دارحان بەيسەنبەكۇلى. رينگ
ۋاقىتتىڭ وزگەرگەنى قوعام مەن ادامنىڭ سىرتقا تەپكەن ساناسىنداعى وزگەرىستەن بايقالسا كەرەك. وزگەرىس اعىنىنىڭ باعىتى - بولجام. ەگەر ءبىز توقسانىنشى جىلدارى ححI عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى تۋرالى قانداي اڭگىمە ايتقانىمىزدى، ادەمى قيالعا شومعانىمىزدى ەسكە الساق، وندا جاڭا عاسىردىڭ ياعني، تۇتاس ءجۇز جىلدىقتىڭ باستاۋىنداعى قازاق پروزاسىنىڭ ءبىر جولاعى - دارحان بەيسەنبەكۇلىنىڭ شىعارمالارى بولار دەپ، ءدال باياعىداي ءۇمىتتىڭ ءۇپ ەتكەن سامالىنا بەت بۇرامىز. ءيا، ۇمىتكە ادەبيەتتە دە ورىن بار شىعار...
«اباي-اقپارات»
رينگ
(اڭگىمە)
ءى-راۋند.
ۋاقىتتىڭ وزگەرگەنى قوعام مەن ادامنىڭ سىرتقا تەپكەن ساناسىنداعى وزگەرىستەن بايقالسا كەرەك. وزگەرىس اعىنىنىڭ باعىتى - بولجام. ەگەر ءبىز توقسانىنشى جىلدارى ححI عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى تۋرالى قانداي اڭگىمە ايتقانىمىزدى، ادەمى قيالعا شومعانىمىزدى ەسكە الساق، وندا جاڭا عاسىردىڭ ياعني، تۇتاس ءجۇز جىلدىقتىڭ باستاۋىنداعى قازاق پروزاسىنىڭ ءبىر جولاعى - دارحان بەيسەنبەكۇلىنىڭ شىعارمالارى بولار دەپ، ءدال باياعىداي ءۇمىتتىڭ ءۇپ ەتكەن سامالىنا بەت بۇرامىز. ءيا، ۇمىتكە ادەبيەتتە دە ورىن بار شىعار...
«اباي-اقپارات»
رينگ
(اڭگىمە)
ءى-راۋند.
رينگكە كوتەرىلىپ كەلە جاتىپ، كوك بۇرىشتاعى قارسىلاسىما ۇرلانا قارادىم. جوق، بۇرىنعىداي ەمەس. دەنەسىنىڭ شيىرشىق اتىپ جينالا تۇسكەندىگى كوزگە بىردەن ۇرىپ تۇر. بۋىلتىق-بۋىلتىق بىلەگى، قولادان قۇيعانداي تىرسيىپ تۇرعان كەۋدەسى زالدىڭ ايقىش-ۇيقىش جارىعىنا ەركىن شومىلا جالتىلداپ، ادامنىڭ ۇرەيىن ۇشىراتىن ەرەكشە ءبىر سەرپىنمەن جۇلقىنادى. رەزەڭكەلى ارقاننان وتە بەرە رينگكە شىعار الدىنداعى جاتتىقتىرۋشىمنىڭ سوڭعى پىسىقتاپ ايتقان ءسوزىن ەسىمە الدىم. «ال، ارمانىڭ ورىندالدى. ەڭ باستىسى، جۇرەگىڭە قورقىنىش پەن وزىڭە دەگەن سەنىمسىزدىك ۇيالاماسىن. ول - اۋرۋ. بويىڭا ءبىر كىرىپ السا قۇتىلۋىڭ قيىن بولادى. مەن سەنىڭ تاكتيكاڭا، تەحنيكاڭا ءمىن تاقپايمىن. تەك اشۋعا بەرىلمە!». اقىرىن عانا سەكىرىپ، قول-اياعىمدى ەركىن سىلكىلەپ الدىم. ول بولسا قولعابىمەن اۋانى وسقىلاپ، ەرسىلى-قارسىلى ءجۇر. ءجۇرىسى نىق. سەنىمدى. وسى تۇرىسىنىڭ ءوزى مەنىڭ بويىما قورقىنىش دەرتىنىڭ ءدانىن سەۋىپ كەتكەندەي ەدى. قايمىعىپ تۇرمىن. بىلەمىن بۇل جىگىتتى. ەسىمى - ماحمۋد. ءتىپتى جاقسى تانيمىن دەسەم دە بولادى. مەنەن بەس-التى جاسقا ۇلكەندىگى بار. ۇلتى باسقا. ايتەۋىر، قازاق ەمەس. شاماسى، تاۋ ۇلتىنىڭ بىرىنە جاقىن. ءبىز ءبىرىنشى كۋرسقا كەلىپ تۇسكەن سارىاۋىز بالاپان كەزىمىزدە «سپورت شەبەرى» دەگەن اتاققا قول جەتكىزگەن. قازىرگى باعىندىرعان بيىگى دە بەس باتپان. «ەكى دۇركىن الەم چەمپيونى». تىم ماقتانشاق. ادامگەرشىلىكتەن ءسال ادالاۋ جىگىت. كوزىم كورگەن.
قارسىلاسىڭنىڭ وزىڭنەن ۇستەم ەكەنىن جان-جۇيكەڭمەن سەزىنۋدەن اسقان قورلىق جوق. ول ەكەۋمىزدىڭ ءبىر سالماقتا وليمپيادا جۇلدەسىنە تالاساتىنىمىزدى ەستىگەندە، العاشىندا قاتتى قۋانعام. ارتىنان ءسال باسىلدىم. ويتكەنى، باسقا سالماقتاعىلارداي ەمەس، ءبىزدىڭ سالماقتا ءبىر عانا جولداما. كىم ۇتادى، ەرتەڭگى وليمپيادا الاۋى استىندا باعىن سىناۋ قۇقىعىنا سول يە. بۇنىڭ الدىندا وليمپيادا جولداماسىن ساراپقا سالعان تاشكەنتتەگى تۋرنيرگە قولىمداعى جاراقاتىم جازىلماي قاتىسا الماي قالعان ەدىم. بۇل جولعى مايدان - سوڭعى مۇمكىندىك.
مەنىڭ سالماعىمدا باق سىناساتىن بوكسشىلەردىڭ اتى-ءجونى بەلگىلى بولعاندا اسا قوبالجي قويعان جوقپىن. كوبى ءالى تاجىريبەسى ازداۋ، ۇلكەن دودالارعا ەندى-ەندى قاتىسىپ جۇرگەن، ەسىمى كوپكە بەلگىلى بولا قويماعان جاستار ەدى. ءوزىمنىڭ دە داۋىل تۇرعىزار اتاعىم شامالى. بۇگىنگى سىندا تورەشىلەردىڭ ءبىر اۋىزدان جۇلدەنى قانجىعاسىنا ەش كۇمانسىز بايلاۋ باقىتىنا يە بولعان تەك ماحمۋد قانا. شاپپاي الادى دەگەن. اتاعىمەن ات ۇركىتىپ جۇرگەن ونىڭ ازىرگە مەرەيى ۇستەم، سالماق ولشەۋگە، زالعا جاتتىعۋعا كەلگەندە بايقاپ قالامىن، ءوزىن تىم جوعارى باعالايتىن اقسۇيەكتىك كەلبەتپەن پاڭ باسىپ ءجۇر. فينالدا باستى قارسىلاسىم بولۋى مۇمكىن دەگەن ويمەن ازۋلى بوكسشىنىڭ شارشى الاڭدا وتكىزگەن ويىندارى تۇسىرىلگەن تاسپانى قاراپ شىقتىم. مۇقيات زەرتتەدىم. ءبىزدىڭ ەلدەن كەتكەننەن كەيىنگى ونىڭ ويىن ورنەكتەرى ءتىپتى دە قۇلپىرا ءتۇسىپتى. قيمىل-قوزعالىسىن، تاكتيكاسىن تولىق اشىپ كورسەتپەيدى. ءبىرتۇرلى، جۇمباق.
بۇرىندارى ەكەۋمىز ءبىر جۇدىرىقتاسىپ العانبىز. رينگتە ەمەس. جاتاقحانادا. جۇدىرىقتاسقاندا... مەن وعان ءتىپتى قولىمدى دا تيگىزىپ ۇلگەرمەگەم. ول مەنى كۇرزى جۇدىرىعىمەن ءبىر پەرىپ، تالدىرىپ كەتكەن. بىراق مەن ول كەزدە بۇل جىگىتپەن بايلانىسام دەگەن ويدا ەمەس ەدىم، ايقاسا كەتۋگە دە دايىندىعىم جوق-تىن. سودان مەنىڭ كەۋدەمدە وعان دەگەن كەكتىڭ قارا داعى قاتىپ قالعان. تاياق جەگەنىم ءۇشىن ەمەس. اڭگىمە باسقادا...
* * *
تورەشى ەكەۋمىزدى ورتاعا شاقىردى. جاقىندادىق. سۇزەگەن بۇقاعا ۇقساپ ماعان قالىڭ قاباعىنىڭ استىنان جانارىن قاداپ تۇر. سۋىعىن-اي، كوزىنىڭ! تورەشى بىرنارسەلەردى بىلدىرلادى. بىزدەگىدەي «ءبىر-ءبىرىڭدى سىيلاڭدار! تىيىم سالىنعان ادىستەردى قولدانباڭدار! بەلدەن تومەن ۇرۋعا بولمايدى! تارتىمدى ويىن وتكىزىڭدەر!» دەگەن بولار. ەكەۋمىز ءوز بۇرىشىمىزعا قاراي جىلىستادىق. ەندى تاعى دا قارسىلاسىما دۇرىستاپ قارادىم. جەپ جىبەرەتىندەي. گونگ ءۇنى. «بوكس!». الاڭنىڭ ورتاسىنا قاراي ۇمتىلدىق. تىزگىنگە تالاس. ول ەركىن ءجۇر. شاماسى، ءوزىن مەن ءۇشىن الىنبايتىن قامالعا بالايدى. كورەرمىز، كىمنىڭ-كىم ەكەنىن! كىجىنىپ قالدىم. اڭدىسۋ باستالدى. وڭ قولىم ءسال تومەنگە تۇسە بەرىپ ەدى، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ونىڭ سول جاق جۇدىرىعى اشىق قالعان جاعىما ساق ەتە قالدى. تەڭسەلىپ كەتتىم. كەلەسى جۇدىرىعى ەكىنشى جاعىمدى جاناپ ءوتتى. 2:0. ارقانعا تىرەلدىم. دەرەۋ قورعانىسقا كوشتىم.
ول مەنىڭ ەسەڭگىرەگەنىمدى پايدالانىپ، تۇقىرتىپ الماقشى بولعان ويىن ايقىنداپ قايتا-قايتا شابۋىلعا كوشتى. ءتىپتى، ەكى-ءۇش سوققىسى دىتتەگەن جەرىنە ءتيىپ، دەلەبەسى قوزا ءتۇسىپ ەدى. ەكەۋمىز قۇشاقتاسىپ تۇرىپ قالعاندىقتان، تورەشى ءبىزدى اجىراتىپ، ورتاعا شاقىرىپ، ويىندى قايتا باستاۋعا مۇمكىندىك بەردى.
تىنىسىم اۋىرلاپ بارا جاتىر، بىراق، بۇل ۋاقىتتا مەن سانامدى سەرپىلتىپ ۇلگەرگەن ەدىم. ءتىپتى وعان دەگەن اشۋ-ىزانى دا بويىمنان قۋىپ شىقتىم دا بۇل ايقاستى ءجاي كۇندەرى وتكىزەتىن سپاررينگ رەتىندە قابىلدادىم. ونىڭ ماعان دۇرسە قويا بەرمەك ويىنىڭ تاس-تالقانىن شىعارىپ، وڭ قولىممەن الداي وتىرىپ، بۇيرەك تۇسىنان اۋىر ەكى سوققى بەردىم. تابلوعا كوزىم ءتۇستى: 5:2. زالداعى كورەرمەندەردىڭ دە شۋىلى ءبىر ساتكە تىنشي قالعان. ەندى الىستان اڭدىسا باستادىق.
رەسمي رينگتەن تىس كۇندەرى مەن ءوز زالىمدا كۇمبىرلى كۇيدىڭ بارىنشا داۋىسىن شىعارىپ قويىپ، بيلەي جاتتىعاتىنمىن. بي ىرعاعىمەن تەربەلە ءجۇرىپ، شاپشاڭ قيمىلدارمەن قارسىلاسىڭنىڭ جۇيكەسىن شارشاتۋعا بولادى. بىردە وڭعا، بىردە سول جاق تۇسىنا شىعا ءجۇرىپ، الىستان وراعىتا سوعىپ كەتىپ تە اشۋلاندىراسىڭ. ال اشۋلانسا، وندا ونىڭ قورعانىسى سىر بەرە باستايدى. كورەرمەندەردىڭ ايقاي-شۋىن، قولپاشتاعان، كەكەتكەن سوزدەرىن ساناڭنان سىلىپ تاستاۋعا مۋزىكانىڭ اسەرى مول.
بۇل راۋندتا ەكەۋمىز دە تولىقتاي قورعانىس شەبىندە بولدىق. تەك، سوڭعى ونداعان سەكۋندتىڭ ىشىندە ءبىر-بىرىمىزگە ەكى-ەكىدەن «سىباعا» بەرىپ ۇلگەردىك.
ءوز بۇرىشىما كەلگەندە جاتتىقتىرۋشىم:
- تىم جاقىن قاشىقتىققا تارتىلما. ونىڭ فۋندامەنتى بىزدە قالانعان. سەنىڭ سىرىڭدى تولىقتاي بىلەدى، - دەدى.
يا، ونىڭ قولى قىسقا. ىشىڭە كىرىپ السا، توقتاۋسىز سوققىنىڭ استىنا الادى.
بەتىمە سۋىق سۋ شاشىپ، ورامالمەن تەر بولعان دەنەمدى جەلپىدى، ارتىنان مويىن تۇسىمدى ءسۇرتتى. سەكۋندانت.
- الىستان ۇستا، - دەدى جاتتىقتىرۋشىم. - كۇشىڭدى كوپ سارىقپا! كۋبالىق ءادىستى پايدالان!
گونگ.
* * *
جاتاقحانانىڭ تۇرمىستىق بولمەسىندە تاماق ىشكەن ىدىستارىمىزدى جۋىپ جاتقام. كەزەك مەنىكى بولاتىن. ساعات شاماسى تۇنگى 12-دەن كەتكەن. بۇل - ستۋدەنتتەر ءۇشىن جاتا قوياتىن ۋاقىت ەمەس. بىرەۋلەرىنىڭ كەشكى اۋقاتتارىن ەندى ءىشىپ جاتقان، ەندى ءبىرىنىڭ تاماق جاساۋدىڭ اۋرەسىنە ءتۇسىپ جاتقان مەزگىلى. كەنەت دالىزدەن قىز بالانىڭ قۇلىنداعان داۋىسى ەستىلدى. تانىس سياقتى. قارسىلىقتى، ءارى شوشىنا شىققان ءۇن. ۇزىنا بىتكەن زال ءىشىن جاڭعىرتىپ اكەتتى. سانامنىڭ ساققۇلاق تۇيسىگى الگى ءۇننىڭ جازيرانىڭ داۋىسى ەكەنىن ۇقتىرىپ ۇلگەرگەن ەدى. بىراق تا نە ءۇشىن شىڭعىرعانىن تۇسىنە المادىم. مۇمكىن ءبىر نارسەدەن شوشىپ كەتكەن بولار دەگەن وي كەلدى باسىما. دەرەۋ تۇرمىستىق بولمەدەن جۇگىرىپ شىققام. شىقتىم دا، سىلەيىپ قاتىپ قالدىم.
ءبىزدىڭ فاكۋلتەتتىڭ سوڭعى كۋرسىندا وقيتىن، وسىدان ءبىر اپتا بۇرىن عانا وتكەن حالىقارالىق تۋرنيردە التىننان القا تاعىنىپ، رەكتوردىڭ قولىنان ماراپاتتاۋ قاعازىن يەمدەنگەن جىگىت... اتىن ەسىمە تۇسىرە المادىم. ونىڭ قاسىندا مەن تانىمايتىن، ۇزىن قارا سۇرتىگى تىزەسىنەن تومەن تۇسكەن كەڭ يىقتى قارا-سۇر جىگىت. مىجىق قۇلاقتى. شاماسى كۇرەسپەن اينالىساتىن بولۋى كەرەك. ەكەۋى جازيرانى كۇشتەپ كوتەرىپ العان. نيەتتەرىنىڭ وڭ ەمەستىگىن ۇقتىم. جەڭىمپاز ونىڭ اۋىزىن ءبىر قولىمەن جاۋىپ العان. ۇزىن سۇرتىگى تىزەسىن سوققان جىگىت تىنىمسىز ەربەڭدەگەن اياقتارىن قىسا ۇستاپتى.
جازيرانىڭ ءسىڭىلىسى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتا وقيتىن. قالادا تۋىس-تۋعانى بولماعاسىن اپكەسى ەكەۋى ءبىزدىڭ جاتاقحاناداعى ءبىر بولمەنى جالداپ تۇراتىن. جازيرا بولسا وسىنداعى بالاباقشادا تاربيەشى. اۋىلدىڭ ءسۇپ-سۇيكىمدى قارا قىزى. اشىپ ايتپاعانمەن ونى ۇناتاتىنمىن.
وسى كۇزدە عانا جاتاقحاناعا ورنالاسقان ءبىرىنشى كۋرستىڭ ستۋدەنتتەرىن تۇنگى ساعات تورتتە وزىمىزبەن بىرگە وقيتىن جاسۇلانداردىڭ بولمەسىنە جيناپ، «وبششياگتىڭ» جازىلماعان زاڭدارىن ۇيرەتكەن، «ستارشاكتىڭ» ايتقانى ءاماندا زاڭدى ءارى دۇرىس ەكەندىگىن بىرنەشە مارتە جۋان جۇدىرىعىمەن پىسىقتاپ «تۇسىندىرگەن» بوكسشى ماحمۋد ءبىز قاتارلاس «سارىاۋىزدار» تۇراتىن 13-بولمەنىڭ ەسىگىن اسىعىستاۋ اشتى. دەمەك، ولاردى دا بولمەسىنەن قۋىپ جىبەرگەن بولدى. جازيرانى كوتەرگەن ەكەۋى لىپ بەرىپ ىشكە ەنىپ كەتتى. ول جانۇشىرا تاعى دا شىڭعىرىپ جىبەرگەن.
تاعىلىق كورىنىسكە تاڭدانا قاراپ، سوستيىپ تۇرىپ قالىپپىن. اششى ايقاي ءدىر ەتكىزدى. شامام جەتپەسىن ۇعىنعانىممەن، قاشان دا ەركەكتىڭ كومەگىن قاجەت ەتىپ تۇراتىن قىزدى قۇتقارۋ كەرەك دەگەن وي سانامدى وسىپ وتكەسىن تۇرا جۇگىردىم. ەسىكتى جابا بەرگەن ماحمۋد مەنى كورگەن. دالبالاقتاپ جەتىپ بارعانىمدا ونىڭ وڭ قولى كوتەرىلە بەردى دە، كوزىمنىڭ الدى قاراۋىتىپ، ۋاقىتشا ۇيقى قۇشاعىنا تارتا جونەلدى. داۋىستار كۇڭگىرلەپ ەستىلدى. جاعىمسىز قارقىل ۇزاققا سوزىلىپ بارىپ، ءبىرجولاتا ءسوندى.
...ەسىمدى ءوزىمنىڭ توسەگىمدە جيدىم. ماڭدايىمدا سۋلانعان ورامال.
- مۇرىنىڭ سىنىپ كەتكەن سياقتى.
- تىنىستاعاندا اۋىرماي ما؟
ەكەۋى تونە قاراپ تۇر. ساتاي مەن نۇرىم.
اينالاما ماعىناسىز عانا كوز تاستاعام. نە بولعانى ەندى ەسىمە تۇسە باستادى.
- انالار قايدا؟
- كەتىپ قالعان، - دەدى ساتاي.
- جازيرا شە؟ جازيرا... ول قايدا؟
- ول... ول بولمەسىندە بولۋى كەرەك.
اقىرىن كوتەرىلدىم. مۇرىنىمنان باستالعان شانشۋ جوعارى كوتەرىلىپ، ماڭدايىما جەتىپ، ميىما بىرتىندەپ جايىلىپ بارا جاتقانداي سولقىلداتىپ جىبەردى. تەڭسەلە باسىپ ەسىككە جەتتىم. جازيرا بىزگە قابىرعالاس كورشى بولمەدە تۇراتىن. ەسىكتەرى جابىق. سوققىلاي باستاپ ەدىم ىشتەن: «كىم؟» دەگەن دىرىلگە تولى ايانىشتى ءۇن شىقتى.
- جازيرا، جازوك، بۇل مەن عوي، ەسىكتى اششى.
وكىنىش پەن وكسىك تاماعىما كەپتەلىپ، كوزىم جاساۋراي باستاعانداي.
- جوق، وتىنەم سەنەن، كەتشى. كىرمەشى.
- اش دەيىم!
- كەتشى... كەت! - ول جىلاپ جاتقان ەدى.
ۆاحتاعا قاتار ورنالاسقان كومەندانت شۋحراتتىڭ بولمەسىنە كەلدىم. قىرىققا تاياعان، قاتىنى جوق، سانقويلاۋ، مايىسىپ قالعان ەركەك.
ۆاحتانىڭ جارىعى ءسوندىرۋلى. شۋحراتتىڭ ەسىگىن ءتۇن تۇگىلى كۇندىزدىڭ وزىندە بەكىتىپ الاتىنىن جاقسى بىلەمىن. جاتاقحاناعا كەشكە تاقىر باستار كەلگەندە جارىعىن ءسوندىرىپ، شىقپاي قوياتىن ادەتى بار. قورقاتىنى بار نەسىنە باسقارادى ەكەن؟! زىعىردانىم قايناعان. ىشكى تارتىپكە سول جاۋاپتى. ءسال شەگىنە بەرىپ ەسىگىن اياماي تەپتىم. زالدىڭ مول جارىعى مەنەن بۇرىن توعاندى بۇزىپ وتكەن اساۋ وزەندەي ىشكە قاراي لاپ قويعاندا كۇڭگىرت تارتقان بولمەنىڭ تەرەزە تۇبىندەگى كەڭ كەرەۋەتىنەن ەكى ادامنىڭ باسى كورىندى. كومەندەنت اتىپ تۇرعان. ۇستىندە لىپاسى دا جوق. ماعان ءبىر، تومەنگى جاعىنا ءبىر قارادى. ساسقالاپتاپ، كەرەۋەت ۇستىندەگى اق جايمانى جۇلىپ الىپ اۋرەتىن جاپقان. ەندىگىدە ونىڭ سەرىگى - بۇيرا شاشتى، كەۋدەسىن ءجۇن باسقان گرۋزين تەكتەس ەركەك ايمانداي بولىپ جاتتى.
- نە... نە... نە بولدى..، نە كەرەك؟ - دىرىلگە ۇلاسقان تولقىمالى داۋىس.
سەرىگى مەن ماعان كەزەكتەسە قاراعان. ەسىنە تۇسكەن بولۋى كەرەك، دەرەۋ جۇگىرىپ كەلدى دە ەسىككە بەلىندەگى اق جايمانى تۇتتى.
ارتىنا ءبىر بۇرىلدى دا ماعان:
- ەگەر دە ايتىپ قويساڭ جاتاقحانادان قۋىلاسىڭ! - دەدى. - بىراق... ايتپايتىنىڭا سەنەم... - جاۋدىرەگەن جانارى جالىنىشقا تولىپ تۇر.
- اك-كەڭدى...! - اينالدىم دا كەتە باردىم.
ول ماعان دىم دا دەگەن جوق. ەسىگىن كوتەرىپ جاتقانىن سەزدىم.
سول ءتۇنى تاڭ اتقانشا كوز ىلىندىرە المادىم. قاڭعىباس كۇن جەر بەتىنە جارىعىن مولىنان توگە باستاعانشا جىلاعان قوس قىزدىڭ ءۇنى جۇرەگىمدى نايزاعايشا تىنىمسىز وسقىلاپ شىعىپ ەدى...
ءىى-راۋند.
ول ورتاڭعى شەڭبەردىڭ ىشىنە ەكى-اق اتتاپ جەتتى. ەكەۋمىز تاعى دا اڭدىس ايقاسقا كوشتىك. ءبىر مەكتەپتەن ءتالىم العاسىن، شارشى الاڭدا تىڭنان تۇرەن سالۋ دا قيىننىڭ قيىنى. اشىلىپ كوسىلە المايسىڭ.
ونىڭ وسال تۇسىن تاپقان سياقتىمىن. ازىرگە تەك دولبار. ناقتى قولدانىپ كورمەگەن سوڭ تىكەسىنەن كەتۋگە دە بولمايدى. قىرسىق شالعاندا ءوز قاتەلىگىڭ ءوز باسىنا پالە بولىپ جابىسۋى دا عاجاپ ەمەس. سوندىقتان ونىڭ ماعان ءمالىم بولىپ تۇرعان بۇل تۇسىن ابدەن تەكسەرىپ العان ابزال. جاتتىقتىرۋشىم مەنى وسىنداي سابىرلىلىققا تاربيەلەۋشى ەدى. اشىق ءارى ءالسىز تۇستى ۇتىمدى پايدالانۋ بار دا، ونىڭ وسى تۇسقا قورعانىس ارەكەتىن كۇشەيتۋ ارقىلى كوپ كۇشىن جۇمساي السىرەتۋ ءادىسى دە بار. ورنىمەن قولدانا بىلگەن ادام ەكەۋىنىڭ دە ءساتتى ورايىن تابا الادى.
زالداعى كورەرمەندەر شۋلاي باستادى. ءبىزدىڭ اشىق ايقاسقا تۇسكەنىمىزدى قالايتىن قانشاما كوڭىلدىڭ تىلەك-تالابى زال ءىشىن دۇرىلدەتىپ الىپ بارادى. وسىنى قۇپتاعانداي قارسىلاسىم دا قۇلشىنا باستادى. اۋەلى تىك سوققى جاسادى. مەن دە ءوز تاراپىمنان جاناما ءبىر سوققى بەرىپ ءوتتىم. بىراق، ەكەۋمىزدىڭ دە سوققىلارىمىز تىم السىزدەۋ بولدى. مەن ونىڭ جويقىن سوققىنىڭ ەگەسى ەكەنىن جاقسى بىلەتىنمىن.
قارسىلاسىمنىڭ ويىن تاكتيكاسىن وزگەرتۋدى قالاپ، باستاپقى تىكتۇرىسىنان وڭ جاق اياعىنا اۋىسا بەرگەنىندە وڭ قولىممەن الداي وتىرىپ وعان سول قولىممەن اپپەركوت1 بەردىم. دىتتەگەن جەرىنە بارىپ تيگەن سول جۇدىرىعىم ونى ەسەڭگىرەتىپ جىبەرگەن سياقتى. شايقالاقتاپ بارىپ قايتا قالپىنا كەلدى. اۋىر سوققىدان قارسىلاسىنىڭ كوز الدىنىڭ تۇماندانىپ كەتەتىنىن بوكستىڭ الىپپەسىن وتكەن كەز-كەلگەن بىلعارى قولعاپ كيگەن ادام جاقسى بىلەدى، - مەن دە ونىڭ جانىنا ەكى اتتاپ جەتتىم دە، تاعى دا سول قولمەن جاسقاي بەرىپ، وڭ جاق بۇيرەكتەن سوققى جاسادىم. قورعانىستاعى قولدارىنان قاۋىپ بولا قويماعاسىن وسى سوققىنى ەكى مارتە قايتالادىم دا سول قولمەن جاقتىڭ تۇسىنان جانامالاي ۇردىم. بار دەنەممەن سالماق سالا ۇرعاندىقتان بۇل سوققىنىڭ وعان جەڭىل تيمەگەنىن ويلاپ ۇلگەرگەنىمشە ول قۇلاپ ءتۇستى. قىزىعى، قۇلاپ جاتقان جەرىنەن دەرەۋ اتىپ تۇردى دا ەسەڭگىرەپ بارىپ قايتا سىلق ەتىپ وتىرىپ قالدى. نوكداۋن! ورنىنان تولىق تۇرعاسىن ماعان قايتا شابۋىلداۋىما زور مۇمكىندىك تيگەن. ءتىپتى، ونىڭ ورىنىنان ەسەڭگىرەپ اتىپ تۇرعان كەزىندە اپپەركوت نەمەسە حوك2 بەرىپ ونى ءبىرجولاتا نوكاۋتقا جىبەرۋىمە دە بولاتىن ەدى. وعان تولىق سەنىمدى بولاتىنمىن. بىراق تا بەيشارا بوكسشىلاردىڭ ارەكەتىن قولدانعىم كەلمەدى. تورەشى ونىڭ قاسىنا جەتىپ باردى: Wan..، too..، theree..، four..، fife..، six..، seven..! ول اۋىر دەم الا ورنىنان كوتەرىلدى. تەرەڭ تىنىستاپ الۋىنا ءۇش-ءتورت سەكۋندتىق مۇرسات بەردىم دە قولىمدى قالىپتى كوتەرىپ، جاقىنداي تۇسكەنىمدە گونگ ءۇنى ەستىلدى.
ونىڭ جاتتىقتىرۋشىلارى دەرەۋ رينگكە اتىپ شىقتى دا ءۇستى-باسىن سۇرتە باستادى.
* * *
سول وقيعادان كەيىن ءبىر اي وتكەسىن عانا جازيرانىڭ ءسىڭىلىسى ءنازيرانى جاتاقحانادان كەزىكتىردىم. ەمحانادان شىققانىما ەكى اپتاداي ۋاقىت بولعاندا بولمەدەگى قالعان زاتتارىمدى الىپ قايتۋعا كەلگەم.
- جاتقان جەرى جاناتتىڭ ءتورى بولسىن!
ول باسىن يزەگەن. ۇندەمەدى. كوزى جاساۋرادى.
- ءۇي ءىشى جاقسى ما؟ - سۇراعىمنىڭ ورىنسىز شىققانىن كەش ۇقتىم. ءوزىم دە ىڭعايسىزدانىپ قالدىم.
- ايتەۋىر... ءجۇر عوي.
ەكەۋمىز دە تومەنگە قارادىق. از-كەم ءۇنسىز، قيمىلسىز قالدىق.
- ەشتەڭە جازىپ قالدىرماپتى ما؟
- ءيا. - ول باسىن يزەگەن. - ءجۇرىڭىز، - دەدى ءوزىنىڭ بولمەسىنە قاراي باستاپ.
جۇپىنى عانا بولمە. بەتىنە ءتۇرلى سۋرەتتەگى ساعىز وراماسى جاپسىرىلعان ايناسى بار سىقىرلاۋىق ەسىكتى ەسكى شيفونەر. بۇرىشتا سۇر كومپيۋتەر. جازيرانىڭ توسەگىنىڭ باسىندا ءىلۋلى تۇرعان ءانشى توقتار سەرىكتىڭ سۋرەتى كوزىمە وتتاي باسىلدى. مارقۇم جاقسى كورەتىن. ۇنەمى ونىڭ اندەرىن ىڭىلداپ ايتىپ جۇرەتىن. «تابام دەپ ادىلدىكتى. سوعىلدى تاسقا ماڭداي. ارىلتار اۋىر جۇكتى، قينالدىم دوس تابا الماي...». ءبىزدىڭ بولمەگە كەلگەن سايىن نۇرىمعا وسى ءاندى دومبىرامەن ايتقىزىپ قويىپ، مۇڭعا باتىپ تىڭدايتىن.
ءنازيرا توسەكتىڭ استىندا جاتقان ەسكى چەموداننىڭ ىشكى قالتاسىنان تورتكە بۇكتەلگەن قاعازدى الىپ ماعان ۇسىنعان.
- قايتىس بولارىنىڭ الدىندا بارىمىزگە جەكە-جەكە حات قالدىرىپتى. مىنانى، - ول حاتتى نۇسقادى، - اكەم ماعان بەرگەن. سىزگە جازىپتى.
قاعازدى اۋدارىستىرىپ قارادىم. قيىق بۇرىشىنا «الانىم» دەپ ويۋلاپ جازىپتى. اقىرىن عانا اشتىم. سۇيرىكتەي تىزىلگەن قيعاش قارا ارىپتەر.
«الان...
ءسىز مەنىڭ كولەڭكەلى ومىرىمە نۇرلى كۇندەي شۋاعىڭىزدى جاڭادان شاشا باستاعان ەدىڭىز. سالقار سەزىمدى لەكىتە جۇتقان جۇرەگىم ءبىر جاماندىق بولارىن سەزگەندەي ۇنەمى قوبالجۋ ۇستىندە جۇرەتىن. مەن ونى ءسىزدىڭ ومىرىمە ەنگىزگەن جاڭالىعىڭىزدىڭ ناتيجەسى بولار دەپ شاتاسىپپىن. اتتەڭ, تاعدىرىم ماعان اشىق اسپاندى جازباپتى. قايعىنىڭ بۇلتى قاشان دا سەيىلگەن ەمەس. تەك, سوڭعى كەزدەردەگى سىزبەن كەزدەسۋىم عانا جانىما جىلۋلىق سيلاعان. ونىڭ ءوزىن كوپ كورگەن سياقتى.
مەنى ناپسىقۇمار نەمەلەر كۇشتەپ كوتەرىپ اكەتىپ بارا جاتقاندا ارتىمنان جۇگىرىپ كەلە جاتقان ءسىزدى كورىپ قالعام. سونى كوڭىلىمە مەدەت تۇتتىم. مىنە, مىنە, كەلىپ قالار دەگەن ءۇمىتىمنىڭ ىشەگى ءۇزىلىپ, ءدۇن-دۇنيە دوڭگەلەنىپ سالا بەرگەندە مەنى دۇلەي كۇشتەن ءسىزدىڭ دە قۇتقارا الماعاندىعىڭىزدى سەزدىم. بىراق, ءسىزدى كىنالاۋدان اۋلاقپىن.
ءبارى ءوتتى عوي... بولاشاق جارىڭنىڭ توسەگىنە تازا بارا الماعاسىن تۇرمىس قۇرۋدىڭ نە كەرەگى بار? مەنى سوڭعى كەزدەرى وسى وي كوپ مازالادى. قابىعىن جارماعان پالاق جۇمىرتقاداي پاستەنىپ ءومىر سۇرگەننەن, ەلدىڭ ازاپتى سوزىنەن قۇتىلعاندى ءجون دەپ تاپتىم. وزەكتى جانعا ءبىر ءولىم عوي, الان. اتا-انام, تۋعاندارىم قايعىرىپ جىلار. بىراق تا, ۋاقىت وتە كەلە مەنىڭ بۇل جالعاندا ءومىر سۇرگەنىمدى, بار بولعانىمدى ءبارى ۇمىتادى. ءتۇپتىڭ-ءتۇبى ۇمىت بولۋعا جارالعاسىن, بۇگىنىڭ نە, ەرتەڭىن نە, ءبارىبىر ەمەس پە.
تاۋىققا جۇمىرتقا تۋ ۇلكەن دارەتىن ساڭعىعانداي جەڭىل بولسا ادامدارعا دا قىلمىس جاساۋ سونشالىقتى وڭاي ەكەن.
الان, سىزگە كوپ نارسە ايتقىم كەلەدى, بىراق ۋاقىت تاپشى. مەن ءسىزدى جاقسى كورەم، كورە دە بەرەم.! وسى ءسوزدى جانىڭىزدا جۇرگەندە تالاي مارتە ايتۋعا وقتالعام. بىراق، ايتا المادىم. نەگە ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن. مۇمكىن... جانىم...»
الدىمدا تۇرعان ۇستەلدى جۇدىرىعىممەن سالىپ قالعاندا ءنازيرا سەلك ەتە تۇسكەن. بوس قالعان كەسە مەن تارەلكە، قاسىقتار سىلدىرلاپ سالا بەردى. قۇلاعىما ءالسىز عانا شۋىل ەستىلدى. قۇمنىڭ سۋسىلى سياقتى.
بۇقار جىراۋ كوشەسىندەگى قالىڭ اعاش ىشىمەن جۇگىرىپ كەلەم. بەينە الدىمدا جازيرا كۇتىپ تۇرعانداي. ونىڭ ۇستىنە جاتاقحانادان ءبىر ساتكە بەزىپ كەتكىم كەلگەن. تاۋدى اڭسادىم. ايقايلاپ جىلاعىم كەلدى. ەكى وكپەم قولىمدا.
كەنەت جەرگە جالپ ەتە ءتۇستىم. نەدەن، نەگە شالىنعانىمدى ۇقپادىم. وڭباي قۇلاعانىم سونشالىق، مۇرىنىمنان جىپ-جىلى قان سورعالادى. قاسقا ءتىسىمنىڭ ءتۇبى سىزداپ، ميداعى قان تامىرلارىمدى بىرەۋ قولمەن كۇشتەپ تارتىپ، جۇلىپ جاتقانداي. شەتكى ورىندىقتا وتىرعان ءبىر توپ قىز-جىگىتتەر ءاي، كۇلسىن كەلىپ. قارىق بولدى. ورىسشالاپ مەنى مازاقتاعان. «اپاڭنان اداسىپ قالدىڭ با، بالاقاي؟» دەپ سىرانى سىزدىقتاتا ءىشىپ وتىرعان جيرەن شاشتىسى كەكەتتى. جارىق توبەسىنە مولىنان ءتۇسىپ تۇر ەكەن. «جوق، الدە، شاكىرتاقى الىپ، «ستارشاكتارىڭنان» قاشىپ جۇرگەن ستۋدەنتسىڭ بە؟». تەمەكىسى تولىق تارتىلىپ بىتپەسە دە جانىندا تۇرعان قوقىس جاشىگىنە سالۋعا ەرىنىپ، اياعىنىڭ استىنا تاستاي سالعان جالپاق بەت، ۇزىن شاشتى سەمىزى دە سەلكىلدەي كۇلدى.
ىزاعا بۋلىعىپ ورىنىمنان كوتەرىلدىم دە جاندارىنا جاقىنداپ باردىم. بەيمارال. مەنەن ەشقانداي قاۋىپ كۇتىپ تۇرعان جوق. وزدەرىن الماتىنىڭ قوجاسىنداي سەزىنەدى. بويىمدى بيلەگەن اشۋدان سويلەي المايمىن. جازيرانىڭ ولىمىنە وسىلار كىنالى سياقتى. تاياپ كەلدىم دە جيرەن شاشتىنىڭ قولىنداعى سىرا بوتەلكەسىن جۇلقي تارتتىم. ول ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا تىزەسىن بۇگە قوناقتاپ وتىرعاندىقتان ءوز دەنەسىن ۇستاي الماي، ەكپىنىمەن شالقالاي قۇلاپ ءتۇستى. اينالا بەرىپ سەمىز سارىنى قۇلاق شەكەدەن سىرا بوتەلكەسىمەن پەردىم. شيشا جەرگە شاشىلىپ تۇسكەن. سىڭعىرلاپ سالا بەردى. سەمىز ەكى قادام اتتادى دا تىزەسىمەن شوگە قۇلادى. قىزدارى شىڭعىرىپ جىبەرگەن.
...ەكى كۇن بوستاندىق اۋدانىنىڭ ىشكى ىستەر بولىمىندەگى يزولياتوردا «قۇدايى قوناق» بولىپ جاتىپ شىققان سوڭ مەن جاتاقحانامەن ءبىرجولاتا قوشتاسىپ كەتتىم. الماتىنىڭ شەتىندە تۇراتىن الىستاۋ تۋىس بولىپ كەلەتىن اعامنىڭ ۇيىنە كوشتىم دە، جاتتىعۋىما الاڭسىز كىرىستىم. سودان قايتىپ ءنازيرانى دا كورمەدىم.
ءىىى راۋند
- الان، الان، ساعان نە بولدى. ەسىڭدى جي!
جاتتىقتىرۋشىمنىڭ قورعاسىنداي اۋىر الاقانى ويىمدى ءبولىپ جىبەردى.
- الان، سوڭعى راۋند. كۋبالىق ءادىستى پايدالان، ويتكەنى ول ءالى تىڭ. بىزگە ۇپاي كەرەك. قۋالاما، قاشقاقتاي ءجۇرىپ ۇر!
جاتتىقتىرۋشىم تىنباي سويلەپ جاتىر. كوزىنە قارادىم.
- ساعان نە بولدى؟ تەرەڭ تىنىس الشى.
- رينگ دەگەن ءومىر ەكەن عوي، ءيا، اعا؟
جاتتىقتىرۋشىم تاڭىرقاپ قالدى. كوزىنەن بايقادىم.
- كوزدىڭ بولعانى قانداي جاقسى، اعا، ءبارىن كورۋگە، ايتقىسى كەلگەنىن بىردەن ۇعۋعا بولادى.
- الان، مەن سەنى تۇسىنبەي تۇرمىن.
- اعا، مەن ونىڭ كوزىنەن ماڭگىلىك قورقىنىش پەن سەنىمسىزدىكتى كوردىم. ونىڭ سپورتتاعى جولى وسى راۋندپەن ءتامام. جانە...
- سەن مەنى تىڭداشى، الان. ارتىق ەشتەڭە جاساما. ءبىزدىڭ مۇمكىندىگىمىز 90 پايىز. الدا وليمپيادا كۇتىپ تۇر. وتىنەم، تەك شەڭبەردەن شىقپاشى.
- جانە... مەنىكى دە... كەشىر جازوك...
تورەشى رۇقساتىنان كەيىن قارسىلاسىم بىردەن شابۋىلعا كوشتى. وڭدى-سولدى جۇمساعان سوققىسىنان قورعانا شەگىنشەكتەپ، ارقانعا تىرەلدىم. ەكپىندەپ كەلىپ، توسىلىپ قالعان ساتىندە جويقىن كۇشكە يە سول جۇدىرىعىمدى يەگىنىڭ استىنا باعىتتادىم. باعىتتادىم دا ماحمۋدتىڭ وسى سوققىدان كەيىن تۇرا المايتىنىن پايىمدادىم. بۇل كەزدە شىقشىت تۇسىما تيگەن قارسىلاسىمنىڭ الاپات كۇشتى وڭ جۇدىرىعى مەنىڭ دە سەگىز سەكۋندتىڭ ىشىندە ەسىمدى جيناي المايتىنىما ونىڭ سەنىمىن نىقتاي تۇسكەن ەدى.
«رينگ - ءومىر. ءومىر ەشكىمدى اياعان ەمەس».
سوڭعى پايىمىم ساناما ءسىڭدى دە قاراڭعىلىق قويناۋىنا تارتا جونەلدى...
«اباي-اقپارات»
