(اڭگىمە)

ءتۇن جارىمىندا ءبىر توپ يت قالا شەتىنە توگىلگەن قوقىستى تىمىسكىلەپ ءجۇر. ولاردى باستاعان قارالا قارتاڭ توبەتتىڭ اتى وريت. ول  قالاي بۇرىلسا، سوڭىنان ەرگەندەر دە سۇمەڭدەپ، سولاي كەتەدى. يتتەردىڭ تورتەۋى ءوريتتىڭ  ءوز ۇيالاستارى بولسا دا، ونىمەن تۋرا يىقتاسىپ قاتارلاسپايدى. ءوريتتى ءسال عانا العا وزدىرىپ قويىپ، وزدەرى قالىپ تا قويماي جانە وزىپ تا كەتپەي ارا قاشىقتىقتى بارىنشا ساقتاپ جەلدىرتىپ جۇرگەندەرى. ەگەر ۇيالاستارىنىڭ ءبىرى وزىنەن ءسال  العا شىقسا، وريت ارس ەتە قالادى. وندايدا تۇمسىعىن بولماشى عانا العا  وزدىرعان ءيتتىڭ سول ساتتە قۇتى قاشادى. وزىپ كەتكەن توبەتتىڭ قۇيىرشىعىن بۇتىنا قىسىپ، دەرەۋ شەگىنۋى - بۇلجىمايتىن زاڭدىلىق.

ەرتەرەكتە ازۋ ءتىسى ءبۇتىن شاعىندا وريت وندايلاردى وڭدىرماي جازالايتىن. ايامايتىنى سونشالىق، ونداي ءيتتى تاماقتان باتىرىپ تىستەيدى دە قاتتى سىلكيدى، ءاي-شايعا قاراماي كەڭىردەگىن ورىپ جىبەرەتىن. وسى تاسىلىمەن-اق وريت تۇقىمداستارى اراسىندا اتاققا شىققان.

«مەنمىن» دەگەندەردىڭ تالايىن بۇرىن ءدال سولاي قان-جوسا ەتىپ، وزگەلەردىڭ ۇرەيىن ۇشىرىپ تاستاعاندىقتان، توبەت اتاۋلى ونىڭ ارسىلىن ەستىگەندە، قۇيىرشىعىن تاس قىپ قىسىپ، قالتىراپ كەتەدى. ونىمەن قويماي بۇكشىڭدەپ تۇرىپ، بۇتتارىن سۋلايدى. سودان  كەيىن قايتا باس كوتەرمەي، ۇنەمى بۇعىپ جۇرەدى. توبەتتەردىڭ كوز قۇرتى بولعان نەبىر قاباعان قانشىق يتتەردىڭ ءوزى ءوريتتى كورگەندە ىڭىرسي ەركەلەپ، قۇيىرشىعىن بۇلعاڭداتىپ، ارتىن توسىپ الەككە تۇسەتىنىن قايتەرسىڭ. ال، كاندەن يتتەردىكى ءتىپتى سوراقى. قالاي دەيسىڭ عوي؟

قىسقاسى، دەنە ءبىتىمى ۇساق قۇرتىمىش كاندەندەر ءوريتتى كورگەندە ەستەرىنەن تانىپ قالادى. ول ۇستىنەن ءتونىپ كەلگەندە-اق كاندەن اتاۋلى كوككە قاراپ، ءتورت اياعىن جان-جاعىنا جايىپ تاستاپ، شالقالاپ جاتا قالادى. بۇل ولاردىڭ جاعىمپازدانعان تۇرلەرى! شىبىن جاندارىن ساۋعالاۋدىڭ، تالانىپ قالۋدان قۇتىلۋدىڭ ەڭ ۇتىمدى امالى وسى عانا.

وكتەم توبەت ءوزىنىڭ ءتورت اياعىنىڭ استىندا «بارىم دا، نارىم دا وسى» دەپ اشىق-شاشىق جاتقان كاندەننىڭ ءىشى باۋىرى مەن بۇت، شات تۇستارىنداعى ادەتتە كورىنبەي كومەسكى تۇراتىن بارلىق دەنە مۇشەلەرىن تۇگەندەيدى دە ىلە-شالا قايتا ءبىر رەت قايىرا ءجىتى قاراپ شىعادى. كۇللى سىرىنا ابدەن قانىق بولعان سوڭ اشۋى باسىلىپ، وعان راقىمشىلىق جاسايدى. ۇرەيى ۇشىپ، ءالسىز عانا قىڭسىلاپ جاتقان، بويى ءبىر-اق تۇتام بەيشارا كاندەندى تالاپ تاستاۋدان وريت دەرەۋ باس تارتىپ، ۇستىنەن اتتاپ وتەدى دە ءوز جونىنە كەتە بەرەدى. پەيىلى تۇسسە، ارتقى اياعىنىڭ ءبىرىن جوعارىراق كوتەرىپ، دىز ەتكىزىپ، ساري سالۋى دا مۇمكىن. نەشە جەردەن بۇدان اسقان قورلىق بولماسا دا، كاندەندەر ءۇشىن وزدەرىن قۇتقارۋدىڭ جالعىز امالى وسى. سول سەبەپتەن دە ولار قورلىق-زورلىق بىتكەننىڭ بارىنە كونۋگە ءماجبۇر.

بۇرالقى يتتەر كوبىنەسە جۇيرىك كەلەدى دە، ولار سول ۇزىن سيراقتارىنىڭ ارقاسىندا وريتتەن قاشىپ قۇتىلادى نەمەسە الدىندا كورىنگەن كەزكەلگەن اۋلاعا كىرىپ كەتىپ، بوي تاسالايدى. سوسىن، باتىرسىنىپ جاتىپ كەپ ابالايدى. وعان ىزالانعان وريت جارتىلاي اشىق قاقپادان زىپ ەتىپ، باسىپ كىرگىسى-اق  كەلەدى. بىراق، اۋلانىڭ ەكى اياقتى يەسىنەن قورقادى. بىردە اسىراندى وۆچاركانى قۋىپ كەلىپ اۋلاسىندا تالاماق بولىپ جاتقاندا الگىنىڭ يەسى شىعىپ كەلىپ، جۇدىرىقتاي تاستى اتىپ قالعاندا باسىنىڭ مىڭعى-دىڭعىسى شىعىپ، تالىپ تۇسە جازداعانى بار. دەرەۋ ەسىن جيىپ جانۇشىرا قاشقان. سونىڭ وزىندە سوڭىنان لاقتىرعان تاستارى سانىنا، جونىنا ءتيىپ جاتتى. ءبىر تاس سيراققا كەلىپ تيگەندە، سىندىرا جازداپ، سونىڭ سالدارىن ءبىر ايداي اقساڭداپ قالعانى بار. سودان بەرى ەكى اياقتىلاردىڭ اۋلاسىنا جولاماي اۋلاق جۇرەتىن بولعان.

شىن مانىندە، ءوريتتىڭ وزگەلەردەن اسىپ بارا جاتقان ەشتەڭەسى دە جوق. ەگەر بارلىق توبەت كۇش بىرىكتىرىپ جابىلىپ تالاسا، ءوريتتى بورشا-بورشاسىن شىعارىپ تاستايتىنى انىق. ويتكەن جاعدايدا ءوريتتىڭ قاسىنداعى ۇيالاستارى دا ابالاۋعا شامالارى كەلمەي اي دالاعا ءوز بەتتەرىمەن لاعىپ، بەزىپ-اق  كەتەر ەدى. بىراق، سۇق يتتەر مەن بۇرالقىلاردا ونداي بىرلىك تە، ۇيىمشىلدىق تا جوق.

ال، نەبىر مىقتى اسىل تۇقىمدى مىقتى توبەتتەر بايلاردىڭ اۋلاسىن كۇزەتىپ، شىنجىرعا بايلانىپ، ۇرۋدەن باسقاعا شامالارى كەلمەي ءپۇشايمان حالدە تۇر.  امال نەشىك، تالاي توبەتتىڭ يت عۇمىرى وسىنداي قاپاستا ءوتىپ جاتىر. كەيبىر توعىشارلارى تايىنشاداي بولىپ سەمىرىپ، ەكى اياقتى قوجايىندارىنىڭ قويىندارىنا كىرىپ العان. يت تۇقىمىنىڭ سالتىنان بەزىپ، ادامدارمەن بىرگە جاتىپ، بىرگە تۇرىپ ءجۇر. ولاردى يت ساناتىنا قوسپاي-اق تا قويعان دۇرىس.

قارعىباۋعا بايلانعان يتتەردىڭ تىرلىكتەرى قۇرىسىن. بىراق وزدەرى ءماز سول ومىرلەرىنە. ابالاماق تۇرماق دۇرىستاپ ءبىر ۇرە دە المايدى. ۇليىن دەسە، يەسىنىڭ تاياعىنان قورقادى. وزدەرى قاتارلاس قانشىق يتتەردىڭ قاراسىن دا كورمەيتىندىكتەن، كوڭىل كوتەرۋ، قۇمار قاندىرۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن دە بىلمەيدى. ولاردىڭ اراسىندا توبەتتەر باسىم بولعانىمەن اراكىدىك قانشىقتار دا كەزدەسەدى ەكەن.

الگى يتتەردى ەكى اياقتىلار قارعىباۋمەن تىزگىندەپ الىپ، جەتەكتەپ جۇرەدى. تۇمسىقتارىنا بىردەمە كيگىزىپ قويادى. نە اۋىز اشىپ ۇرە المايدى، نە باۋىر جازىپ جۇگىرە المايدى. ولارمەن سالىستىرعاندا بۇرالقى يتتەر الدە قايدا باقىتتى. تاماق تاۋىپ جەۋى قيىنداۋ شىعار. دەسە دە، ەركىن ءجۇرىپ-تۇرادى، قىل اياعى قالاعانىنشا ءۇرىپ، ابالاۋعا دا جاعدايى بار عوي.

وريت قازىر ءبىرشاما قارتايىپ، ازۋ تىستەن ماڭگىلىككە ايىرىلسا دا، ارسىلداعان ءۇنى سول قالپى. ۇيالاستارى دا، وزگە يتتەر دە ونىڭ ارسىلىنان ىعىپ، قۇيىرشىقتارىن ءالى كۇنگە دەيىن قىسا قالادى. شىن مانىندە، مۇنداعى يتتەردىڭ ءبارى ءوريتتىڭ شاۋ تارتىپ قالعانىن كورىپ جۇرسە دە، ازۋ ءتىس اتاۋلىدان الىمساقتا ايىرىلعانىن بىلمەيدى. ونىڭ باياعىداي العا ەنتەلەگەن جاس توبەتتەردى ارسىلداپ ابالاعان زور داۋسىمەن عانا ىقتىرعانى بولماسا، الىسا كەپ تۇسسە، تالانىپ، ءجۇنىن جۇلدىرعان تاۋىقتاي كۇلپارشاسى شىعاتىنىن ءوزى عانا  بىلەدى. ال، وزگەلەر ول جاعىنان بەيحابار. سىر بىلدىرمەي قۇر ىرىلداۋدىڭ، ارسىلداۋدىڭ  ارقاسىندا عانا وريت مىنە، توپتى باستاپ، وزگەلەردەن تۇمسىعىن وزدىرىپ جۇرگەن جايى بار.

ءوريتتىڭ ۇيالاس توبەتتەرىنىڭ ارت جاعىندا ەجەلدەن بىرگە كەلە جاتقان جەمتىكتەستەرى ەرىپ جۇرەدى. ولار بىراق ءوريتتىڭ ماڭىنا دا بارا المايدى. بار بىتىرەتىنى ونىڭ ۇيالاستارىنىڭ قۇيىرشىعىن يىسكەۋ عانا. جەمتىكتەس يتتەر توبىن الاباي دەيتىن سارى ءتۇستى توبەت باسقارادى. ول وريتتەن الدەقايدا جاس ءارى ازۋ ءتىسى ءبۇتىن، دەنە ءبىتىمى دە ءىرى توبەت بولعانىمەن، وتە ۇستامدى، مىنەزى جۇمساق يت. تىم اقىلدىلىعى ونى ابدەن جۋاسىتىپ تاستاعانداي كورىنەدى. قاپتاعان يتتەردىڭ ەشبىرىمەن ىرىلداسىپ جاتقانىن كورمەيسىڭ. وعان ءوريتتىڭ ءوزى دە بەتالدى تيىسپەيدى، ازداپ قايمىعاتىن سەكىلدى كورىنەدى. ءوز بەتىمەن بەيتاراپتاۋ جۇرەتىن، ەشكىمنىڭ جەمىنە تالاسپايتىن الابايدىڭ يتتەر اراسىندا ءبىرشاما شوقتىعى بيىك توبەت. ول ءوزى دە ەشبىر يتكە ورىنسىز سوقتىقپايدى. بەتالدى ءۇرىپ، مازالامايتىن بىرتوعالىعى تاعى بار.

جەمتىكتەستەردىڭ سوڭىنان ونان-مۇنان جينالعان بۇرالقى يتتەر توبى ەرەدى. سۇقيت باسقاراتىن بۇرالقىلاردىڭ تۇقىمدارى دا سانقيلى. ىشتەرىندە نە جوق دەيسىڭ. كوبى قيراتىلىپ، ورنى كۇرەلگەن بۇرىنعى ساياجايلاردىڭ جۇرتىندا قالعان يتتەر. اراسىندا يەلەرى ەلدەن كوشكەندە قالدىرىپ كەتكەن تاستاندىلارى دا بار. بۇلاردى باسقاراتىن الگى سۇقيت وريت تۇرماق ونىڭ ۇيالاستارىنىڭ ءبىرىن كورسە، قۇيىرشىعىن بۇلعاڭداتىپ جاعىمپازدانۋدى ەشقاشان ۇيات سانامايتىن ارسىزدىعى بار، ىنجىق يت. ءوزىنىڭ ءۇرۋى دە ءبىرتۇرلى. قانشىق يتتەرشە شاۋىلدەگەن ءۇنى قۇلاققا تۇرپىدەي تيەدى. سوندىقتان دا بولار، بۇرالقىلاردىڭ ءبارى وزدەرىنىڭ وسى ءبىر جۇعىمسىزداۋ باس توبەتتەرىنەن گورى كوبىنەسە وريتكە جاعىنىپ، سونى پانالايدى.

الدىنا كەلىپ قۇيىرشىقتارىن بۇلعاڭداتىپ، ەركەلەي قىڭسىلاپ، ۇنەمى كوڭىلىن اۋلايتىندىقتان وريت تە باسقالاردان گورى وسى بۇرالقى يتتەردى جاقسى كورەدى. بۇرالقىلارعا ءوزى جاتاتىن كۇركەنىڭ ىرگەسىنەن ادەيى ورىن سايلاپ قويعان. وزگە يتتەردىڭ جانكەشتىلىكپەن تاپقان جەمتىكتەرىن تارتىپ الىپ، وسىلارعا  ۇلەستىرىپ بەرەتىنى دە بار. ونداعىسى وريت ءوزىن ءادىل ءارى مەيرىمدى توبەت ەتىپ كورسەتكىسى كەلگەنى بولسا كەرەك. ءوريتتىڭ ارعى تۇقىمىن ۇيالاستاردان ەمەس، وسى بۇرالقىلاردان تاراتىپ، ونى قاڭعىباستاردان شىققان دەپ سانايتىن كاندەندەر توبى بار. بىراق، ءوزارا عانا قىڭسىلاعاندارى بولماسا، ابالاپ ءۇرىپ جەتكىزۋ قايدا؟! ءتىپتى، ول تۋرالى ۇلي دا المايدى. نەشە جەردەن يت بولسا دا جان ءتاتتى عوي.

يتتەر توبى تۇنىمەن جان-جاعىن تىمىسكىلەپ بولىپ، تاڭ بوزارىپ اتا بەرە وزدەرىنە جاتاق ەتىپ العان جىراعا قاراي جورتىپ بارا جاتقان. اناندايتىن جەردە قاراڭ-قۇراڭ ەتكەن ەكى سۇلبا كورىنىپ، ىلە تاناۋلارىن جاس ەتتىڭ ءيىسى جارىپ كەتە جازدادى.

وريت باستاپ، وزگەلەرى قوستاپ جەتىپ بارسا، قارىندارى بەلىنە جابىسارداي ىلميگەن ەكى يت ءبىر-ءبىر سەمىز قوياندى جاركەمدەپ، تەرىسىن عانا قالدىرعان ەكەن. وريت حايۋاندارعا ءتان يشارامەن بەلگى بەرىپ، الگى ەكەۋىنەن ءۇرىپ ءجون سۇراي باستادى.

-سەندەر كىمسىڭدەر، قايدان جۇرسىڭدەر؟

-ءبىز قۇماي تازى دەگەن اعايىندى ەكى يت بولامىز. اڭشى يەمىز قايتىس بولعان سوڭ قاتىنى مەن بالا-شاعاسى ءبىزدى ۇيلەرىنەن قۋىپ جىبەردى. سول سەبەپتەن ءوز بەتىمىزبەن كۇن كورىپ جۇرگەن جايىمىز بار – دەدى، تازىنىڭ ۇلكەنى.

-مەن مىنا يتتەردىڭ باسشىسى وريت دەگەن بولامىن. نەگە ءبىزدىڭ مەكەنگە باسا كوكتەپ كەلىپ، رۇقساتسىز تاماقتاندىڭدار؟

-قويانداردى قۋىپ جەتەمىز دەگەنشە وسىندا كەلىپ قالىپپىز. ايىپقا بۇيىرماڭىز! – دەدى كىشىسى.

-ءويتىپ قۇتىلمايسىڭدار! قازىر سەن ۇلكەن تازى مەنىڭ مىنا سۇقيت دەگەن توبەتىممەن ايقاساسىڭ. جەڭسەڭ كەشىرەمىن. جەڭىلسەڭ ءوز وبالىڭ وزىڭە!

-ورەكە، ءبىز ءوز تۇقىمداستارىمىزبەن، ياعني، يت بالاسىمەن ايقاسقا تۇسپەيتىن ادەتىمىز بار ەدى.

-سوندا قالاي؟ قارسىلاستارىڭ قانداي جانۋار؟

-ءتۇرلى اڭداردى ۇستايمىز. كوبىنەسە قاسقىرمەن ايقاسامىز.

-و، مىنانىڭ ءسوزىن! ىلميگەن تۇرىنە قاراماي بۇل قاسقىرمەن ايقاسادى ەكەن. بۇل سوزىڭە يت بالاسى سەنە مە؟ قانە ورتاعا شىق! سۇقيت قاپ!

سۇقيت ءبىر مارتە ارس ەتتى دە بار ەكپىنمەن قۇماي تازىعا قاراي اتىلدى. تازى شۇعىل جالت بەرىپ بۇرىلىپ ەدى، سۇقيت وماقا اسىپ ءتۇستى دە قاڭقىلداپ، ورنىنان زورعا تۇردى. الدىڭعى اياعى سىنباسا دا قاتتى اۋىرسىنعان بولسا كەرەك، اقساڭداپ زورعا كەلدى.

-سەن نەگە مەنىڭ سۇق ءيتىمنىڭ اياعىن زاقىمدادىڭ؟ – دەپ، وريت قۇماي تازىعا دۇرسە قويا بەردى.

-مەن وعان تيىسكەن جوقپىن. ءوز ەكپىنىمەن ءوزى جىعىلدى.

-سەن ورنىڭنان قوزعالماي تۇرىپ ونى قارسى الۋىڭ كەرەك ەدى.

-ولاي بولمايدى. مەن يتپەن توبەلەسپەيمىن.

-قاسقىرمەن عانا ايقاساتىن بولدىڭ عوي؟

-ءيا، سولاي.

-ەندەشە، ءبارىڭ مىنا ەكەۋىن جابىلىپ تالاڭدار! كورسەتىڭدەر، جۇلعىلاسۋدىڭ قانداي بولاتىنىن، مىنا ەكى ىلميگەن بەيشاراعا! – دەپ، وريت اقىردى.

ءبارى تاپ بەرگەندە قۇماي تازىلار زىپ بەرىپ، لەزدە بەلدەن اسىپ جوق بولدى. ءبىر توپ يت ابالاسىپ قۋعاندارىمەن ولاردىڭ قايدا كەتكەندەرىن تاپپاي، كوز جازىپ قالدى. سوندا دا توپتاسىپ ءۇرىپ العا قاراي جۇگىرە بەردى. وريت توقتاماعان سوڭ ولار دا سونىڭ ىزىنە ءتۇستى. ءبىرشاما ۇزاپ قالانىڭ شەڭبەرىنەن شىعىپ كەتكەندەرىن اڭعارعاندا عانا جۇرىستەرىن تەجەپ، تىلدەرىن سالاقتاتىپ، شوقيىپ وتىرا باستادى.

ءالى ەنتىگى باسىلماعان وريت وسى كەزدە اۋدەم جەردەگى توبەشىكتىڭ ۇستىندە جايىلىپ جۇرگەن ءبىر وتار قويعا كوزى ءتۇستى. ادەتتە اتقا مىنگەن شوپان ءجۇرۋشى ەدى. ونداي ەشكىمنىڭ قاراسى كورىنبەيدى. قويلار ەش الاڭسىز جايىلىپ ءجۇر. ىشەگى شۇرىلداپ، قارنى قاتتى اشقانىن ەندى عانا سەزگەندەي بولدى.

يەسىز جۇرگەن قويلاردان ءبىرلى-جارىمىن ۇستاپ جەپ الىپ، قالاعا قايتىپ كەتسەك قالاي بولار ەكەن دەگەندى ۇيالاس توبەتتەرگە قىڭسىلاپ يشارا ءبىلدىرىپ ەدى، ولار دا «تابىلعان اقىل» دەگەندەي ءۇرىپ-ءۇرىپ الدى.

توپتاسىپ الىپ، قويلار جايىلىپ جۇرگەن توبەگە قاراي تارتتى. جاقىنداي بەرگەندە الدارىنان ەڭگەزەدەي ءىرى ەكى ماڭتوبەت كەسە كولدەلەڭ شىعا كەلدى.

-وۋ، قانداستار! قايدا ەنتەلەپ باراسىڭدار؟ – دەگەندەي سۇرعىلت ءتۇستى توبەت سۇستانا ءۇن قاتىپ ءۇرىپ قويدى.

-باۋىرىم، جول الىس، قارىن اش. بىرەر توقتىمەن اۋىز مايلايىق تا! – دەگەندى ۇقتىرىپ، وريت ىشتەي الگى ەكەۋىنەن زارەسى ۇشىپ تۇرسا دا، بىلدىرمەۋگە تىرىسىپ اقىرىن عانا ءۇرىپ قويدى.

-ولاي بولمايدى. قاسقىر ەمەسسىڭدەر. كەلگەن ىزدەرىڭمەن كەرى قايتىڭدار! – دەگەندى ەكىنشى ماڭتوبەت وكتەم داۋىستاپ ىرىلداپ ۇقتىردى.

وريت ايبار شەگۋگە جۇرەكسىندى. بۇرالقى يتتەردىڭ ىشىنەن دەنەسى ىرىلەۋ ءبىر توبەت ىرىلداپ العا قاراي ۇمتىلىپ ەدى، ماڭتوبەت ونى موينىنان الىپ ءبىر سىلكىپ، لاقتىرا سالدى. ونىڭ ءتىسى قاتتىراق باتىپ كەتسە كەرەك، ىلديعا قاراي دومالاي جونەلگەن بۇرالقىنىڭ جانۇشىرا قاڭقىلداعان داۋسى جەر جارا جازدادى.

ماڭتوبەتتىڭ بۇل ەرلىگىنەن قايمىققان يتتەر كەرى قاراي بۇرىلىپ قاشا جونەلدى.

قالاعا جاقىنداي بەرگەندە، سول جاقتاعى اۋدەم جەردە قاپتاعان قارا قۇستاردىڭ ءبىرى ۇشىپ، ءبىرى قونىپ جۇرگەنىن وريت كوردى دە تۋرا سولاي قاراي بۇرىلدى. جاقىنداعاندا بايقاعانى - ءبىر توپ تازقاراسى بار، قاراقۇسى مەن كەزقۇيرىعى بار الدارىنداعى جەمتىكتى جانتالاسا شوقىپ جاتقاندارى كورىندى. شاۋقارعالار مەن ساۋىسقاندار دا اراسىنا توپتاسا كىرگەنىمەن ولاردى تازقارالار قاناتىمەن ءبىر قاعىپ ۇركىتىپ قويادى.

انتالاعان توبەتتەر تۇتقيىلدان ىرىلداي كەلىپ، جەمتىكتىڭ جان جاعىنان باس سالعاندا قاراقۇستار ءدۇر ەتىپ ۇشىپ، اسپانعا كوتەرىلدى. ۇيالاس توبەتتەر شابۋىلشىلاردىڭ الدى بولىپ، جەمتىككە اۋىز سالدى دا جالماجان جەۋگە كىرىسىپ كەتتى. الدە ءبىر تايىنشانىڭ ولەكسەسى ەكەن. ءبىراز ۋاقىت جاتىپ قالعانعا ۇقسايدى. كوپتىڭ اتى كوپ. قۇستار ونىڭ ەتىن سىلىپ، شوقىپ جەپ، تاۋىسۋعا تاقاپتى. وريت ءبىر بۇرالقى ءيتتىڭ جۇلىپ العان ورتان جىلىگىن باس سالىپ تارتىپ الدى دا شەگىنىپ بارىپ مۇجۋگە كىرىستى. الايدا، شاعىن جىلىكتە تىسكە سىزدىق بولاتىنداي ەت قالماپتى. قۇستار شوقىپ-شوقىپ تۇگەسىپتى.

جىلىكتى كەمىرۋگە ءتىس جوق. سۇيەكتى جالاي بەرگەنمەن ول اس بولىپ جارىتپايدى. كارىلىكتىڭ ازابىن قويسايشى. جەمتىككە ۇيمەلەگەن وزگە توبەتتەر سۇيەك تۇرماق تاستى دا شايناپ جىبەرەرلىكتەي ارىندارى قاتتى. مۇنىڭ وسىناۋ مۇشكىل ءحالىن وزگە يتتەر بىلسە، اۋزىندا ءتىس قالماعانى بارىنە ءمالىم بولسا، ۇيالاستارىنىڭ ءوزى ونى باسىنادى. ءتىپتى، انا بۇرالقى يتتەر دە ازۋلارىن اقسيتىپ، ايبار شەگەدى. ونىمەن قويماي جامان-جۇتىق كاندەندەردىڭ ءوزى شاۋىلدەپ ءۇرىپ باسىنادى. قايتپەك كەرەك؟

ەڭ دۇرىسى، اش قالماۋدىڭ قامىن ويلاپ جانە وزگەلەرگە سىر بىلدىرمەۋ ءۇشىن قانشا جەردەن تىم ىرىلەۋ بولسا دا بۇل جىلىكتى قالاي دا جۇتۋ كەرەك. تاماققا تىعىلماي ارى قاراي ءوتىپ كەتسە، كەيىنگىسىن كورە جاتار.

وسىنداي ويعا كەلگەن وريت تاۋەكەلگە بەل بايلادى دا سۇيەكتى اۋىزعا سالدى. نەشە جەردەن جاس ءارى ءبىتىمى شاعىن مالدىڭ جىلىگى بولعانىمەن، نە دەگەنمەن دە، ءىرى قارانىڭ سۇيەگى عوي. اۋىزىنا زورعا سىيعىزىپ ارى قاراي جۇتۋعا ارەكەتتەندى. كەڭىردەككە قاراي بارعان سوڭ ارى قاراي جۇرمەي كەپتەلىپ تۇرىپ الدى. نە ارى، نە بەرى جوق. دەمى ءبىتىپ ولە جازدادى. بەرى قايتارۋ جوق، نە بولسا دا ارى قاراي سۇڭگىتۋ قاجەت. بار كۇشىن سالىپ جۇتۋدىڭ قامىن جاسادى. ءولدىم-تالدىم دەگەندە اۋپىرىمدەپ جىلجىتتى-اۋ، ايتەۋىر. كەڭىردەگىن جارىپ جىبەرەردەي سىزىپ ارى قاراي ءوتىپ كەتكەندەي بولدى. ەكى كوزىنەن جاس پارلاپ شىعىپ، ەنتىگە دەم الدى.

ونىڭ بۇل قينالعان كەيپىن تالاسىپ-تارماسىپ جەمتىككە لاپ قويعان ۇيالاستارى دا، وزگەلەرى دە اڭعارماي قالدى. اسقازانى تولىپ، تويىپ قالعانداي بولدى. شوقيىپ ءبىراز وتىرىپ قالدى. وعان ۇنەمى جاعىمپازدانىپ جۇرەتىن سۇقيت سول جاعىندا ءبىر اساۋعا بولارلىقتاي ەتى بار بەلدەمە اكەلىپ الدىنا تاستادى. وريت ەتتى سىلىپ الىپ، شايناماي قىلعىتا سالدى.

ولار وسى تويعاندارىن قاناعات ەتىپ، بايىرعى تۇراقتارى بولعان جىراعا كەلىپ جايعاستى.

ارادا ءۇش-ءتورت كۇن وتكەندە ءوريتتىڭ مازاسى كەتتى. الگى زورعا جۇتىلعان ورتان جىلىكتىڭ شىعۋى قيامەت قايىم بولدى. ىشكى قۇرىلىسىن تۇگەلدەي جۇلىپ اكەتەردەي ازان-قازانىن شىعارىپ، تىك ىشەگىنە قاراي تاياعاندا جانى تۇمسىعىنىڭ ۇشىنا كەلىپ تىرەلگەندەي بولادى. الاسۇرىپ، ەكى كوزى الاقتاپ قاڭقىلداي الماي قاتتى دا قالدى. سۇيەكتى جۇتاردا ونى كەيىن قالاي شىعارارىن ويلاماسا، ونىڭ زاردابى اۋىر بولاتىنىن وريت تىم كەش ۇققان ەدى. اقىرى، سول كۇيى الاسۇرا جەر تىرمالاپ، دوڭبەكشىپ جاتىپ جان تاپسىردى.

ونىڭ اشىلىپ قالعان اۋزىنىڭ ازۋدان دا، تىستەن دە جۇرداي ەكەنىن كورگەن سۇق يتتەر مەن بۇرالقىلار ودان بەكەرگە قورقىپ، بوستان بوسقا جىلدار بويى باسىندىرىپ كەلگەندەرىنە كوزدەرى جەتتى. سونشاما ۋاقىت تەككە الدانىپ، ازۋسىز، ءتىسسىز كارى توبەتكە قور بولعاندارىنا نالىعان كەيبىرى ىزالانىپ ىرىلداۋمەن بولدى. قايسى ءبىرى وكىنىشتەن ۇلىپ تا جىبەردى. ءبىرازىنىڭ زىعىردانى قايناپ، بار وشتەرىن  ۇيالاس توبەتتەردەن الۋدى ءجون كورىپ، تاپ بەرىستى. كوپتىڭ اتى كوپ. ۇيالاس توبەتتەردى تىرپ ەتكىزبەي جان-جاقتان ىزالانا تالاپ، ءاپ-ساتتە قىزىلالا قانعا بويادى. جەڭىلىپ السىرەپ جاتقان ۇيالاس توبەتتەرگە كاندەندەردىڭ ءوزى شاۋىلدەپ ءۇرىپ، انە جەر، مىنە جەرىنەن تىستەلەپ قويادى. بىرەۋلەرى ءتىپتى، ورنىنان تۇرا الماي السىرەپ جاتقان ۇيالاستاردىڭ  ۇستەرىنە سارىپ، ءماز بولادى.

ءبىر توپ يت ىرىلداسىپ، ءبىرىن ءبىرى اياۋسىز تالاپ جاتقاندا، قالالىق تازالىق باسقارماسىنان تاپسىرما العان ءتورت اڭشى جىرانىڭ ءور جاعىنا كەلىپ توقتاپ، يتتەردى كوزدەپ تۇرىپ، شەتىنەن بىتىرلاتىپ اتا باستاعان بولاتىن.

قۋاندىق شاماحايۇلى

Abai.kz