الەمدە تۋريزم سالاسى دامىعان بىرقاتار مەملەكەتتەر بار: تۇركيا (انتاليا، ستامبۋل، انكارا جانە بەشيكتاش), اراب امىرلەگىندەگى دۋباي، موناكو كنيازدىگى، مالديۆ جانە كاريب ارالدارى، شۆەيتسارياداعى الپى تاۋلارى، ءۇندى مۇحيتىنداعى سەيشەل ارالدارى، گرەكيا، يتاليا، يسپانيا، كيپر، سيتسيليا، پەرۋداعى اندى تاۋلارى ت.ب. ماسەلەن تۇركيانىڭ (Türkçe Devlet Turizm Işı) جىلدىق بيۋدجەتىنىڭ شامامەن 25 %-ى تۋريستىك سالادان كەلگەن تازا تابىس (ترانسپورت قۇنى، سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتۋ، رەتوران جانە اسحانالار، قوناقۇي جانە جاعاجاي ارەنداسى، تۋرنە جانە ەكسكۋرسيا بيلەتتەر باعاسى، تۋريستتىك تاۋارلار جانە مادەني ءىس-شارالار). الەمگە ايگىلى تۋريستىك ورىندار قانشاما: جاپونياداعى فۋدزياما تاۋى، افريكاداعى كيليماندجارو تاۋى، الپ تاۋلارى، اقش-تاعى گراند كانون، سولتۇستىك يتالياداعى ۆەنەتسيا، ۇندىستانداعى ءتاج-ماحال، قىتايداعى ۇلى قىتاي قورعانى، ماڭعولياداعى شىڭعىس حان كەسەنەسى، وڭتۇستىك فرانتسياداعى نيتستسا (La Ville Provence Marseille de Niسe), ۇلىبريتانياداعى ستوۋنحەندج، ءتىپتى رەسەيدەگى سوچي، قىرىم جانە بايقال. ال ءبىزدىڭ قازاقستاننىڭ تۋريستىك سالاسى ءدال سول جاھاندىق دەڭگەيدە ءالى تانىمال بولا قويعان جوق.

ءتىپتى كورشىلەس ەلدەردىڭ دە تۋريزمدەرى اسا داڭقتى. وزبەكستاندا بۇقارا، سامارقاند، فەرعانا كونە كەسەنەلەرى، قىرعىستانداعى ىستىقكول، ازەربايجانداعى باكۋ المالارى، ارمەنياداعى ەرەۆان كونياك فەستيۆالدەرى جانە گرۋزياداعى بورجومي جەر استى شيپا سۋى ىسپپەتتەس تۋريستىك نىساندارى دا جەتكىلىكتى. ەگەر قىزىقتى ءىرى تۋريستىك نىساندار تۋراسىندا ايتساق، قازاقستاندا ولار بارشىلىق. ونىڭ ۇستىنە سان جاعىنان ارتىلىپ جاتىر: قورعالجىن قورىعى، بۋراباي، ماڭعىستاۋ ء(ۇستىرت), مارقاكول، اقسۋ-جاباعالى، سارىاعاش، شارىن، مەركى، كولساي، قاتون-قاراعاي، ىلە الاتاۋى ت.ب. كورىپ تۇرعانىمىزداي ەلىمىزدەگى تۋريستىك سالانى الەمدىك دەڭگەيدە دامىتۋعا بارلىق مۇمكىندىكتەر بار. الايدا، ينفراقۇرىلىم، ەكونوميكانىڭ جەكە ءىرى سالالارىنىڭ ءبىرى رەتىندە تۋريزم ۇعىمى بىزدە قالىپتاسا قويعان جوق. 20 جىل بۇرىن تۋريستىك جولدار، قوناق ۇيلەر، ساناتوريالىق-كۋرورتتىق شيپاجايلار، دەمالىس-قورىقتىق ايماقتار قالىپتاسا قويماعان وڭىرلەردەگى اسقان باياۋ وزگەرىستەر ءدال ءبىز قالاعانداي فورمادا جانە جىلدامدىقتا قالىپتاسىپ جاتقان جوق. وسى جاقىندا عانا 23-24 تامىزدا قاسيەتتى ۇلىتاۋدا وتكەن “JEZKIIK” حالىقارالىق تۋريستىك فورۋمىندا جاساعان بايانداماسىندا پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ ايتقانداي اتالمىش تۋريزم سالاسى كۇنى بۇگىنگە دەيىن كەنجە دامىپ كەلە جاتىر. سوندىقتان، ۇكىمەت نازارىندا بولسىن، ازاماتتىق قوعام نازارىندا بولسىن، ارنايى ماماندار، ساراپشىلار، وتاندىق تۋريزم سالاسىنداعى كاسىپكەرلەر “قازاقستاندىق تۋريزم” دەگەن تۇسىنىكتى اسا جوعارى حالىقارالىق دەڭگەيگە دەيىن قىسقا مەرزىمنىڭ ىشىندە دامىتىپ، جەتكىزۋى كەرەك.

ۇلى دالانىڭ تەرەڭ تاريحىن توپىراعىنا سىڭىرگەن قاسيەتتى ۇلىتاۋ ءوڭىرى جەر-جاھاننان كەلگەن ەلشىلەر، عالىم-تاريحشىلار، تىلشىلەر مەن تۋريزم ەكسپەرتتەرىن جانە رەسمي قوناقتاردى قازاققا ءتان قوناقجايلىلىقپەن قۇشاق جايا قارسى الدى. تاۋدىڭ باۋرايىن بويلاي كوك شالعىندا اپپاق-اپپاق شاتىرلار مەن كيىز-ۇيلەر ورتاعاسىرلارداعى قازاق وردالارىنداي ءتىزىلىپ تۇردى. ۇرپاقتار جالعاستىعىنىڭ وزگەرمەس نىشانى رەتىندە ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ باسشىسى، پرەزيدەنت توقاەۆ ۇلى بابالارىمىزدىڭ اتا ءداستۇرىن جالعاستىرعانداي “قۇرىلتاي ورداسىن” تىكتى جانە ابىلاي حاننىڭ، تاۋكە حاننىڭ ۇزىلمەس ءداستۇرى رەتىندە ول دا ءوز ۇلاعاتتى ءسوزىن سويلەدى. سول ءسوزدىڭ باستى تاقىرىپتارى ۇلى تاريح، اتا-بابامىزدىڭ ونەگەلى وسيەت-مۇراسى جانە ءتول مادەني مۇرا ارقىلى قازاق مادەنيەتىن كۇللى الەمگە پاش ەتۋ تۋرالى جوبا-جوسپارلارىن ەلگە ۇسىندى.

پرەزيدەنتىمىز كەلەسى مىندەتتەردى العا قويدى: “كوپتەگەن شەتەلدىك تۋريستەردى بەس جۇلدىزدى قوناقۇيلەر، كۋرورتتار سياقتى سياقتى امبەباپ دۇنيەلەر جالىقتىردى. ورلاردى ءارتۇرلى حالىقتاردىڭ مادەنيەتىن، ادەت-عۇرپى مەن سالت-ءداستۇرىن زەرتتەۋ، بارعان ەلدىڭ تاريحىمەن تانىسۋ قىزىقتىرادى. سوندىقتان، الەمدە وزىندىك ەرەكشەلىگى بار جەرلەرگە بارۋعا، تاريحي فەستيۆالدەرگە جانە كونە ءارى قايتا قالپىنا كەلتىرىلگەن ماڭىزدى وقيعالارعا قاتىسۋعا دەگەن سۇرانىس ارتىپ وتىر. ءبىز وسىنداي ۇردىستەردى پايدالانۋىمىز قاجەت. قازاقستاننىڭ الەمگە ۇسىناتىن بىرەگەي ورىندارى بار.” سونىمەن قاتار مەملەكەت باسشىسى تۋريزم سالاسىن دامىتۋدىڭ جاڭاشا يننوۆاتسيالىق فورماداعى ءارى ءتول ۇلتتىق مازمۇنداعى دامۋ جولدارىن نىسانا-نىساناعا جىكتەلگەن جۇيەلى، مەملەكەتتىك جانە ءىرى بيزنەستىك كوپجىلدىق جوسپارلارىنىڭ قاجەتتىلىگىن مەڭزەدى.

ماسەلەن، سانكت-پەتەربۋرگتە پەتر I مۇراجاي جانە ساراي كەسەنەسى، ماسكەۋدە پۋشكين مۇراجاي-ءۇيى، شۆەتسياداعى “Vasa” دەپ اتالاىن فلوتقا ارنالعان ەڭ ۇلكەن كونە نىساناسى جانە ۇلىبريتانياداعى ستەندفورد نا ەيۆونەدە ورنالاسقان شەكسپيردىڭ مۇراجاي ولكەسى، اقش-تاعى دجوردج ۆاشينگتوننىڭ جانە باسقا دا امەريكا العاشقى پرەزيدەنتتەرىنىڭ ۇلكەن كەسەنە ىسپەتتەس مۇراجايلارى (تاۋعا سالىنعان ءتورت الىپ ءمۇسىنىن تاعى ەسەپتەڭىز) بار. ال كەڭ بايتاق قازاق دالاسىنىڭ ۇلى تاريح بەتتەرىندەگى كوپتەگەن تۇلعالارى، وقيعالارى، كەزەڭدەرى، ەرلىكتەرى قانشاما! ءال-فارابيدەن باستاپ ابايعا دەيىن، بوگەنباي باتىردان باستاپ بۇقار جىراۋعا دەيىن، اسان-قايعىدان باستاپ جامبىل جاباەۆقا دەيىنگى مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى. بۇنىڭ بارلىعى تەك ءتول مادەنيەتتىڭ جاقسى ىرگەتاسى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار تۋريزم سالاسىنىڭ دامۋىنا ۇلكەن نەگىزدەمە بولار ەدى. مىسالى، شوتلانديا كىپ-كىشكەنتاي لوح-نەسس كولىنە (The Loch-Ness Lake) بولا 10 000 مىڭداعان تۋريستەردى جينايدى. ال بەرمۋد ارالدارى “بەرمۋدسكي ترەۋگولنيك” (The great Enigma of Bermuda triangle) اڭىزىمەن-اق بۇكىل تۋريستەردى جىلدار بويى ءالى كۇنگە دەيىن ۇستاپ تۇر. پاسحي ارالدارىنداعى 2000 جىل بۇرىڭعى الىپ مۇسىندەر مىسىر پيراميدالارىنداي تۋريستەردىڭ نازارىن تارتۋدا. ال قازاقستاننىڭ تۋريستىك داڭقى ءالى تىم ازدىق ەتەدى. كوبىنەسە تمد ەلىنىڭ تۇرعىندارى الماتىداعى مەدەۋدى، كوكشەتاۋداعى بۋراباي كولىن، كاسپي جاعاسىنداعى اقتاۋ پورتىن جانە تۇركىستانداعى قوجا احمەت ياسساۋي، تارازداعى ايشا ءبيبى مەن قاراحان بابا كەسەنەسىن عانا ارالايدى. ءارى سول تۋريستەردىڭ جىلدىق ورتاشا كورسەتكىشى ىستىقكولگە نەمەسە سامارقاندقا باراتىن تۋريستەردىڭ سانىنان اسىپ تۇسپەيدى. بۇل – ۇلكەن كەمشىلىك!

قاراعاندى وبلىسىنداعى جەزقازعان مەن ۇلىتاۋعا ساپارلارىم ماعان كەلەسىدەي اسەر ەتتى. اسىرەسە، شەتەلدىك قوناقتارمەن بىرگە كەتبۇقا كەمەڭگەر، دومباۋىل، الاشا حان، جوشى بابالاردىڭ باسىنا قۇران باعىشتاپ قايتۋدىڭ ءساتى تۇسكەنىنە ايرىقشا ريزا بولدىم. تاڭعى جەتىگە تامان جەكە ۇشاقپەن اەروپورتتان تۇسە سالا مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى اقتوتى راحمەتوللاقىزى فورۋمعا ارنايى كەلگەن بارشا شەتەلدىك قوناقتار مەن بىزدەردى ءوزى الدىمىزدان شىعىپ، جىلى قارسى الدى. دالادا جايىلعان كەڭ داستارقان. تاڭعى استان سوڭ بولعان سوڭ دايىن تۇرعان، بىرنەشە كۇمىستەي اق اۆتوكولىكتەرمەن بەينە ءبىر جورىققا شىققان كەرۋەندەي ەكسپەديتسياعا جول تارتتىق. بايىرعى قازاقتىڭ كوشپەندى اۋىلىنا ۇقساس ەتنواۋىلعا كەلىپپىز. كيىز ۇيدە قونعان كۇندەرىمدى، ومىرىمدە العاش رەت التىباقان تەپكەن تۇندەرىمدى، اقتوعايدىڭ تابيعي ۇلتتىق تاعامدارى، بالداي قىمىزى، ءبىزدىڭ كيىز ۇيدەگى قوناقتاردى قارسى العان اقتوعايدىڭ بەتكە ۇستار ازاماتتارىنىڭ جىلى قارىم-قاتىناستارى، سىيلاستىقتارى ايرىقشا ەستە قالدى. جاقسى دەمالىسقا قاراماستان، وسى ەكى كۇندىك ساياحات بارىسىندا مەنى تولعاندىرعان تەرەڭ ويلار دا كوكەيىمدە ورىن الىپ، ەلورداعا ورالا سالىسىمەن وزىندىك جەكە تولعانىسىمنان تۋعان كەلەسىدەي ۇسىنىستارىممەن بولىسكىم كەلەدى:

1. ءار قورىقتىڭ قاسىندا بىرنەشە ءارى ءىرى، تولىققاندى تۋريستىك ورتالىقتاردى الەمدىك ستاندارتتارعا ساي ەتىپ قۇرۋ، اشۋ. جارناماسىن جاساۋ. ول ءۇشىن بارلىق 14 وبلىستىڭ اۆتوموبيل جولدارىن، تەمىرجول تورابىن، اۆيارەيستەر جۇيەسىن گرەكيا نەمەسە تۇركيانىڭ دەڭگەيىندە جاقسىلاپ ازىرلەۋ كەرەك. بۇل ءىس-شارا البەتتە مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردى قايتا قاراۋ، قايتا رەتتەۋگە الىپ كەلەدى. دەگەنمەن، پرەزيدەنت جانە ۇكىمەت باسشىسى وسى ىسپەتتەس جوبالاردى قولدايدى دەپ سەنەمىن.

2. تۋريستەرمەن تىكەلەي جۇمىس جاسايتىن ماماندار توبىن اۋقىمدى كولەمدە وقىتىپ، دايىنداپ، كاسىبي ازەرلەۋ. ول ءۇشىن تەك ۆولونتەرلىك ۇيىمدار عانا ەمەس، تۋريستىك كاسىبي جوعارى ينستيتۋتتاردى سالۋ كەرەك جانە ادەتتەگىدەي اعىلشىن ءتىلىن باستاپقى دەڭگەيدە عانا بىلەتىن ءارى كەتسە دايارشى قىزمەتىن عانا اتقارا الاتىن پەرسونالدان باس تارتۋ كەرەك، ونىڭ ورنىنا بىرنەشە ءتىلدى جەتىك مەڭگەرگەن، ءوز تاريحى مەن مادەنيەتىن وتە جوعارى دەڭگەيدە بىلەتىن ءارى وزىنە مىندەت رەتىندە جۇكتەلگەن ولكەنى ەگجەي-تەگجەيلى بىلەتىن مامانداردى كوپتەپ ازىرلەۋ كەرەك. قوناق ءۇي جانە شيپاجاي پەرسونالىنان بولەك، بۇل سالاعا جۋرناليستەردى، كينورەجيسسەرلەردى، ونەر قايراتكەرلەرىن جانە بيزنەس سالاسىنىڭ بارلىق وكىلدەرىن ءبىر ارناعا جۇمىلدىرۋ قاجەت. ياعني قوناقتاردى دەمالدىرتىپ قانا قويماي ۇلتتىق رۋحاني قۇنىدىلىقتارمەن تانىستىرىپ، ۇلتتىق وندىرىستىك ونىمدەرىمىزدى ساتۋىمىز كەرەك. بۇل تابىستى ءۇش ەسە ارتتىرادى ءارى الەم بويىنشا ءبىزدىڭ تۋريزمەگە ءتيىمدى جارناما بولار ەدى.

3. ءار تۋريستىك ورتالىقتىڭ قاسىنا ۇلكەن گەوگرافيالىق، ەتنوگرافيالىق، ەڭ وزىق ەلەكتروندى اقپاراتتىق-تەحنيكالىق قوندىرعالارى بار ونەر، عىلىم جانە ولكەتانۋ-تاريح تاريحي-تانىمدىق كورمەسى، ءتۇرلى كوڭىل كوتەرەتىن فورۋمدار، قازاق مادەنيەتىنىڭ كەشەگى مەن بۇگىنگىسىن تانىستىراتىن ءىس-شارالار، قازاق ءتىلىنىڭ اشىق ساباقتارى، سەمينارلارى جانە اشىق اسپان مۇراجايلارى كەرەك. اشىق اسپان مۇراجايلارى تەك ورتا عاسىرلاردى عانا ەمەس، ەلىمىزدەگى بارلىق عاسىرلاردى كورەتسىن. XIV عاسىردان باستاپ XXI عاسىرعا دەيىنگى بارلىق تاريحي كەزەڭدەردى مۋلتيمەديالىق زاماناۋي قۇرالدارمەن قامتىپ كورسەتۋ قاجەت. سونداي-اق، سول تۋريستىك ورتالىقتاردىڭ قاسىنان جازعى دەمالىس لاگەرلەرىن، جازعى جاستار فەستيۆالدەرىن، جەرگىلىكتى حالىققا ارنالعان مادەني اشىق اسپان كونتسەرت كەشتەرىن، جەكە-جەكە كينوستۋديالاردى، تەاترلاردى، تسيركتەردى، گەولوگيالىق، ەكولوگيالىق ۋنيۆەرستيتەتتەردى اشۋ، جاستار اسكەري-پاتريوتتىق، اۋەسقوي ونەر جانە ەكولوگيالىق جاستار قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جىل سايىن وتەتىن فەستيۆالدەردىڭ ءداستۇرلى ورنىن بەكىتۋ تۋريزمگە پايدا اكەلەر ەدى.

قازاقستان ءتۋريزمىنىڭ الەم مويىنداعان جاساندى ەمەس، تابيعي برەندكە اينالارلىقتاي بىرەگەي بولاشاعىنا سەنەمىن!

ريزا ىسقاق

Abai.kz