقستاندا مۇنداي جانرداعى كينونى ءتۇسiرۋ ءۇشiن 1-2 ميلليون دوللار قارجى كەرەك» دەگەن ءسوز جەلدەي ەسەتiن. وسىنداي وراسان قارجىعا ءتۇسiرiلiپ، بiراق كورەرمەن جيناي الماعان جوبالار دا بولدى عوي. ونىڭ مىسالىن ءوزiڭiز دە بiلەسiز.
- بۇل جوبانىڭ جاسالعانىنا ەكi جىلدان اسىپ كەتتi. كوپ سىن ايتىلدى، بiراز ەسكەرتپەلەر بولعان شىعار. وزدەرiڭiز ءۇشiن قانداي قورىتىندى جاسادىڭىزدار؟
- ودان سوڭ بiز تاعى بiرنەشە جوبالاردى جۇزەگە اسىردىق. «وتكرويتە دۆەر، يا - سچاستە!» دەگەن سەريالدى كورەرمەن نازارىنا ۇسىندىق. ودان سوڭ ەركiن راقىشەۆپەن بiرلەسiپ وتىرىپ، «قازاقفيلمنiڭ» قولداۋىمەن، «ايشا» اتتى سەريالدى تۇسiردiك. ونى 6 شiلدە - استانا كۇنi قارساڭىندا ەفيردەن كورسەتەمiز دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇل - قازاقشا سەريال. ونىڭ ۇستiنە، قازاق تiلiندە ءتۇسiرiلiپ جاتقان الماتى تۋرالى تاعى بiر جوبامىز بار، ونى دا «قازاقفيلممەن» بiرلەسiپ جاساپ جاتىرمىز.
- «كتك»، «حابار»، ت.ب. تەلەارنالار تۇسiرگەن تەلەحيكايالارمەن تانىسپىز. سوندا بۇل جوبالاردىڭ بارلىعى ءوز قارجىلارىڭىزعا ءتۇسiرiلدi مە؟
- ءيا. شىعىندى ءوزiمiز عانا كوتەرەمiز. بiزدiڭ بiر سەريانىڭ شىعىنى 25 مىڭ دوللار، سونىڭ 25 پايىزىن عانا كوتەرiپ وتىرمىز. قالعانىن «قازاقفيلم» ءوزi تابادى. «ايشا» سەريالىن وسىلاي تۇسiردiك.
- يدەيالىق بازاعا قاراي ويىسساق. بiر مىسال. 2004-2005 جىلدارى «نتۆ» تەلەارناسى بۇكiل رەسەي بويىنشا تەلەحيكايا، تەلەباعدارلامالاردىڭ ستسەناريلەر بايقاۋىن جاريالاعان. جارتى جىل بويى جيناعان قوردان سوڭ، ەكi-ءۇش جىل كولەمiندە بۇل تەلەارنا ەفيرiندە حيكايالار مەن تەلەجوبالاردىڭ ءتۇر-ءتۇرi شىعىپ، ارنا ايناسى بiرشاما مازمۇندانا ءتۇسiپ ەدi. ال سiزدەر ەفيردi تولتىراتىن تەلەجوبالاردىڭ يدەيالارىن قايدان الاسىزدار؟
- الگiندە ەركiن راقىشەۆتiڭ اتىن اتادىم عوي. ءوزiڭiز بiلەسiز، ول - اۋەسقوي رەجيسسەر. بiراق وتە تالانتتى، دانىشپان ادام. ءوزi ستسەناري دە جازادى، ونى كينو ەتiپ تۇسiرە دە الادى. ونىڭ «استاناعا كوكتەم كەش كەلەدi»، تاعى بiر-ەكi تۋىندىسىن ساتىپ الدىق ولاردى ءار ءۇش-ءتورت ايدا بiر، مەرەكەلەر كەزiندە ەفيردەن كورسەتەمiز. بايقاعانىمىز، وسى جوبالاردىڭ كورەرمەندەرi وتە كوپ. مەنiڭشە، قازاق رەجيسسەرلەرiنiڭ iشiندە بۇگiندە ەركiن راقىشەۆتiڭ ورنى دا، ءجونi دە بولەك. ال سiزدiڭ سۇراعىڭىزعا كەلسەك، نەگە رەسەيدە تەلەجوبالار اۋقىمدى ءارi تەلەحيكايالار دا كوپ تۇسiرiلەدi? ونىڭ قارجىلىق استارى دا بار. مىسالى بiز بiر سەرياعا ەڭ كوپ دەگەندە، 1 ميلليون تەڭگەنiڭ جارناماسىن عانا ەنگiزە الامىز. ال رەسەيدە ول سوما 10 ەسە ارتىق. سوندىقتان بiر سەريانى ءتۇسiرۋ ءۇشiن 1 ميلليون تەڭگەدەن ارتىق اقشا جۇمساي المايسىڭ. ايتپەسە، ول ءوزiن-ءوزi اقتامايدى. بۇل تەك مەنiڭ باسىمداعى جاعداي ەمەس، بارلىق تاۋەلسiز تەلەارنالارعا دا قاتىستى. سول «نتۆ»-نىڭ جارنامالىق رىنوگىنىڭ ءوزi 2-3 ملرد. دوللاردى قۇرايدى، ال بiزدە ءارi كەتكەندە 100 ميلليون دوللار شاماسىندا. سالىستىرىپ كورiڭiز! ولار بiر سەرياعا 100 مىڭ دوللاردان 200 مىڭ دوللارعا دەيiن جۇمساي الادى. سوندىقتان دا ساپالى تەلەحيكايالار تۇسiرەدi. ال بiزدiڭ مۇمكiندiگiمiز، وكiنiشكە قاراي، شەكتەۋلi. بۇل ماسەلەنi مەن ۇكiمەتتە، قوعامدىق تالقىلاۋ كەزiندە دە ايتىپ ءجۇرمiن. ۇكiمەت ارنايى باپ اياسىندا بيۋدجەتتەن وتاندىق تەلەحيكايالار تۇسiرۋگە قارجى ءبولۋi كەرەك. مەنiڭ ەسەبiمشە، ساپالى تەلەحيكايالار ءتۇسiرۋ ءۇشiن بيۋدجەتتەن جىلىنا 35-40 ملن. دوللار ءبولiپ وتىرسا، جەتكiلiكتi. ونى «كتك» دا، «31» دە، «قازاقستان» دا تۇسiرمەي-اق قويسىن، جەكەمەنشiك ستۋديالار بار، «قازاقفيلم» بار، سولارعا ءبولiپ بەرۋ كەرەك. قازاقتىڭ ايتۋلى تۇلعالارى قانىش ساتپاەۆ، شوقان ءۋاليحانوۆ، قاسىم قايسەنوۆ تۋرالى زاماناۋي تالاپقا ساي، كوركەم تۋىندى، تەلەحيكايالار نەگە تۇسiرمەسكە؟ قازاق حاندىعىنىڭ نەگiزiن قالاعان جانiبەك پەن كەرەي حاندار تۋرالى كوركەم تۋىندى نەگە جاساماسقا؟ مۇنىڭ ءبارiن ساپالى دۇنيە ەتiپ جاساۋعا بولادى. بiراق ۇكiمەتتەگiلەردiڭ جەتەسiنە جەتپەيiنشە، جاعداي وزگەرمەيدi. قازiر بiز رەسەيلiك «ينتەركومۋنيكەيشن» دەگەن كومپانيامەن بiرلەسە وتىرىپ، قاسىم قايسەنوۆ تۋرالى تەلەجوبا اياسىندا جۇمىس iستەي باستادىق. ءتورت سەريالى جوبانىڭ ستسەناريiن بەلورۋسسيالىق اۆتور جازعان، تەلەحيكايانى باستان-اياق رەسەيلiكتەر وزدەرi تۇسiرەدi. «ليكۆيداتسيا»، «شترافبات» دەڭگەيiندەگi سەريال بولادى. بiز قارجى iزدەپ جاتىرمىز. جوبا شىعىنى كوپ. بiراق مۇنى بiز پايدا ءۇشiن ەمەس، ۇلتتىق نامىس ءۇشiن قولعا الدىق. قانشاما اتاقتى تۇلعالارىمىز بار، بiراق ولاردى جارقىراتا كورسەتە المايمىز. اڭىز باتىرىمىز باۋىرجان مومىشۇلى تۋرالى سەريال ءالi تۇسiرiلگەن ەمەس. كەڭەس ۇكiمەتiنiڭ كەزiندە تۇسiرiلگەن فيلم عانا بار، سونى مالدانىپ كەلەمiز. ال ودان باسقا ءاليا مولداعۇلوۆا، مانشۇك مامەتوۆانىڭ ارقايسىسى 10-15 سەريالى حيكاياعا سۇرانىپ تۇرعان كەيiپكەرلەر ەمەس پە؟
- قايسەنوۆ تۋرالى سەريال قازاقستاندا تۇسiرiلە مە؟
- بۇل جوبانىڭ قازاقستانعا قاتىستىلىعى قاسىم قايسەنوۆتiڭ وزiمەن عانا شەكتەلەدi. قايسەنوۆتiڭ ۋكراينا جاقتا پارتيزان بولعانى بەلگiلi عوي، تەلەحيكايا مايدان الاڭىنىڭ گەوگرافياسىن عانا قامتيدى. بۇل جوبا ءوزiن-ءوزi اقتاۋ ءۇشiن قازاقستاندى بىلاي قويعاندا، ونى رەسەيدiڭ، ۋكراينانىڭ تەلەارنالارى ساتىپ الۋى كەرەك.

- سiز وسى تەلەارناعا باسشى بولىپ كەلگەنگە دەيiنگi قىزمەتiڭiز پرەزيدەنت اكiمشiلiگiندە ەدi. وعان دەيiن «حاباردا»، ت.ب. مەكەمەلەردە جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقاردىڭىز. بۇرىنعى قىزمەتتiك بايلانىستارىڭىز تەلەارنا باسقارۋدا كومەگiن تيگiزە مە؟
- تاجiريبە جيناقتاۋ تۇرعىسىنان الساق، «قازاقستان» تەلەارناسىندا مەن 15 جىلداي قىزمەت ەتiپپiن، مەن ءۇشiن ول - قارا شاڭىراق.
- كەزiندەگi مەملەكەتتiك قىزمەتتەگi تاجiريبە مەملەكەتتiك تاپسىرىس ت.ب. جاعدايلار كەزiندە سەپتiگi تيدi مە؟
- جوق-جوق. بiز مەملەكەت تاراپىنان بiر تيىن دا قارجى المايمىز.
- نەگە؟
- ويتكەنi ولاردىڭ 1 تيىنىنا ساپاسى شامالى، سانى كوپ دۇنيەلەر عانا جاساۋعا بولادى، ال بiز وندايدان بويىمىزدى اۋلاق ۇستاعىمىز كەلەدi كەزiندە سونداي شەشiم قابىلدادىق. ۋاقىت وتە كەلە وسى شەشiمنiڭ دۇرىستىعىنا كوزiمiز جەتتi. بiزدiڭ نانىمىز - جارناما. ودان باسقا تابىس كوزi جوق.
- وسى قىزمەتكە كەلگەنiمە ءتورت جىل بولدى دەدiڭiز. سiزدiڭ الدىڭىزدا تەلەارنانىڭ قوجايىندارى باسقا ەدi, باعىتى دا وزگەشە بولاتىن. دەگەنمەن، سiزدiڭشە، «كتك» قانشالىقتى وزگەردi?
- مەنiڭ الدىمدا بولعان جايتتارعا جاۋاپ بەرە المايمىن. ول كەزدە مەن، شىندىقتى ايتۋ كەرەك، «كتك»-نى ونشالىقتى كوپ تاماشالاي بەرمەيتiنمiن.
- وسى تەلەارنادا مەنشiكتi تiلشi بولعان جوقسىز با؟
- ءيا، ەكi جىلداي استاناداعى تiلشiسi بولىپ جۇمىس iستەدiم. ول كەزدە گيللەر بوريس ابراموۆيچ دەگەن باسشىمىز بولعان. وسى جەردە شىنىمدى ايتايىن، مەنiڭ تەلەۆيدەنيەدەگi ۇستازدارىمنىڭ كوبi - ەۆرەي ۇلتىنىڭ وكiلدەرi بولدى. ولاردان كوپ نارسە ۇيرەنۋگە بولادى. اباي قازاقتى جالقاۋ دەپ بەكەر سوككەن جوق قوي. وسى كiسiلەرگە جۇمىس iستەگەندە، جالقاۋلىقتىڭ نە ەكەنiن ۇمىتىپ قالعانبىز. قازiر دە مەنiڭ جۇمىس ۋاقىتىم تاڭعى 10-نان باستالادى، كەشكi 9.30-دا اياقتالادى. كۇن سايىن وسى. ءتورت جىلدان بەرi دەمالىس، توي-تومالاق دەگەننiڭ نە ەكەنiن ەستەن شىعاردىق. بۇل زاماندا كوشتiڭ الدى بولۋى ءۇشiن ايانباي جۇمىس iستەۋ كەرەك. ال «كتك»-نىڭ مەن كەلگەلi قالاي وزگەرگەنiن كورەرمەندەردەن سۇراۋ كەرەك شىعار.
- «قازاقستان» تەلەارناسى - ۇلتتىق تەلەارنا. «31 تەلەارنا» ويىن-ساۋىق تەلەارناسى دەگەن يميدج قالىپتاستىردى. ال «كتك» شە؟
- ونى دا ۇلتتىق تەلەارنا دەۋگە بولادى. مەنiڭشە، بiر-بiرiمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدi.
- سiز «كتك»-نى ۇلتىق تەلەارنا دەپ سانايسىز با؟
- ۇلتتىق ارنا دەپ سانايمىن. ۇلتتىق نامىستى قورعايتىنىن دالەلدەپ تە ءجۇر. كۇنi كەشە عانا كوكشەتاۋدا «ستەپنوي ماياك» دەگەن گازەتتە جاريالانعان سوزجۇمباقتاعى قازاقتى ماسقارالايتىن ورەسكەل قاتە جونiندە دابىل قاعىپ، تەلەارنا جاڭالىقتارىنان كورسەتتiك. سوزجۇمباقتا «بومج قازاقتىڭ تۇراعى نە؟» دەگەن سۇراقتىڭ جاۋابى «كيiز ءۇي» دەپ كورسەتiلگەن. نامىسقا تيەتiن نارسە مە؟ وسىنى «كتك» جۋرناليستەرi بەيقامدىققا سالىنباي، دەر كەزiندە كورسەتiپ، تويتارىس بەردi. قازاقتاردىڭ عانا ەمەس، قازاقستان دەگەن ەلiمiزدiڭ مۇددەسiن قورعايمىز. بiراز ماسەلەنi اشىق ايتامىز. قازاقتىڭ ءسوزi بار عوي، «دۇشپان كۇلدiرiپ، دوس جىلاتىپ ايتادى» دەگەن. بiز كوپ جايت تۋرالى جىلاتىپ ايتامىز. سول ءۇشiن تالاي تاياق جەدiك. بiراق سوندا دا العان بەتiمiزدەن قايتپاق ەمەسپiز.
- قالاي تاياق جەگەنiڭiزدiڭ مىسالىن ايتىڭىزشى؟
- ەندi... جوعارىدان بولسىن، باسقا دا جەردەن بولسىن...

- «تiلدەر تۋرالى» زاڭدا «قازاقتiلدi حابارلاردىڭ جيىنتىق كولەمi 50 پايىزدان كەم بولماسىن» دەگەن نورما بار عوي. وسىعان وراي تەلەارنا وكiلدەرiنiڭ كەيبiرەۋلەرi «50ح50» دەگەن مازمۇن قالىپتاستىردى. شىن مانiندە، زاڭ نورماسىنا سايكەس، قازاق تiلiندەگi حابارلاردىڭ سانى 50 پايىزدان ارتىق بولسا قايشىلىق ەمەس، بiراق ودان كەم بولماسىن دەگەن ءسوز عوي. بۇل - بiر. دەگەنمەن دە وسى نورما تەلەارنالاردىڭ دامۋىنا بiرشاما ىقپال ەتكەن سياقتى: كوپتەگەن تەلەارنالار ماجبۇرلiكپەن قازاقشا حابارلاردىڭ سانىن كوبەيتۋگە ۇمتىلدى، «تۇنگi كونتسەرتتiك قويىلمدار» سول كەزدە پايدا بولدى. ودان بەرi بiرشاما جاقسى وزگەرiستەر دە بار، بiرتالاي قازاقشا ساپالى حابارلار ەفيردەن بەرiلiپ جاتىر. بۇل ەندi سىرت كوزدiڭ پiكiرi. ال وسى سالانىڭ مامانى رەتiندە سiز وسى نورما قازاق تەلەۆيدەنيەسiنiڭ دامۋىنا قالاي اسەر ەتتi دەپ ويلايسىز؟
- ۇكiمەت بۇل شەكتەۋدi جاساعاندا «مەتود كنۋتا ي پريانيكا» قاعيداسىن تەڭدەي ۇستاۋى كەرەك ەدi. مىسالى جىل سايىن مەملەكەتتiك تiلدi قولداۋعا ميللياردتاعان قارجى بولiنەدi, ول اقشانىڭ بiرازى جەلگە ۇشىپ، جەمقورلاردىڭ قالتاسىندا قالىپ جاتتى. ودان دا سول اقشانىڭ بiراز بولiگiن مەملەكەتتiك تاپسىرىس ارقىلى، الدە باسقالاي جولمەن تەلەديداردىڭ دامۋىنا قۇيسا، الدەقايدا تيiمدi بولار ەدi. جەتكiلiكتi تۇردە اقشا بەرگەن سوڭ، سوعان وراي تالاپ قويسا: ساپالى زاماناۋي حابار جاساۋ جانە ونى پرايم-تايم ۋاقىتىنا قويۋ كەرەك دەگەن سياقتى. وسىنداي ادiسپەن جاسالسا، مەن كەلiسەر ەدiم. ال جاڭاعىداي شەكتەۋ قويا سالۋ - ەڭ وڭاي جول. ونىڭ قانداي جاعدايعا اكەلگەنiن كوزiمiز كوردi: روزا رىمباەۆاعا ءتۇنi بويىن «ءان شىرقاتىپ» قويدىق. مۇنداي جاعدايدى بiز دە باستان وتكەرگەنبiز، ونى مويىندايمىن. تابىس كوزi تەك جارنامادان بولعان سوڭ، سولاي iستەۋگە تۋرا كەلدi. تاعى بiر مىسال ايتايىن، «31» تەلەارنا «قازاق تiلiنiڭ جاناشىرىمىز» دەپ داۋرىعادى، ال سiز سەنبi-جەكسەنبi كۇندەرi وسى تەلەارنانىڭ باعدارلاماسىن قاراڭىزشى؟ كوبiنە ورىس تiلiندەگi حابارلاردى كورسەتەدi. 20 ساعاتتىڭ كوپ بولعاندا بiر-ەكi ساعاتى - قازاقشا. بۇل باسشىلىقتا وتىرعان ادامدارعا بايلانىستى. وندا دا، نۇرجان مۇحامەدجاننىڭ ۇستانىمى ەمەس ەكەنiن انىق بiلەمiن. سەبەپ - كورشiلەس مەملەكەتتە وتىرعان، تەلەارنانى بيلەپ-توستەيتiن شەتەلدiك ازاماتتاردىڭ مۇددەسiندە جاتىر. جالپى، «31»-دi, «7-ارنانى» رەسەيلiكتەر بيلەپ وتىرعانى، مەنiڭشە، ۇلتتىق قاۋiپسiزدiگiمiزگە نۇقسان. ەگەر سول «31»-دi جەرگiلiكتi ازامات باسقارسا، قازiرگi ماتەريالدىق بازاسىمەن-اق قازاقشا كوپتەگەن ساپالى باعدارلاما جاساۋعا بولار ەدi.
- دەگەنمەن «تiلدەر تۋرالى» زاڭنىڭ وتاندىق تەلەارنالارعا جاعىمدى ىقپالى بولعان جوق پا؟ مىسالى قانداي جولمەن بولسا دا قازاقتiلدi حابارلاردىڭ سانى بiرشاما ارتتى عوي؟
- جاعىمدى اسەرi بار، ارينە. مەملەكەتتiك تiلگە قاتىستى قاتال دا ۇستامدى ساياساتتىڭ بولعانىن قۇپتايمىن. مەن وسىدان بەس جىل بۇرىن اماندىق-ساۋلىق سۇراسقاننان باسقا قازاقشا بiر اۋىز ءسوز بiلمەيتiنمiن، وكiنiشكە قاراي. ورىس مەكتەبiن بiتiردiم، ودان سوڭ كيەۆ ۋنيۆەرسيتەتiندە جوعارعى بiلiمدi ورىس تiلiندە الدىم. مۇنى مەن اقتالۋ ءۇشiن ايتىپ وتىرعانىم جوق. كەرiسiنشە، مۇنىڭ ءبارi زامان تالابىنا ساي قازاق تiلiن جەتiك مەڭگەرۋگە كەدەرگi ەمەس، قامشى بولدى. مەنiڭ ايتىپ وتىرعانىم، تالاپ بولۋ كەرەك، بiراق وعان قوسا قامقورلىق تا تانىتۋ كەرەك. مىسالى ديقانعا ەگiس ەككەن ءار گەكتارى ءۇشiن مەملەكەت دوتاتسيا بەرەدi نەمەسە ساۋىنشىعا ءار ليتر ءسۇت ءۇشiن، ءار سيىردىڭ باسىنا بەرiلەتiن دوتاتسيا بار. ال تەلەۆيدەنيەگە سونداي دوتاتسيانى نەگە ارنامايدى؟ رەيتينگiسi بيiك بولعان ساپالى حابارى ءۇشiن جەرگiلiكتi تەلەارنالارعا بەلگiلi بiر قارجىلىق قولداۋ كورسەتiلسە، جۇمىس بۇدان دا ءونiمدi بولار ەدi.
- سوندا قۇرىلعالى 20 جىلدىڭ iشiندە «كتك» تەلەارناسى مەملەكەتتەن ەشقانداي قولداۋ كورمەدi دەيسiز بە؟
- ونى انىق بiلمەدiم. مەن كەلگەنگە دەيiن مەملەكەتتiك تاپسىرىس العان سياقتى. ال ءتورت جىلدان بەرi ءوز كۇشiمiزگە عانا سۇيەنiپ جۇمىس iستەپ كەلەمiز. بىلتىر الماتى قالاسىنىڭ اكiمشiلiگiمەن بiرلەسiپ مەدەۋدە «بيتۆا تيتانوۆ» دەگەن ۇلكەن شوۋ وتكiزدiك. «ناشا KZ» پروتيۆ «تاماشي» دەگەن. «تاماشا» بiراز ۋاقىت جەتiمسiرەپ ءجۇردi, سوسىن بiز ولاردى قاناتىمىزدىڭ استىنا الىپ، بولمە بەرiپ، جۇمىس iستەۋگە جاعداي جاسادىق. بارلىق قويىلىمدارىن تاسپاعا جازىپ الامىز، سوسىن مەرەكە سايىن ەفيردەن كورسەتەمiز. بۇل قازاق تiلiندە باعدارلاما جاساۋعا دەگەن ىنتامىزدىڭ بiر كورiنiسi دەپ ويلايمىن. تاعى بiر جوبا تۋرالى ايتىپ وتەيiن. بيىل تامىز ايىندا ەلباسىنىڭ جۇلدەسiنە قازاق كۇرەسiنەن سايىس وتكiزگەلi وتىرمىز. وسى يدەيانى پرەزيدەنت اكiمشiلiگi, اقپارات جانە بايلانىس مينيسترلiگi, قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكiمشiلiگi قولدادى. رەسپۋبليكالىق اۋقىمدا مۇنداي شارا بۇرىن-سوڭدى بولماعان. وسى سايىستا باس جۇلدە العان باس بالۋانعا 150 000 دوللار بايگە تiگiپ وتىرمىز.
- وعان كiمدەر قاتىسادى؟
- بۇل - تۇيە بالۋاندار سايىسى. اۋىل-ايماقتاردا، وبلىستاردا iرiكتەۋ سايىستارى وتەدi. وسى iرiكتەۋ ساتىسىنان وتكەن بالۋاندار رەسپۋبليكالىق سايىسقا كەلەدi. ءار وبلىستان ءتورت بالۋان كەلۋi كەرەك. باس بالۋان اقشالاي سىيلىقتان بولەك، «قازاقستاننىڭ بارىسى» دەگەن اتاققا يە بولادى، ال وبلىس بالۋاندارى ايماقتاردىڭ «بارىسى» اتانادى. ونىڭ سۋرەتiن ۇلكەن بيلبوردتارعا سالىپ، جەر-جەردە iلiپ قويامىز. ءار وبلىس «بارىسىنىڭ» سۋرەتi سول وبلىس ورتالىعىندا كورنەكتi جەردە iلۋلi تۇرادى. سوندا ول بالۋاننىڭ ابىروي-بەدەلi عارىشكەردiڭ بەدەلiنەن كەم بولمايتىن شىعار. وسىنداي يدەولوگيالىق قىرى دا بار بۇل شارانىڭ. مىسالى بiز جاس ۇرپاققا قابانباي، ناۋرىزباي باتىرلار تۋرالى ايتامىز. بiراق ولاردىڭ قانداي بولعانىن بەينەلەپ، سيپاتتاپ بەرە المايمىز. مiنە، قازiرگi ۇرپاق ءوز زامانىنىڭ باتىرعا بارابار كەيiپكەرلەرiن - بالۋاندارىن بiلiپ، كورiپ ءوسسiن دەگەن تiلەك بار. ونىڭ ۇستiنە، بۇل سايىس ءداستۇرلi بولماق، جىل اينالىپ ونىڭ بايگەسi دە قوماقتىلانا بەرمەك. قازاق كۇرەسiنiڭ كاسiپكە اينالۋىنا «كتك» تەلەارناسىنىڭ قوسقان ۇلەسi وسىنداي بولماق. ودان بولەك، «قاراجورعا» بيiن ۇلتتىق شىنىقتىرۋ ۇلگiسiنە اينالدىرساق دەگەن ويىمىز بار. قازiر كۇندە تاڭەرتەڭ كورسەتiلiپ جۇرگەن ۇلگiسiنەن باسقا تاعى بiر سيۋجەتiن تۇسiرمەكپiز. ۇشقوڭىردا، قازاقتىڭ ادەمi جايلاۋىندا بەلگiلi ەسترادا جۇلدىزدارىنىڭ قاتىسۋىمەن قايتا تۇسiرiلمەك. قازiردiڭ وزiندە، كورەرمەندەرiمiزدiڭ كەمi ون پايىزى كۇن سايىن وسى «قاراجورعانى» تىڭداپ، بiزبەن بiرگە بيلەيدi. بiرiنشiدەن، ۇمىتىلعان بيدi جاڭعىرتۋعا ۇلەس قوسۋ. ەكiنشiدەن، دەنە شىنىقتىرۋعا بiر سەپ. ال شىندىعىن ايتقاندا، بۇل باعدارلامانىڭ ماتەريالدىق پايداسى جوقتىڭ قاسى، تابىسىنان شىعىنى كوپ. بiراق قازاق حابارلارىن بiز تابىس ءۇشiن ەمەس، نامىس ءۇشiن تۇسiرەمiز.
- كتك قازiرگi تاڭدا رەسپۋبليكانىڭ قانداي بولiگiن قامتىپ وتىر؟
- بiزدiڭ سيگنالىمىزدى رەسپۋبليكا اۋماعى بويىنشا iرi قالالار مەن وبلىس ورتالىقتارى قابىلداي الادى. ودان سوڭ، كەيبiر اۋدان ورتالىقتارىنداعى كورەرمەندەر كابەلدi جەلi ارقىلى تاماشالايدى.
- ەندiگi بiر-ەكi جىلدا ساندىق جۇيەگە كوشەمiز. وتاندىق تەلەارنالاردىڭ دامۋىنا ساندىق جۇيە قالاي اسەر ەتۋi مۇمكiن؟
- مەنiڭشە، ساندىق تەلەۆيدەنيەگە كوشۋ - زامان تالابىنا ساي جۇزەگە اسۋى تيiس شارۋا. مۇنى مەن ابدەن قۇپتايمىن. بۇكiل ەۋروپا وعان كوشiپ العان، ەندi رەسەي دە بiرتiندەپ ويىسۋدا.
- ونىڭ كورەرمەن ءۇشiن تيiمدi جاقتارى بار ما؟
- قازiر بiزدi وبلىس ورتالىقتارىندا عانا كورەتiن بولسا، ساندىق تەلەارنا ارقىلى بiزدi قازاقتىڭ ءاربiر اۋىلى تاماشالاي الاتىن بولادى. باسقا تەلەارنالارمەن سالىستىرعاندا، وبلىس ورتالىقتارىندا بiزدiڭ رەيتينگiمiز الدەقايدا جوعارى، ال اۋىلداردا وسىنداي تەلەارنا بار ەكەنiن دە بiلمەيدi. ال ەگەر بiزدiڭ سيگنالىمىز بارلىق اۋىلدارعا جەتەتiن بولسا، وندا «قاراجورعانى» بيلەيتiن، «ماسساعاندى»، «جۇرەكجاردىنى» تاماشالايتىن كورەرمەننiڭ سانى كۇرت ارتادى دەپ ويلايمىن. الىس اۋىلداردان بiز دە جاڭالىقتارىمىزدى تۇشىنىپ تاماشالايتىن ءوز كورەرمەنiمiزدi تابامىز. بiراق بۇل جوبانىڭ كەمشiن تۇستارى دا بار. بiزدi ساندىق پاكەتكە ەنگiزدi, ال ول پاكەتتەگi تەلەارنالاردى تاماشالاۋ ءۇشiن كورەرمەندەر ارنايى قۇرىلعى ساتىپ الۋى كەرەك. ارقايسىسى 10 مىڭ تەڭگەنiڭ اينالاسىندا. ونى بارلىق ادامداردىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيدi عوي. بۇل قۇرىلعىنى ۇكiمەت حالىققا تەگiن تاراتۋى كەرەك. تiپتi امەريكانىڭ وزiندە تۇرعىنداردىڭ بارلىعىنا، باي-كەدەي بولعانىنا قاراماستان، مۇنداي قۇرىلعىنى تەگiن تاراتقان. تىم قۇرىعاندا، اۋىلدىڭ ازاماتتارىنا تەگiن ۇلەستiرۋi تيiس.
- ال بۇل جوبانىڭ ەكiنشi جاعىنا - مازمۇنىنا كەلسەك. «تۇركiستان» گازەتiنiڭ بەتiندە قازاق اقپاراتتىق كوممۋنيكاتسيالار اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتi شاحماران سەيلوۆ سۇحبات بەرگەندە، بىلاي دەگەن ەدi «قازiرگi تاڭدا «جيiلiك جەتiسپەيدi» دەگەن سەبەپپەن ايماقتاردا، بەس-التى، ءارi كەتسە، ونشاقتى تەلەارنا عانا كورسەتiپ جاتىرمىز. ساندىق تەحنولوگيا تۇرمىسىمىزعا ەنگەندە، جيiلiكتiڭ سانى كۇرت وسەدi, مول مۇمكiندiكتەرگە جول اشىلادى. ال وسى جيiلiكتەردi قالاي تولتىرامىز دەگەن ماسەلە تۋىندايدى». بۇعان نە دەيسiز؟
- مەنiڭشە، تولتىرۋعا شامامىز جەتەدi. قازiر ۇكiمەتتiڭ قولداۋىمەن «بالاپان» دەگەن تەلەارنا اشىلدى. «مادەنيەت» دەگەن تەلەارنانى اشۋ تۋرالى جوبا بار. بiراق ءالi كۇنگە دەيiن بiزدە سپورتقا ارنالعان تەلەارنا جوق. ودان باسقا تەلەارنالار اشۋعا بولادى. ماعان سالسا، ايتىسقا ارنالعان بiر تەلەارنا، تەرمەگە، جىرعا ارنالعان بiر-بiر تەلەارنا اشار ەدiم. قازاق ۇلتتىق مۋزىكاسىن ناسيحاتتايتىن دەربەس ارنا بولۋى كەرەك پە، جوق پا؟ مۇنىڭ ءبارiن مەملەكەت ءوز موينىنا الۋ كەرەك.
- سiزدiڭشە، قازاق تەلەۆيدەنيەسi ورىس تەلەۆيدەنيەسiنiڭ ىقپالىنان شىقتى ما؟
- جوق! ەكi بiردەي تەلەارنانىڭ باسشىلارى ماسكەۋدە وتىرعاندا، ىقپالى جوق دەپ ايتا المايمىز. بۇل - ورەسكەل جاعداي عوي. قاي قازاق ماسكەۋدە تەلەارنا باسقارىپ وتىر؟
- وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن جەرگiلiكتi كورەرمەن رەسەيلiك تەلەونiمدەردi كوپ كورەتiن. وسى تالعام وزگەردi مە؟
- ارينە، بiرشاما وزگەرiس بار. ەكiنشi جاعىنان، رەسەيدە بiر عانا مالاحوۆتىڭ «پۋست گوۆوريات» دەگەن تەلەشوۋىنا 120 ادام جۇمىس iستەيدi. وسى حاباردىڭ بيۋدجەتi «كتك» تەلەارناسىنىڭ بيۋدجەتiنەن اسىپ تۇسسە، وعان مەن تاڭ قالماس ەدiم. سوندىقتان ولار سونشالىقتى قارجىعا ساپاسى الدەقايدا جوعارى ءونiم جاسايدى، سوعان وراي كورەرمەندi وڭاي تارتىپ الادى. بۇل جاعىنان ولارعا باسەكەلەس بولۋ قيىن.
- سوندا ورىس تەلەۆيدەنيەسi ءالi الدا ما؟
- ءالi الدا. مىنا ماسەلەنi ەسكەرۋ كەرەك. ەلباسىنىڭ وسىدان 1-2 جىل بۇرىن ايتقان ءسوزi ەسiمە ءتۇسiپ وتىر. ەلiمiزدەگi 16 ميلليون حالىقتىڭ 8 ميلليونى قازاقتار دەگەندە، جارتىسى باسقا ۇلت وكiلدەرi, ولار قازاقشا سويلەمەيدi. ودان سوڭ، قازاقتاردىڭ كەمi 2-3 ميلليونى قازاقشا تەلەديداردى كورمەيدi. ولاردىڭ كوبi وسكەمەن، پاۆلودار، كوكشەتاۋدا، قوستانايدا تۇراتىن قازاقتار. ەندi وسىعان باعاناعى 8 ميلليوندى قوسىڭىز. سوندا 11 ميلليون ادام قازاقستاندا قازاق تiلiندەگi حابارلاردى تاماشالامايدى دەگەن ءسوز. بۇل جاعدايدى وزگەرتۋ ءۇشiن ۋاقىت كەرەك. مەكتەپتەگi وقۋشىلاردىڭ 70 پايىزى (ونىڭ iشiندە باسقا ۇلت وكiلدەرi دە بار) قازiر مەملەكەتتiك تiلدە بiلiم الۋدا. الداعى بەس-التى جىلدا جاعداي تۇبەگەيلi وزگەرەدi. سوندا قازاقتiلدi باعدارلامالار ءوزiنiڭ قۇتتى ورنىنا قونادى. وسىدان ءتورت جىل بۇرىن «كتك»-دا «قاراجورعا»، «ماسساعان»، «كەيiپكەر»، «جۇرەكجاردى» بولعان جوق قوي. سوندىقتان «اسىقپاعان اربامەن قويان الادى» دەپ تiرلiك ەتiپ جاتىرمىز.
- قوعامدىق تەلەارنا قۇرۋ جونiندە يدەيانىڭ ايتىلعانىنا بiراز جىلدىڭ ءجۇزi بولدى. بiراق وسى باستامانىڭ جۇزەگە اسۋى ۇنەمi كەيiنگە شەگەرiلiپ كەلەدi. وعان سەبەپ نە دەپ ويلايسىز؟
- مەنiڭشە، بiزدiڭ تەلەارنانىڭ قوعامدىق تەلەارنادان ەش ايىرماشىلىعى جوق.
(ارمان تولەگەنۇلى كۇلiپ الدى).
جالپى، دەربەس قوعامدىق تەلەارنا بولۋى كەرەك. پارلامەنتتە نە ايتىلىپ جاتىر، ۇكiمەتتە قانداي ماسەلە تالقىلانىپ جاتىر - سونىڭ ءبارiن بوياماسىز تiكەلەي كورسەتiپ تۇراتىن ارنا قاجەت. قازiر جاڭالىقتاردا، 1,5 مينۋتتىق رەپورتاجدا بارلىق تەكە-تiرەس، داۋ-داماي اشىق ايتىلمايدى. وسىعان بايلانىستى بiر وي ايتا كەتەيiن: قازiرگi تاڭدا تەلەارنالاردا ساياسي توك-شوۋ جوقتىڭ قاسى. مەن ۋكرايناعا جيi بارىپ تۇرامىن. ول ەلدە تەك توك-شوۋعا ارنالعان ءتورت بiردەي تەلەارنا بار. كەشكi 9-دا باستالادى، سوسىن ول 1,5 ساعاتقا سوزىلا ما، الە 3 ساعات بولا ما - ەكi سپيكەر ايتىسىپ-تارتىسىپ بولعانشا جالعاسادى. كەيدە تiپتi تۇنگi 3-4 كە دەيiن سوزىلادى.
- ال بiزدە مۇنداي توك-شوۋلار شىعارۋعا دەگەن قاجەتتiلiك جوق پا؟
- بiزدەگi ساياسي ءومiردiڭ وزiندە الا-قۇلالىق جوققا ءتان. پارلامەنتتە دە تارتىس بايقالمايدى. پارلامەنتتە كەمi ەكi الدە ءۇش پارتيا وتىرسا، ساياسي پiكiرتالاس، سايلاۋشىلار مۇددەسi ءۇشiن جاعا جىرتىسۋ بولۋى مۇمكiن.
- بالكiم، ساياسي حابارلاردىڭ تۇسiرiلمەۋi تەلەارنا قوجايىندارىنىڭ مۇددەسiنە بايلانىستى شىعار؟
- جوق، بۇل - قوعامنىڭ وزiنە تiكەلەي قاتىستى ماسەلە. ەگەر قوعامدا، پارلامەنتتە تەكە-تiرەس، ايعاي-شۋ بولىپ جاتسا، ونى كورسەتۋ، ءتۇسiرۋ بiزگە دە قىزىق بولار ەدi.
- سوڭعى كەزدە وتاندىق تەلەارنالاردا ويىن-ساۋىق باعدارلامالاردىڭ سانى كۇرت ءوستi. مۇنى سiز «كورەرمەن تالعامى» دەپ ايتىپ ءوتتiڭiز. بۇل دا راس. بiراق، ەكiنشi جاعىنان، تەلەۆيدەنيە، جۋرناليستيكانىڭ اۋديتوريانى تاربيەلەۋ فۋنكتسياسىن جوققا شىعارعانىمىز با، بۇل قالاي؟
- تاربيەلەۋ فۋنكتسياسىن تەلەۆيدەنيەگە تەلۋ دۇرىس ەمەس. بۇل - نەگiزiنەن ۇكiمەتتiڭ قۇزىرىنداعى ماسەلە. مەنiڭشە، «كتك» تەلەارناسىنىڭ الەۋمەتتiك فۋنكتسياسى ەڭ جوعارعى دەڭگەيدە جۇزەگە اسۋدا. قوعامدا بولىپ جاتقان جاعدايدى اشىق، قارانى قارا، اقتى اق كۇيiندە بەرiپ وتىرمىز. ودان ارعىسىن كورەرمەن تارازىسىنا قالدىرامىز. بiز اۋديتوريا مەن قوعام اراسىنداعى تاسىمالداۋشى عانامىز. ال ءازiل-سىقاق باعدارلامالارعا كەلسەك، اتام زاماننان بەرi وزگەرگەن نارسە شامالى. «حلەبا ي زرەليشش» دەگەن جاعداي ءالi دە وزەكتi. زاماندار اۋىستى، باسقا ادامدار كەلدi, بiراق ادام تابيعاتى سول كۇيiندە. قارنى توق، قايعىسى جوق بولسا بولعانى. ول ءۇشiن ويىن-ساۋىق، كۇلكi كەرەك. ال كەز كەلگەن كوممەرتسيالىق ارنا رەتiندە بiزدiڭ ماقساتىمىز - كورەرمەننiڭ قىبىن تاۋىپ، كوڭiلiنەن شىعۋ.

اڭگiمەلەسكەن گۇلبيعاش وماروۆا

http://www.turkystan.kz/page.php?page_id=47&id=6247