قازاقستاندا قولايلى ينۆەستيتسيالىق احۋال قۇرۋ بويىنشا قارقىندى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. ارنايى ەكونوميكالىق جانە يندۋستريالىق ايماقتار، دامۋ ينستيتۋتتارى، قارجى ۇيىمدارى، قۇقىقتىق نەگىز ۇلتتىق ەكونوميكانى دامىتۋ ءۇشىن جاڭا سەرپىن بەردى. 2019 جىلى 103 وتاندىق جانە شەتەلدىك جوبانى ىسكە قوسۋ جوسپارلانۋدا.

ەلدىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعى وتاندىق جانە شەتەلدىك ينۆەستورلاردى قولداۋعا قۇرىلعان ينفراقۇرىلىمعا تىكەلەي بايلانىستى. قازاقستاندا بيزنەستى جۇرگىزۋ جانە ينۆەستورلاردى تىركەۋ راسىمدەرىن جەڭىلدەتۋگە  قاتىستى جۇرگىزىلىپ جاتقان ساياسات قازاقستانعا بۇكىلالەمدىك بانكتىڭ جىل سايىنعى رەيتينگىسىندە ءوز پوزيتسياسىن كوتەرۋگە مۇمكىندىك بەردى. ماسەلەن، Doing Business ۇسىنعان 2019 جىلعى ەسەپتە قازاقستاننىڭ پوزيتسياسى 36-دان 28-گە دەيىن كوتەرىلدى (الەمنىڭ 190 ەلىنەن), سونىمەن قاتار «كاسىپورىنداردى تىركەۋ» ساناتى بويىنشا پوزيتسيا 5 جولعا جوعارىلاپ ، 36-ورىنعا جەتتى.

ەسەپكە سايكەس، بيزنەستى رەتتەۋگە ينۆەستورلار ءۇشىن «بىرىڭعاي تەرەزە» باعدارلاماسىن جانە ASTANA-1 كەدەندىك دەكلاراتسيالاۋدىڭ ەلەكتروندىق جۇيەسىن ەنگىزۋ ارقىلى  ساۋدا ساياساتىن جەڭىلدەتۋدە ايتارلىقتاي وڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىلدى . سونىمەن قاتار، كوممەرتسيالىق ىستەر بويىنشا سوت شەشىمدەرىن جاريالاۋ قازاقستاندا كەلىسىم-شارتتاردىڭ ورىندالۋىن جەڭىلدەتتى.

تاۋەلسىزدىك جىلدارى ىشىندە قازاقستان 320 ملرد. اقش دولل. كولەمىندە تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسياسىن (تشي) تارتتى. سونىمەن قوسا سوڭعى 10 جىلدا ۇلتتىق ەكونوميكاعا 250,2 ملرد. اقش دوللارى كولەمىندە تابىس ءتۇستى. بۇل ءۇردىس ينۆەستيتسيالىق ساياساتتىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتەدى. تشي – دىڭ ەڭ جوعارى  كولەمى 2012 جىلى – 28,9 ملرد. اقش دولل. بولدى، بۇل كورسەتكىش  2011 جىلى – 26,5 ملرد. اقش دولل. جانە 2018 جىلى – 24,3 ملرد. اقش دوللارىن قۇرادى.

2019 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستانعا تشي-دىڭ جالپى اعىنى 6 ملرد. اقش دوللارىن قۇرادى ء(بىر جىل بۇرىن – 6,7 ملرد. اقش دولل.). جالپى، 2018 جىلى تشي كولەمى 24,3 ملرد. اقش دوللارىنا جەتتى، بۇل 2017 جىلعا (21 ملرد. اقش دولل.) قاراعاندا 15,8%-عا كوپ. ءجىو-دەن تشي اعىنىنىڭ ۇلەسى 2017 جىلعى 12,9% – دان 14% – عا دەيىن ءوستى.  بۇعان قوسا 2022 جىلعا قاراي قازاقستان ۇكىمەتى جالپى تشي كولەمىنىڭ ءجىو-گە اراقاتىناسىن 19% – عا دەيىن جەتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر.

سالالىق بولىنىستە تشي-دىڭ ەڭ ۇلكەن كولەمى 2018 جىلى تاۋ-كەن قازۋ ونەركاسىبىنە جانە كارەرلەردى قازۋعا 13,6 ملرد. اقش دولل. باعىتتالدى. وڭدەۋشى ونەركاسىپكە، سونداي-اق كوتەرمە جانە بولشەك ساۋداعا ينۆەستيتسيالار سايكەسىنشە،  3,4 جانە 3,3 ملرد. اقش دولل. قۇرادى.  سونىمەن قاتار، سالالاردىڭ ەڭ ۇزدىك-5-تىگىنە مىنالار ەندى:  قارجى جانە ساقتاندىرۋ قىزمەتى – 1,3 ملرد. اقش دولل.، كولىك جانە قويمالاۋ – 786 ملن. اقش دولل. قازاقستان ۇكىمەتى شيكىزاتتىق تاۋەلدىلىكتى تومەندەتۋگە باعىتتالعان ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزۋدە. ەلدىڭ ساياساتى ينۆەستيتسيالىق اعىمدارعا وڭ اسەر ەتتى – 2018 جىلى قارجى جانە ساقتاندىرۋ قىزمەتىنە ينۆەستيتسيالاردىڭ ۇلەسى 1,9% – دان 5,4% – عا دەيىن، كاسىبي، عىلىمي جانە تەحنيكالىق سالاعا 0,9% – دان 2,8% – عا دەيىن، قۇرىلىسقا 1,6% – دان 2,4% – عا دەيىن ءوستى.شەتەلدىك كاپيتالدىڭ قاتىسۋىمەن 2018 جىلى سوماسى 3,1 ملرد. اقش دوللارىن قۇرايتىن 27 جوبا ىسكە قوسىلدى، ولار 6 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنىن اشۋعا  مۇمكىندىك بەردى. جوبالاردىڭ باسىم بولىگى الماتى وبلىسىندا ىسكە اسىرىلدى – 4,1 ملرد. اقش دولل. سوماسىنا 27 جوبا، قاراعاندى وبلىسىندا – 2,1 ملرد. اقش دوللارى سوماسىنا 15 جوبا جانە نۇر-سۇلتان قالاسىندا – 4,1 ملرد. اقش دولل. سوماسىنا 12 جوبا. 2019 جىلى قوسىمشا 27 جوبانى ىسكە قوسۋدى قامتاماسىز ەتۋ جانە 100-گە جۋىق جاڭا ينۆەستورلاردى تارتۋ جوسپارلانۋدا.

ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ مەن ەكسپورتتى دامىتۋدىڭ نەگىزگى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى ارنايى ەكونوميكالىق جانە يندۋستريالىق ايماقتار (اەا جانە يا) بولىپ تابىلادى. اەا-نىڭ جۇمىس ىستەۋى ادەتتە سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتتى ىرىقتاندىرۋ جانە جانداندىرۋ ەسەبىنەن اشىق ەكونوميكا قاعيداتتارىن ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان. ولاردىڭ ارتىقشىلىقتارى ەرەكشە كەدەندىك، سالىقتىق جانە ۆاليۋتالىق رەجيمدەر بولىپ تابىلادى.پرەفەرەنتسيالار مەن جەڭىلدىكتەر پاكەتى ءاربىر اەا مەن يا ءۇشىن جەكە بىرەگەي ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. بۇل رەتتە اەا قاتىسۋشىلارى ءۇشىن كەدەندىك جانە سالىقتىق جەڭىلدىكتەر كوپ.

قازىرگى تاڭدا  قازاقستاندا ەلدىڭ 11 وڭىرىندە 12 اەا جۇمىس ىستەيدى. ءۇش اەا 2017 – 2018 جىلدارى قۇرىلدى («استانا – تەحنوپوليس»، «قورعاس» شىحو جانە «تۇركىستان»).

بارلىق اەا ينفراقۇرىلىمىنىڭ قۇرىلىسىنا ەلىمىزدىڭ بيۋدجەتىنەن 314,3 ملرد تەڭگە جۇمسالدى. 2019 جىلعى مامىر ايىنىڭ سوڭىنداعى جاعداي بويىنشا اەا اۋماعىندا 183 جوبا ىسكە قوسىلدى، ونىڭ 46-سى شەتەلدىكتەردىڭ قاتىسۋمەن بولدى. تارتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمى 910 ملرد. تەڭگەگە جەتتى.اەا – نىڭ جۇمىس ىستەۋى ۇلتتىق ەكونوميكانى دامىتۋعا وڭ اسەر ەتتى -15,5 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنى اشىلدى، 150 ملرد. تەڭگە كولەمىندەگى سالىق تۇسىمدەرى تارتىلدى. بۇل رەتتە ينۆەستيتسيالىق پرەفەرەنتسيالار شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ نازارىن اۋداراتىنىن ەسكەرگەن ءجون، سەبەبى ، ولاردىڭ جوبالارعا قاتىسۋ ۇلەسى 27% – دى قۇرادى. ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ بويىنشا نەعۇرلىم ءتيىمدى جۇمىس «وڭتۇستىك» اەا – دا جۇرگىزىلۋدە – 1 بيۋدجەتتىك تەڭگەگە 15,5 تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلدى. 2005 جىلدان باستاپ جالپى ينۆەستيتسيا كولەمى 77,5 ملرد. تەڭگەنى قۇرادى. اەا قىزمەتى ىشكى تۇتىنۋ نارىعىنىڭ وسۋىنە جانە توقىما ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتقا باعدارلانعان ءوندىرىسىن ۇيىمداستىرۋعا باعىتتالعان.تيىمدىلىگى بويىنشا ەكىنشى ورىنعا «اقتاۋ تەڭىز پورتى» اەا شىقتى – 1 بيۋدجەتتىك تەڭگەگە 15,4 تەڭگە ينۆەستيتسيا تۇسەدى. سونداي-اق، ەڭ ۇزدىك 3-تىكتىڭ قۇرامىنا «پاۆلودار» اەا كىرەدى، ول سالىنعان قاراجاتتىڭ 1 تەڭگەسىنە 12,3 تەڭگەنى تارتتى.2021 جىلعا قاراي اەا اۋماقتارىندا جالپى سوماسى 2 ترلن تەڭگەدەن اساتىن 147 جوبانى ىسكە اسىرۋ جوسپارلانۋدا،  ونىڭ ىشىندە 2019 جىلى 160 ملرد تەڭگەدەن استام سوماعا 36 جوبا ىسكە قوسىلادى.

شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ، سونداي-اق ءوندىرىستى ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا ەلىمىزدىڭ 9 وڭىرىندە 23 يندۋستريالىق ايماق قۇرىلدى. قازىرگى تاڭدا  ولار 8,5 مىڭ جۇمىس ورنىن قامتاماسىز ەتەتىن 168 وندىرىستىك جوبانى ىسكە اسىردى.يا ينفراقۇرىلىمىنا كەتكەن مەملەكەتتىك شىعىندار 85,9 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. تارتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمى 183 ملرد تەڭگەگە جەتەدى. وسىلايشا، سالىنعان 1 بيۋدجەتتىك تەڭگەگە 2,1 تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلدى.

2021 جىلعا قاراي يا اۋماعىندا 520 ملرد تەڭگەگە جۋىق سوماعا 173 جوبانى ەنگىزۋ جوسپارلانۋدا.

قازاقستاندىق تاۋارلاردى شەتەلدىك نارىقتارعا جىلجىتۋ ساياساتىن كۇشەيتۋگە، سونداي-اق ىشكى نارىقتى ساپاسىز يمپورتتىق تاۋارلاردان قورعاۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلۋدا. بۇل ساياسات قازاقستاندىق ەكونوميكانى الەمدىك ەكونوميكاعا ودان ءارى ىقپالداستىرۋعا باعىتتالعان. وسى ماقساتتا 2019 جىلعى 17 ماۋسىمدا قازاقستان پرەزيدەنتى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ جونىندەگى شارالار تۋرالى» جارلىققا قول قويدى، وعان سايكەس قازاقستاندا ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى قۇرىلدى.

جاڭا مينيسترلىككە ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساۋدا ساياساتىن  قالىپتاستىرۋ جانە ىسكە اسىرۋ، حالىقارالىق ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا، تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىنداعى; يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ ولشەم بىرلىگىن تەحنيكالىق رەتتەۋ، ستاندارتتاۋ جانە قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنداعى; سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ەكسپورتتى ىلگەرىلەتۋ سالاسىنداعى قىزمەتتى ۇيلەستىرۋ جونىندەگى فۋنكتسيالارى مەن وكىلەتتىكتەرى بەرىلدى.

2019 جىلى جالپى قۇنى 163 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن 40 جوبانى ىسكە اسىرۋعا دايىندىق جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. ەلدىڭ وتاندىق ينۆەستورلاردى قولداۋ جونىندەگى ساياساتى ەڭ الدىمەن ۇلتتىق ەكونوميكانى دامىتۋعا جانە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. وسى ماقساتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى قارجىلاندىرۋدى ءتيىمدى قۇرىلىمداۋعا قابىلەتتى دامۋ ينستيتۋتتارى، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەكتىلەرى، حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارىنىڭ وكىلدىكتەرى قۇرىلدى. مۇنداي كومپانيالاردىڭ قاتارىنا «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى، قازاقستاننىڭ دامۋ بانكى، KazakhExport, Kazyna Capital Management, Kazakhstan Project Preparation Fund, Astana Hub, «دامۋ» قورى، QazTech Ventures جانە ت.ب. جاتادى.

ءىرى جانە ورتا بيزنەستى قولداۋ قارىزدىق قارجىلاندىرۋ، سۋبسيديالار، ۇلەستىك قارجىلاندىرۋ، كەپىلدىكتەر مەن ساقتاندىرۋ، ليزينگ، جوبالاردى كونسۋلتاتيۆتىك سۇيەمەلدەۋ، ەكسپورتتىق جانە ەكسپورت الدىنداعى قارجىلاندىرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. شاعىن جانە ورتا بيزنەس ءۇشىن قولداۋدىڭ كەلەسى تۇرلەرى قاراستىرىلعان: سۋبسيديالاۋ، گرانتتار، كەڭەس بەرۋ، ۆەنچۋرلىك قارجىلاندىرۋ جانە قۇزىرەتتەردى دامىتۋ.

2018 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاننىڭ دامۋ بانكى جالپى سوماسى 5,3 ترلن تەڭگەگە 63 جوبانى قارجىلاندىردى. KazakhExport ەكسپورتتاۋشىلارعا 90,2 ملرد تەڭگە سوماسىنا ساقتاندىرۋعا قولداۋ كورسەتتى جانە 10,3 جانە 6,9 مورد. تگ سوماسىنا، سايكەسىنشە، ساۋدالىق جانە ەكسپورت الدىنداعى قارجىلاندىرۋدى جۇزەگە اسىردى.  «دامۋ» قورى 495 ملرد تەڭگە سوماسىنا 22,4 مىڭ شوب جوباسىن قولدادى، ال «بيزنەستىڭ جول كارتاسى» اياسىندا 2,7 مىڭ جوبا سۋبسيديا مەن قارجىلاندىرۋ الدى.

«بايتەرەك» ۇبح» اق قولداۋىنا يە بولعان كاسىپورىندار 2018 جىلى 2,1 ترلن تەڭگە سوماعا ءونىم ساتقان. ءوز كەزەگىندە سالىق تولەمدەرىنىڭ كولەمى 278,1 ملرد تەڭگەنى قۇرادى.

جالپى شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنىڭ ءونىم شىعارۋ ۇلەسى 2018 جىلى 44,4% قۇرادى (2017 جىلى – 39,8%). كاسىپكەرلەر جالپى سوماسى 26,5 ترلن تەڭگەگە ءونىم ساتتى. بۇل رەتتە ءونىمنىڭ 68,8%–ىن شاعىن كاسىپورىندار، 19,6%–ىن ورتا بيزنەس جانە 11,6% – ىن جەكە كاسىپكەرلەر مەن شارۋا قوجالىقتارى شىعاردى. قازاقستاننىڭ 8,7 ملن جۇمىسپەن قامتىلعان حالقىنىڭ 3,3 ملن-ى شوب سۋبەكتىلەرىندە جۇمىسپەن قامتىلدى.

دەرەككوزى: finreview.info

Abai.kz