ەلشى بولعان ەرتىسباەۆ ەلگە كەلدى دەدىك، وتكەندە. ەرەكەڭ (ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆ), ەلشىلىكتە ءجۇرىپ ەسكىرىپ قالماعانىن بىلدىرگىسى كەلدى مە ەكەن، ايتەۋىر كەلە-سالا جۋرناليستەرگە سۇحبات بەرىپتى. ەكس-ەلشى ەرتىسباەۆتىڭ "تengrinews.kz" سايتىنا ورىس تىلىندە بەرگەن سۇحباتىنا شولۋ جاسايىق... 

ەلباسىنىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە باعالايتىنىن، ەلىشىلىك ساياسي پروتسەسستەرگە بەلسەندى ارالاسقىسى كەلەتىنىن ايتقان ەرەكەڭ، ەلدەگى تۇراقتىلىقتى ساقتاۋدىڭ جالعىز جولى - ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆ جولىن جالعاستىرۋ دەپتى. ۋكراين مەن قىرعىزدى، گۇرجى مەن ءازىربايجاندى اڭگىمەسىنە ارقاۋ ەتكەن ەرتىسباەۆ ءسوز اياعىندا الماتىنىڭ اتاۋىن وزگەرتۋدى ۇسىنىپ، ءبىر-اق توقتاپتى.

"ەڭ باستىسى مەن ءوز وتانىما قايتىپ ورالدىم. قازاقستاندا وتە ماڭىزدى قوعامدىق-ساياسي پروتسەسستەر بولىپ جاتىر. مەن وسى ساتتە ءوز ەلىممەن بىرگە بولعىم كەلەدى. ديپلوماتيالىق جۇمىس ارينە، قىزىقتى، بىراق بيىل 19 ناۋرىزدا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ وتستاۆكاعا كەتكەننەن سوڭ، مەن بيىل ەلگە قايتۋىم كەرەك دەپ شەشتىم. مەن پوستنازارباەۆتىق كەزەڭنىڭ وڭاي بولمايتىنىن بۇرىن دا ايتىپ ءجۇردىم. سوڭعى بەس ايدا بۇعان بارلىعىنىڭ كوزى جەتتى", دەپتى ەرتىسباەۆ.

بۇعان قوسا ەرتىسباەۆ ەلباسىنىڭ وتە ۇلكەن قادام جاساپ، بيلىكتەن كەتكەنىنە ەرەكشە توقتالىپ، ءتىپتى ەكس-پرەزيدەنتتى سىناۋعا بولمايتىنىن دا باسا ايتىپتى. ونىڭ ءسوزىن قاز-قالپىندا كەلتىرسەك،

"بىزدە كونستيتۋتسيا بويىنشا پرەزيدەنتتىڭ ار-نامىسىنا ءتىل تيگىزۋگە بولمايتىنىن ۇمىتىپ كەتكەن. سىزدەر ونىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ساياساتىن سىناپ، ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىمەن كەلىسپەۋلەرىڭىز مۇمكىن، بىراق پرەزيدەنتكە ءتىل تيگىزۋگە، ول جايلى جاعىمسىز پىكىرلەر ايتۋعا جول بەرىلمەيدى. نازارباەۆ زاماناۋي مەملەكەتتىك قۇردى. قازاقستاندا بيزنەس اشۋ ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالدى. بۇل ايقىن دۇنيە. نازارباەۆ حالىقتان ءبىر عانا نارسەنى سۇرادى - جۇمىس ىستەڭىزدەر! ءبىلىمى جانە اقىلى بارلار ءوز ومىرلەرىن وزدەرى وزگەرتتى", - دەدى ول.

ال، ەرتىسباەۆتىڭ بۇل سۇحباتىنا قاتىستى ساياساتتانۋشى باۋىرجان سەرىكباي  “ەسكى بۇلبۇل ەسكى جۇيەنى قورعاۋ ءۇشىن ورالدى” دەپ جازدى.

"ەرمۇحامەد ەرتىسباەۆ ەلگە ورالىپتى. تىلگە شەشەن. ورىس تىلىنە. قازاق ءتىلى ساياساتتىڭ تىلىنە اينالعان ءبىزدىڭ قوعامدا ەرتىسباەۆتىڭ بۇرىنعىداي ءسوزىنىڭ ىقپالى بولا قويادى دەۋ قيىن. جالپى حالىق ەسكى گۆارديادان ەشكىمگە سەنبەيتىن دەڭگەيدە وتىرعاندا بۇل كىسىنىڭ 1-2 سۇقباتىنان كەيىن-اق، قوعام تاسپەن اتقىلايتىنى ءسوزسىز. بىراق ەرتىسباەۆ تا قايتپاي الداعى ۋاقىتتا قوعامدىق ويدى تۇراقتىلىق پەن ەلباسى جولىن جالعاستىرۋعا ۇگىتتەۋ ءۇشىن بار كۇشىن جۇمسايتىنى انىق.

"بارلىق كادرلىق شەشىمدەردى توقاەۆ جاسايدى. ەلباسى بىرتىندەپ ساياسي ارەنادان كەتەدى" دەپتى. مەنىڭشە بۇرمالاپ وتىر. قازىرگى جۇيە ەلباسى بيلىگىن زامانعا ساي رەفورمالاپ، بارىنشا ۇزارتۋ ءۇشىن جاسالۋدا. دەنساۋلىعى سىر بەرمەسە كەتپەيدى.

"مىقتى بيلىك" تۋرالى كوپ ايتقان. ساياسي پارتيالار اراسىنداعى باسەكە، ساۋاتتى وپپوزيتسيا تۋرالى ءسوز جوق. دەمەك بۇل باعىتتا دا قازىرگى جۇيەنىڭ سويىلىن سوعۋى ابدەن مۇمكىن.

بۇگىنگى قازاقستاندا قانداي تۇلعالار كوزىڭىزگە ءتۇستى دەگەن سۇراققا پم ماميننەن باستاپ، ساپارباەۆپەن اياقتاپ اتقامىنەرلەردىڭ ءبارىن ءتىزىپ شىعىپتى. ەندى بۇل تۇسىنىكتى. ەلگە ورالدى. جۇمىس ىستەۋ كەرەك. تاجىريبەسى بار. نە ايتۋ كەرەكتىگىن بىلەدى.

ال، "الماتىنى الما-اتا دەپ اتايتىن ۋاقىت كەلگەن شىعار" دەگەنى ەلگە شۋ بولاتىن، كەلگەنىن بىلدىرەتىن ءبىر "ۆاۋ" دەگەن تاقىرىپتى ايتۋ. بۇل اڭگىمەسىنە نازار اۋدارۋدىڭ قاجەتى جوق. قىسقاسى، ەسكى بۇلبۇل ەسكى جۇيەنى قورعاۋ ءۇشىن قايتا ورالدى" دەيدى باۋىرجان سەرىكباي.

سونىمەن، ەلشى، ەندىگى ەكس-ەلشى ەرتىسباەۆ كىم؟ ونىڭ ساياساتتاعى ءجۇرىپ وتكەن جولى قانداي؟ ازدى كەم شولىپ شىعايىق...

ول وسىعان دەيىن قازاقستاننىڭ بەلورۋسياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى قىزمەتىن اتقاردى. جاقىندا عانا ەلگە ورالدى. سىزىلىپ وتىرىپ سۇحبات بەرىپ، ەلباسىنىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە باعالايتىنىن ايتتى. ارينە، ەسكى جۇيەنىڭ كادرلارىنان بۇدان ارتىق ءسوز كۇتۋدىڭ ءوزى ابەستىك بولار. ايتەۋىر، ەرتىسباەۆتىڭ بۇل "حايپى" ساتسىزدەۋ شىقتى.

ال، الماتىنى "الما-اتا" دەپ اتاۋ كەرەك دەگەنىن ەل نازارىن اۋدارۋ ءۇشىن ايتىلعان ءمانسىز ءسوز دەپ قابىلدادى كوپ جۇرت. الماتى اتاۋىنىڭ ەرتىسباەۆقا قاراپ قالعان ەشتەڭەسى جوق ەكەنىن ەكس-ەلشىنىڭ ءوزى دە جاقسى تۇسىنەدى. ايتپەسە،  ەل-جۇرت الماتىنىڭ ەسكى اتاۋىنىڭ قايتارىلعانىنان بۇرىن، باس قالانىڭ بۇرىنعى اتاۋىنىڭ قايتارىلۋىن قالايتىنىن ەرتىسباەۆ بىلمەيدى دەيسىز بە؟ بىلەدى. ءبىلىپ تۇرىپ ايتتى. قالاي دەسەك تە، ونىڭ ۇزاق جىلدان كەيىنگى قوعام نازارىن اۋدارۋعا جاساعان قادامى ءساتسىز بولعان سەكىلدى.

ەندى ەرتىسباەۆتىڭ قىزمەتتىك جولىنا از-كەم توقتالىپ وتسەك.

ول ەڭبەك جولىن جەزقازعان پەدوگوگيكالىق ينستيتۋتىندا اسسيستەنت بولىپ باستاعان. ودان سوڭ م.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى، اسپيرانتى بولدى. كەڭەس ارمياسى قاتارىندا بورىشىن وتەگەن سوڭ، عىلىمي جۇمىستارمەن اينالىسىپتى.

1990-1994 جىلدارى قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ عىلىم جانە حالىق اعارتۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولا ءجۇرىپ، جوعارى كەڭەس مۇشەسىنىڭ دەپۋتاتى، قر سوتسياليستىك پارتياسى ساياسي اتقارۋ كوميتەتىنىڭ حاتشىسى بولدى. ءبىر جىلدان سوڭ، قر پرەزيدەنتىنىڭ ىشكى ساياسات ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەسشىسى بولىپ تاعايىندالدى. ودان سوڭ پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ قوعامدىق ساياسي ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ ىشكى ساياسات ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەسشىسى سەكىلدى قىزمەتتەر اتقارعان.

ال، 2006 جىلى پرەزيدەنت جارلىعىمەن قر مادەنيەت، اقپارات جانە سپورت ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالدى. سول جىلى مادەنيەت مينيسترلىگى مەن اقپارت مينيسترلىگى بولەك، سپورت پەن تۋريزم سالاسى باسقا مينيسترلىك بولىپ ءبولىندى. ال، ەرتىسباەۆ مىرزا مادەنيەت پەن اقپاراتتىڭ تىزگىنىن ۇستادى. الايدا، ول ۇلتتىق باعىتتاعى ءبىراز جوبالاردىڭ جولىن كەستى دەيدى بىلەتىندەر.

ماسەلەن، ەرتىسباەۆ مينيستر بولىپ كەلگەن تۇستا “قازاقستان” تەلەارناسىنىڭ سول كەزدەگى ديرەكتورى عالىم دوسكەندى ورنىنان الدى. مۇنى ارنانىڭ جۇزدەن استام جۋرناليستەرى ەرتىسباەۆتىڭ “قازاقستان” تەلەارناسىن ءوز ماقساتىنا پايدالانباق بولعانىمەن بايلانىستىردى. ناتيجەسىندە، ۇلتتىق ارنادان شىعاتىن “شىننىڭ ءجۇزى”، “اقجۇنىس”، “كۇلتوبە”، “قىز قۋ”، “التىن ساقا” سىندى حالىق كوزايىمىنا اينالعان حابارلار جابىلىپ، جۋرناليستەرى جۇمىستان كەتتى. ولاردىڭ كەيبىرىنە ءتۇرلى ايىپتار دا تاعىلدى.

ودان بولەك، ەلىمىزدەگى تاۋەلسىز باقتىڭ جابىلۋى، جۋرناليستەردىڭ قۋعىندالىپ، قىسىم كورۋى دە ەرتىسباەۆ اقپارات ءمينيسترى بولعان تۇستا قارقىن الماسا باسەڭدەگەن جوق.

ال، 2008 جىلى ول قر پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى بولىپ قايتا تاعايىندالدى. ودان سوڭ، ەرتىسباەۆتىڭ ەلشىلىك قىزمەتتەرى باستالادى. ءسويتىپ، قازاقستاننىڭ گرۋزياداعى، بەلورۋسياداعى ەلشىسى قىزمەتتەرىن اتقارىپ، ەندى مىنە، ول ەلگە ورالدى.

ءتۇيىن. بۇگىنگى قوعام بيلىككە جاڭا بۋىن، جاس تولقىننىڭ كەلگەنىن تالاپ ەتىپ وتىر. سەبەبى، قوعامنىڭ ساياسي دەڭگەيى بۇرىنعىداي ەمەس. ال، بۇل تالاپتى ەسكەرمەي ەسكى كادرلاردى ويىنشى ەتىپ كورسەتۋ – قوعام پىكىرىمەن ساناسپاۋ. ءارى جەتى جىل ەلدە بولماعان ەرتىسباەۆ قازاق قوعامىنىڭ بۇگىنگى احۋالىن تۇسىنە قويار ما ەكەن؟

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz