قازىرگى تاڭدا كەي ازاماتتارىمىزدىڭ ەلىمىزدەن شەت جۇرتقا قاراي ۇدەرە كوشىپ جاتقاندىعى تىم قۇپيا دا ەمەس. سەبەپتەرى دە جەتەرلىك. ءبىرى وزگە جاقتان ارزانىراق تا ساپالى ءبىلىم ىزدەسە، ەكىنشىلەرى وتباسىن ەشكىمگە كىرىپتار قىلمايتىن جۇمىس بولار ما ەكەن دەپ ويلايدى. ال ۇشىنشىلەرىن دەدەكتەتىپ جۇرگەن قانىن قوزدىرعان اتا جۇرتىن اڭساۋشىلىق سەكىلدى ادامي قاسيەتتەر.

ءبىر وكىنىشتىسى، اتا جۇرتىمىزدان وزگە جاققا قاراي اۋىپ جاتقانداردىڭ سانى جىل سايىن ازايۋدىڭ ورنىنا ءوسىپ بارادى. ماسەلەن، 2016 جىلى ەلىمىزدەن 32 930 ادام كەتسە، 2017 جىلى ول 35 680 ادامعا جەتىپ. ال بىلتىرعى جىلدىڭ وزىندە بۇل كورسەتكىش تاعى دا 41 894 ادامعا كوتەرىلگەن. بۇل جايتتار ءبىزدى الاڭداتپاي قويمايدى. كەيبىرەۋلەر ويلايتىناي «سىرتقا كەتىپ جاتقانداردىڭ باسىم بولىگى ءوز ەلىنە قايتىپ، تاريحي وتانىن تاپقاندار عوي» دەپ ءوزىمىزدى ءوزىمىزدى الداپ جۇرگەن سەكىلدىمىز. بىزدەگى بيلىك باسىنداعىلاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا كەتىپ جاتقانداردىڭ 70 پايىزعا جۋىعى وزگە ۇلتتاردىڭ وكىلدەرى كورىنەدى. راس-وتىرىگىن كىم ءبىلسىن، ستاتيستيكانىڭ مالىمەتى ءبىزدى وسىلاي دەپ جۇباتادى.بۇل مەكەمەگە قاشاندا كۇدىكپەن قارايتىندىعىما قاراماستان، (بۇلاردىڭ ەلىمىزدەگى ينفلياتسيا دەڭگەيىن قالاي ەسەپتەيتىندىگىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟) بۇعان دا كونەيىك. الايدا ءبىزدى الاڭداتاتىنى اناۋ 70 پايىز ەمەس. ءبىز ءۇشىن قالعان 30 پايىز قىمبات. نەگە؟ ويتكەنى وسى وتىز پايىزىڭ ساپاسى جاعىنان الگى جەتپىس پايىزدان مىڭ ەسە اسىپ تۇسەدى. بۇل قازاقتىڭ قارادومالاقتارى وزگەلەردەن الدەقايدا ءبىلىمدى، الدەقايدا الىمدى، الدەقايدا اقىلدى، الدەقايدا تالاپشىل دا ۇعىمدى. مىنە، وسىنداي اسىل تەكتى جانداردان ايىرىلىپ جاتىرمىز. قىسقاشا ايتقاندا، بولاشاعىمىزعا بالتا شاۋىپ جۇرگەندىگىمىز مۇلدە قاپەرىمىزگە كىرىپ شىقپايدى. قاراپايىم عانا قاعيدا--ءبىلىمدى دە تالانتى جاستارعا ءتيىستى جاعداي جاساماساق، ماماندىعىنا ساي ايلىعى قوماقتى قىزمەت بولماسا، مۇنداي ەلمەن تاعدىرىن توعىستىرا قويار ما ەكەن؟ ال باسقا ەلدەر ءبىزدىڭ تالانتى ۇل-قىزدارىمىزعا قاشاندا قۇشاعى اشىق. وزگەسىن بىلاي قويعاندا كورشى رەسەي ەلىندە عانا قازىرگى تاڭدا 86 مىڭان استام ۇل-قىزدارىمىز وقىپ جاتقان كورىنەدى. بۇعان ەلىمىزدىڭ بەلگىلى كينوقايراتكەرى تالعات تەمەنوۆتىڭ وسى پورتالدا شىققان ماقالاسىندا ايتقان ەۋروپادا وقىپ جاتقا 40 مىڭ جاستى قوسىڭىز. ال ءبىز بولساق، ەشتەڭە بولماعانداي ءالى دە جايباراقات وتىرمىز. سوندا ەشكىمنىڭ دە ەلدىڭ بولاشاعىنا جانى اشىماي ما؟ كورشىلەرىمىز بولسا بۇعان بەلسەنە كىرىسىپ كەتكەن. رەسەيدىڭ پرەزيدەنتى ءپۋتيننىڭ وتكەن ءبىر جىلدارى: «ەلىمىزگە بوتەن جاقتان وقۋ ىزدەگەن جاستار كوپتەپ كەلە بەرسىن. ءتۇبى وسىندا قالىپ، ەلىمىزدى دامىتادى» دەگەن ءسوزىن نەگە جىلدام ۇمىتىپ قالدىق؟ بۇل دەگەنىمىز جاقىندا عانا تاۋەلسىز العان ەلىمىزگە تونگەن ۇلكەن قاتەر ەمەس پە؟ ونىڭ الدىن الۋعا نە ىستەپ جاتىرمىز؟ ەشتەڭە دە. قايتا قۇردىمعا كەتۋگە ءوزىمىز دە كومەكتەسىپ جاتقان جايىمىز بار. ايتپەسە نەگە جاقىندا سەناتىمىز ەلىمىزدە رەسەيدىڭ وزگە وقۋ ورىندارىنىڭ فيليالدارى از بولعانداي ء(بىزدىڭ قوستانايدا چەليابى ۋنيۆەرسيتەتەنىڭ فيليالى باياعىدان بەرى ويداعىداي جۇمىس ىستەپ تۇر) ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالىن اشۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ بۇل نە سوندا، قولىمىزدان ەشتەڭە كەلمەيتىندىگىن اشىق مويىنداۋ عانا ەمەس، «ءجا، كەتسەڭ، كەتە بەرىڭدەر» دەپ جانىاشىماستىقپەن وزگەلەرگە قاراي يتەرە سالۋ ما؟

وسىنداي كوزقاراستان كەيىن جاستارىمىز شەتەلگە اعىلماي قايتسىن. وزگە وڭىرلەردى قايدام، بىزدەگى جاعداي ءتىپتى دە دابىل كوتەرەرلىكتەي. جاستاردىڭ اسىرەسە كورشىمىز رەسەيگە قاراي اعىلۋى ازىرگە توقتاماي تۇر. مۇنى قوستاناي وبلىستىق جاستار ساياساتى باسقارماسىنىڭ باسشىسى مۇرات جۇرقاباەۆتىڭ ءوزى مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى. بۇل جايدى ول وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ  سەسسياسىندا ەش بۇكپەسىز سالدى. ونىڭ ايتۋىنشا بۇل ءۇردىس بوي بەرمەي كەلەدى. ويتكەنى كورشىمىزدەگى ءبىلىم الۋ الدەقايدا ارزانعا تۇسەدى. ول وقۋ ورىنى بىتىرگەن سوڭ ولاردىڭ ەۋروپا مەن امەريكا سەكىلدى ەلدەرگە بارىپ جەڭىلدىكپەن وقۋىن جالعاستىرا الادى.

بىلىمگە قۇمار جاستاردىڭ شەتەلگە ۇدەرە كوشۋىنىڭ ءبىر سىرى--ايتا-ايتا ابدەن جاۋىر بولعان اتاقتى بىرىڭعاي ۇلتتىق تەستىلەۋ (ۇبت) دەگەننىڭ اياقتان شالىپ، جاستاردىڭ باعىن بايلاپ تۇرعاندىعىندا. تمد ەلدەرىنىڭ ەش جەرىندە جوق، ايداعى ءبىر ەۋروپادان با، امەريكادان با، الدە اۆستراليادان با،  كوزسىز كوشىرىپ العان وسى ءبىر شالا-شارپى دۇنيەنىڭ قازىرگى تاڭدا پايداسىنان زيانى شاش ەتەكتەن بولىپ تۇرعاندىعىنا ەشكىم دە نازار اۋدارمايتىن سەكىلدى. ابدەن اشىنعان بولار، تەلەديدارداعى ءبىر پىكىرتالاس كەزىندە «اقجول» پارتياسىنىڭ توراعاسى ازات پەرۋاشەۆتىڭ ءوزى: «ۇبت-قا بالامالى ەسەبىندە شىعارماشىلىق ەمتيحان ەنگىزۋ قاجەت.ويتكەنى ءبىزدىڭ بالالاردى قىتاي مەن ەۋروپا ەشبىر ۇبت-ىسىز-اق ەلدەرىنە الىپ كەتىپ جاتىر. ال ءبىز بولساق ءوز جاستارىمىزدىڭ الدىنا توسقاۋىل قويىپ وتىرمىز»،--دەپ اعىنان جارىلۋعا ءماجبۇر بولدى.

ەندى قۇرعاق ءسوزدى قويا تۇرالىق. ۇبت دەگەن ءبىر جاعىنان، گراند كوبەيگەنمەن وقۋ ساپاسىنىڭ جىلدان-جىلعا قۇلدىراپ بارا جاتقاندىعى بار، وعان ءبىلىم وردالارىنداعى پاراقورلىقتى قوسساڭىز، اقىلدى دا ءبىلىمدى، بولاشاعىنان مول ءۇمىت كۇتتىرەتىن جاستاردىڭ وزگە ەلدەرگە قاراپ الاڭداپ تۇراتىندىعىنا تاڭ قالۋعا دا بولماس.

بىرەر مىسال كەلتىرە كەتەلىك.ءبىزدىڭ قوستانايدا قاراپايىم عانا جۇمىسشى وتباسىنان شىققان اسحات سەيدالين ەشكىمنىڭ كومەگىنسىز ءوز بەتىمەن رەسەي ۇكىمەتى جانىنداعى قارجى ۋنيۆەرسيتەتىنە بىرىڭعاي مەملەكەتتىك ەمتيحانعا قاتىسىپ، ەڭ جوعارى بالل الىپ، تالايلاردى تاڭ قالدىرعان. ونىمەن قويماي،  رەسەي ۇكىمەتىنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە جاريالاعان «جاستار ساياساتىنا بىرىڭعاي باعا بەرۋدىڭ كريتەريى» اتتى كونكۋرستا ەش تالاسسىز جەڭىپ الىپ، ايدى اسپاعا ءبىر-اق شىعاردى. اسحات ءمۇيىزى قاراعايداي 632 شەتەلدىك ستۋدەنت قاتىسقان بۇل سايىستا تالاي جۇرتتى امالسىز مويىنداتتى. دەگەنمەن، ۋاقىت شىركىنگە داۋا جوق. ەندى اماندىق بولسا ول وقۋ ورىنى بىتىرۋگە دە كوپ ۋاقىت قالعان جوق. سوندا مۇنداي اسا تالانتتى، ونىڭ ۇستىنە جاستايىنان سال اۋرۋىنا ۇشىراسا دا اسقان شىدامدىلىقپەن ءبىلىمنىڭ اسقار شىڭىن باعىندىرعان جان ءوز وتانىنا كەرەك بولا قويار ما ەكەن؟ بىزدەگىدەي جوعارى جاقتا ءبىر مىقتى «كوكەڭ» بولماسا جاقسى قىزمەت بۇيىرا قويمايتىن پاراقورلىق گۇلدەپ تۇرعان  قوعامدا مۇنداي جاندارعا كىم كوڭىل بولە قويار دەرسىڭ؟ وكىنىشتى-اق، اسحات باۋىرىمىز كورشىمىزدىڭ ماڭدايىنا بۇيىرعان جارىق جۇلدىز شىعار. قايتەيىك، ءوز قولىڭدى ءوزىڭ كەسەسىڭ بە؟

تاعى ءبىر مىسال. ورال قالاسىنداعى نازارباەۆ ينتەللەكتۋالدى مەكتەبىنىڭ وقۋشىسى ءالينا مولداعاليەۆا اقش مەن گونكونگتان 11 بىردەي گراندتى جەڭىپ العان. ونىڭ توعىزى امەريكادان دا، ەكەۋى گونكونگتان كورىنەدى

ايتا بەرسەك، مۇنداي مىسالدار جەتىپ ارتىلادى. اقىلدى جاستارىمىزدان كەندە ەمەسپىز. قازاقتىڭ تالانتى--سارقىلىپ بىتپەيتىن اسىل قازىنا. تەك وسىنى ءوز يگىلىگىمىزگە جاراتا الماي، وزگەلەردىڭ وركەندەۋىنە ۇلەس قوسىپ وتىرعاندىعىمىز ەشكىمدى دە قىنجىلتپايتىندىعى كوڭىلىمىزدى الاڭداتپاي قويمايدى. اباي حاكىم ايتپاقشى «قولىمىزدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەپ» جۇرمەيىك، اعايىن.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz