جانات اسانقالي. استانا – جىلتىر قالا
سارىارقانىڭ توسىنەن، دالامىزدىڭ تورىنەن ورىن الىپ، ەل استاناسى جايقالادى دەگەندە بارلىعىمىز قۋاندىق. استانا ستاتۋسىنا ساي مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بوي كوتەرىلۋىنىڭ ۇيىتقىسى جانە انا تىلىنە جاناشىر تۇلعالارى ۇيىسقان قازاقستان حالىقتارىن قازاق ءتىلى توڭىرەگىندە ۇندەستىرىپ، جۇمىلدىراتىن ورتالىققا اينالاتىنىنا سەنىپ ەدىك. وكىنىشكە قاراي، ەل كۇتكەندەي بولمادى. ايتسە دە، شاھار جۇرتى ەلىمىزدىڭ ساياسي جانە قوعامدىق ومىرىنە ارالاسۋ بەلسەندىلىگىن جوعالتقان جوق. وسى كۇنى بيلىكتەگىلەر باس قالادا وزدەرىن جايسىز سەزىنگەنگە ۇقسايدى. سەبەبى، تىرەگى بولعان ادامعا ادال لەبىزدەرىن ءبىلدىرىپ، پرەزيدەنتكە تاعى دا ەسكەرتكىش قويىلسىن دەگەن اڭگىمەلەردى كوپ ايتىپ ءجۇر. ەرتەڭ زامان وزگەرىپ جاتسا، سول پاتشاعارلار جاڭا كەلگەن بيلىككە ادالدىقتارىن ءبىلدىرتىپ، الگى ەسكەرتكىشتەردى ءبىرىنشى بولىپ الىپ تاستايدى ەمەس پە؟!
سارىارقانىڭ توسىنەن، دالامىزدىڭ تورىنەن ورىن الىپ، ەل استاناسى جايقالادى دەگەندە بارلىعىمىز قۋاندىق. استانا ستاتۋسىنا ساي مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بوي كوتەرىلۋىنىڭ ۇيىتقىسى جانە انا تىلىنە جاناشىر تۇلعالارى ۇيىسقان قازاقستان حالىقتارىن قازاق ءتىلى توڭىرەگىندە ۇندەستىرىپ، جۇمىلدىراتىن ورتالىققا اينالاتىنىنا سەنىپ ەدىك. وكىنىشكە قاراي، ەل كۇتكەندەي بولمادى. ايتسە دە، شاھار جۇرتى ەلىمىزدىڭ ساياسي جانە قوعامدىق ومىرىنە ارالاسۋ بەلسەندىلىگىن جوعالتقان جوق. وسى كۇنى بيلىكتەگىلەر باس قالادا وزدەرىن جايسىز سەزىنگەنگە ۇقسايدى. سەبەبى، تىرەگى بولعان ادامعا ادال لەبىزدەرىن ءبىلدىرىپ، پرەزيدەنتكە تاعى دا ەسكەرتكىش قويىلسىن دەگەن اڭگىمەلەردى كوپ ايتىپ ءجۇر. ەرتەڭ زامان وزگەرىپ جاتسا، سول پاتشاعارلار جاڭا كەلگەن بيلىككە ادالدىقتارىن ءبىلدىرتىپ، الگى ەسكەرتكىشتەردى ءبىرىنشى بولىپ الىپ تاستايدى ەمەس پە؟!
قۇدايدىڭ كەڭ جەرىنە ينجەنەرلىك كوممۋنيكاتسيالارىن جۇرگىزىپ، حالىققا كوبىرەك جەر تەلىمدەرىن بەرىپ، ءۇي سالۋعا مۇرسات بەرسە شاھار تىنىسى كەڭەيەر ەدى. ماسەلەن، حالقى تىعىز قونىستانعان عالام ەلدەرىنىڭ وزىندە بۇگىن «سۋبۋربانيزاتسيا» نەمەسە «جاسىلعا قونىس تەبۋ تولقىنى» قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر. ال بىزدە اكىمشىلىك عيماراتتار مەن تۇرعىن ۇيلەر ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى تۇرعىزىلىپ جاتقان جايى بار. ونسىز دا تار اۋلالاردىڭ ىشىندە كەڭسەلەر مەن دۇكەن- دۇڭگىرشىكتەر تىم كوبەيىپ كەتكەن. ەسىكتىڭ الدىنا قاز-قاتار قويىلعان اۆتوكولىكتەردەن بالالارعا ويىن الاڭى دا قالماعان. تىعىز سالىنعان شاھاردىڭ جايسىزدىعى ادامنىڭ تىنىسىن تارىلتادى ەمەس پە. ءتىپتى، ساحارا دالاعا تىم بيىك سالىنعان ۇيلەر ەرسى كورىنەدى.
ۋربانيزاتسيا يندۋسترياليزاتسيامەن قاتار جۇرەدى جانە تۇرعىنداردىڭ وزىندىك قالا مادەنيەتى قالىپتاسادى. ەگەر ەلباسى مالىمدەمەسىنە ساي 2030 جىلعا دەيىن استانا قالاسى تۇرعىندارىنىڭ سانىن ميلليونعا جەتكىزەمىز دەسەك، وڭدەۋشى ونەركاسىپ سالاسىن جانە بيزنەس-ينفراقۇرىلىمدارىنىڭ دامۋىنا ۇكىمەت حالىقپەن جۇمىلا جۇمىس ىستەۋى كەرەك. مەملەكەت يندۋسترياسىن ۇقساتا الماعان ۇكىمەتكە تاعى دا جاڭا تاپسىرما بەرۋدى ءتۇسىنۋ قيىن.
قازاقستاندا قازاق حالقىن پەريفەريالىق تۇرعىدان شىعارماي، كەڭەس وكىمەتى ەلىمىزدە ءىرى قالالاردى سالۋ بارىسىندا كەلىمسەكتەردى ءۇيىپ-توگۋ ساياساتىن جۇرگىزىپ، ادەيىلەپ قالا جۇرتىن ورىستاندىرىپ وتىردى. بۇگىن دە سول كەلىمسەكتەر ۇرپاعى وزدەرىن يندۋستريالدى قوعام وكىلدەرىنە جاتقىزادى. سەبەبى ولار بىزگە: «ءبىز كەتسەك كۇندەرىڭ قاراڭ» دەگەندەي ورەسىز سوزدەر ايتۋدان ۇيالمايدى. سوعىستان كەيىنگى جىلدارى قۋعىنعا ۇشىراعاندار مەن اسكەري تۇتقىندار كۇشىمەن سالىنعان ونەركاسىپتىڭ تەحنولوگياسىن جاڭارتپاي، كەڭەس ۇكىمەتى سوڭعى تامشىسىنا دەيىن سىعىپ وتىرىپ ءوز پايداسىنا قولداندى. توزىعى جەتكەن ءوندىرىس ورىندارى ەگەمەن قازاقستانعا مۇرالىققا قالا بەردى. تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ باسشىلارى كەڭەس ۇكىمەتىنەن قالعان بار دۇنيەنى تالان-تاراجعا سالىپ، جەكەشەلەندىرىپ قول-قولعا ساتىپ جىبەردى. باسقا تۇك قالماعان سوڭ شەتەل ينۆەستيتسياسىنا بەت بۇرىپ، اقشا سۇراپ قولدارىن جايدى.
الىستان اربالاپ شەتەل قۇرىلىسشىلارىن قالا قۇرىلىسىنا تاسىعانشا ءوز ماماندارىمىزدى نەگە تارتپاسقا. قۇدايعا شۇكىر، وزىمىزدە دە تەپسە تەمىر ۇزەتىن، ونەرلى دە زەرەك جاندار وتە كوپ. ەندىگى جەردە ءىرى قالالارداعى جوعارى جانە كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم جۇيەسىن كۇشەيتىپ، كاسىبي ماماندارمەن ەلىمىزدە يندۋستريالدى قوعام قالىپتاستىرۋدى بيلىكتەگىلەر باستى نازارعا الۋى شارت. بولاشاقتا قالا ماڭايىنداعى اۋىلداردان شاھارعا جۇمىسشىلار كۇشىن كوپتەپ تارتۋعا جانە ەكى ارالىققا ءجيى قاتىنايتىن ترانسپورت ماسەلەسى دە شەشىلۋى كەرەك. وسىدان بارىپ، كۇشەيگەن مەگاپوليسكە قاجەتتى قالا اگلومەراتسياسى دا قالىپتاسادى.
ەلباسىنىڭ قالا حالقىن كوبەيتەمىز دەگەن ءسوزىن استانا تۇرعىندارىنىڭ تابيعي ءوسىمىن ءوسىرۋ قامىمەن ايىتتى ما، جوق تاعى دا تايراڭداعان كەلىمسەكتەرمەن ميلليونعا جەتكىزبەك ويىمەن ايىتتىما ەكەن؟
قازاقستانعا جىل سايىن كەلەتىن 200 مىڭ كەلىمسەكتى قاناتىنىڭ استىنا العان ۇكىمەتتىڭ ءتۇرى جامان. ءساتىن كۇتىپ بايىرعى حالىقتى جوق قىلىپ ەرىتىپ، لاپ بەرۋگە دايار كەلىمسەكتەر سانى شەكسىز. سوندىقتان، ەل بولىپ قاۋىپسىزدىگىمىزدى ءوزىمىز ويلاماساق بولمايدى. ناپاقا تابۋ ءۇشىن دالادان قالاعا اۋىپ كەلگەن جەرگىلىكتى ازاماتتارعا بيلىك نەگە قامقور بولمايدى؟
شاھار تۇرعىندارىمەن دە ۇكىمەت دوس ەمەس، قالامىزدا كوممۋنالدىق قىزمەتتىڭ تۇتىنۋ باعاسى اسپانداپ تۇر. ازىق-تۇلىك تاۋارلارى دا ايتارلىقتاي قىمبات. تىزبەكتەپ ايتا بەرسە باسقا دا كەمشىلىكتەرى وتە كوپ. جاي عانا ءبىر مىسال، بيۋدجەتتەن اكىمشىلىك عيماراتتى تۇرعىزۋعا بولىنگەن قاراجاتتى «يگەرۋدىڭ» قامىن ويلاعان تاپسىرىس بەرۋشى مىرزالار وزدەرىنە قولايلى باس مەردىگەرمەن قول الىسىپ كەلىسەدى. اقىرى قۇرىلىسى اياقتالعان وبەكتىنى تاپسىرۋ جانە قابىلداۋ پروتسەسسى كەزىندە قۋىرشاق تەحنادزور قىزمەتىن اراعا سالىپ، عيماراتتى پايدالانۋشى جاققا اقاۋلارىمەن قابىلداۋىنا قىسپاقتاۋمەن كوندىرىپ، قول قويدىرىپ وتكىزىپ جىبەرىپ وتىرادى. كەيىن زارداپ سالدارىن شاھار تۇرعىندارى كورىپ جاتادى. وسى سالادا تاس بولىپ قاتقان جەمقورلىققا ەشكىمنىڭ دە ءتىسى باتپايتىنعا ۇقسايدى.
تارتىمدى اڭىز نەگىزىندە استانا قالاسى ورتاسىندا تۇرعىزىلعان بيىك تە، اسەم «استانا-بايتەرەك» مونۋمەنتى شاھار جۇرتىنا جەتىپ جاتىر. كوزى ءتىرى ادام توڭىرەگىندە قولدان اڭىز جاساپ ەلدى الداپ نە قىلامىز. قالا قۇرىلىسىندا قىرشىن كەتكەن قۇرىلىسشىلار قانشاما، ارقايسىسىنا داستان ارناۋعا تۇرادى.
«اباي-اقپارات»
