ءتىلىمىزدىڭ تىلەگىن قولعا العالى وڭدى-سولىمىزدى بايقاۋعا مۇرشامىز كەلمەستەن، جۇيەسىز ارەكەتپەن ماسەلەنىڭ مۇحيتىندا مالتىپ كەلە جاتقاندايمىز. قاي ماسەلەنى دە شەشۋ ءۇشىن ونىڭ قاتپارىن ساراپتاپ باجايلامايىنشا، قىيمىلىمىز قارابايىرلانىپ، ارەكەتىمىز الەمتاپىرىق كۇي كەشپەك، ال ناتيجەسى ماندىماستان ءبىر ورىندا تاياق قامشىلاعان بالاداي، ءوزىمىزدى ءوزىمىز الداۋسىراتىپ ۋاقىتتان جۇرداي بولارىمىز حاق. كەز كەلگەن ىسكە قاجەتتى عىلىمي كىرىسىمنەن ادا بولامىز. كازىرگى ءتىل مايدانىنداعى حالىمىز دا سونداي.

ءتىل مەن رەچ

ءتىل ماسەلەسىنە بويلاپ، ماسەلەگە ءمان بەرۋ ءۇشىن «ءتىل» ۇعىمىنىڭ وزىنە ءۇڭىلىپ، «تىلگە» بەرىلگەن تانىمال انىقتامالارعا نازار اۋدارايىق:

ءتىل - بارلىق سوزدەر مەن گرامماتيكالىق فورمالاردىڭ جانە ايتىلىم ەرەكشەلىكتەرىنىڭ جىيىنتىعى;

ءتىل - ۆيرتۋالدىك (ابستراكتسيا رەتىندە بولاتىن), الەۋەتتىك قاۋقار (پوتەنتسيا);

ءتىل - حالىقتىڭ قاتىناس قۇرالى، بۇل - الەۋمەتتىك قۇبىلىس («رۋسسكي يازىك ي كۋلتۋرا رەچي»، ۆ.يا.گولدين، و.ب.سيروپوتينا، م.ا.ياگۋبوۆا، 2003گ);

ءتىلىمىزدىڭ تىلەگىن قولعا العالى وڭدى-سولىمىزدى بايقاۋعا مۇرشامىز كەلمەستەن، جۇيەسىز ارەكەتپەن ماسەلەنىڭ مۇحيتىندا مالتىپ كەلە جاتقاندايمىز. قاي ماسەلەنى دە شەشۋ ءۇشىن ونىڭ قاتپارىن ساراپتاپ باجايلامايىنشا، قىيمىلىمىز قارابايىرلانىپ، ارەكەتىمىز الەمتاپىرىق كۇي كەشپەك، ال ناتيجەسى ماندىماستان ءبىر ورىندا تاياق قامشىلاعان بالاداي، ءوزىمىزدى ءوزىمىز الداۋسىراتىپ ۋاقىتتان جۇرداي بولارىمىز حاق. كەز كەلگەن ىسكە قاجەتتى عىلىمي كىرىسىمنەن ادا بولامىز. كازىرگى ءتىل مايدانىنداعى حالىمىز دا سونداي.

ءتىل مەن رەچ

ءتىل ماسەلەسىنە بويلاپ، ماسەلەگە ءمان بەرۋ ءۇشىن «ءتىل» ۇعىمىنىڭ وزىنە ءۇڭىلىپ، «تىلگە» بەرىلگەن تانىمال انىقتامالارعا نازار اۋدارايىق:

ءتىل - بارلىق سوزدەر مەن گرامماتيكالىق فورمالاردىڭ جانە ايتىلىم ەرەكشەلىكتەرىنىڭ جىيىنتىعى;

ءتىل - ۆيرتۋالدىك (ابستراكتسيا رەتىندە بولاتىن), الەۋەتتىك قاۋقار (پوتەنتسيا);

ءتىل - حالىقتىڭ قاتىناس قۇرالى، بۇل - الەۋمەتتىك قۇبىلىس («رۋسسكي يازىك ي كۋلتۋرا رەچي»، ۆ.يا.گولدين، و.ب.سيروپوتينا، م.ا.ياگۋبوۆا، 2003گ);

ءتىل - ادام قاۋىمىندا ستيحيالى تۇردە تۋىنداعان، قاتىناس ماقساتتارىنا ارنالعان جانە ادامنىڭ الەم تۋرالى بىلىمدەرى مەن ۇعىمدارىنىڭ بارلىق جيىنتىعىن بەينەلەپ جەتكىزۋگە قابىلەتتى ديسكرەتتى (جىكتەلمەلى) دىبىستىق تاڭبالاردىڭ دامىمالى جۇيەسى (ۇلكەن كەڭەس ەنسيكلوپەدياسى - (ورىس تىلىندەگى شەتەلدىك تەرميندى قازاق تىلىنە يكەمدەگەنىمىز - ءتىلدى قورلاتۋدان قورعاۋ مەن وقىرماندى سىيلاعانىمىز).

بىزگە كەرەگى دە جانە بۇل ۇعىمعا ءتيىستى تياناقتى توقتام دا انىقتامالاردىڭ سوڭعى نۇسقاسى دەپ ويلايمىز. قىسقاسى، ءتىل - ادامارالىق قاتىناستىڭ بەلگىلى ءبىر جۇيەسى. بۇل جاعىنان قاراعاندا، جۇيە رەتىندە ءتىل ءولۋى دە، قايتا ءتىرىلۋى دە، ءتىپتى، جاسالۋى دا ابدەن مۇمكىن. مۇنىڭ مىسالدارى جەتكىلىكتى. مىسالى، قايتا تىرىلگەن ەبريت ءتىلى شىن مانىندە تىلدىك جۇيە رەتىندە ولگەن ەمەس، ونىڭ زاڭدىلىقتارى مەن جۇيەلىك سىيپاتتارى ساقتاۋلى بولاتىن. الايدا، سول «ولگەن» ءتىلدىڭ قولدانىسقا ءتۇسۋى شىن مانىندە ءتىلدىڭ قايتا تۋىلۋى ەمەس، لينگۆيستيكالىق عىلىم سالاسىندا «رەچكە» اينالۋى بولاتىن. قاراپايىم ۇعىمداعى ءتىلدىڭ «ءولۋى» دەگەنىمىز - عىلىمشا ايتقاندا، ءتىلدىڭ  قولدانىستان شىعۋى عانا. ەگەر دە الگى تىلدىك جۇيەگە قاجەتتى جاعداي جاسالسا، ول قولدانىسقا ءتۇسىپ، «رەچكە» اينالادى، ياعني ءتىل «تىرىلەدى».

وكىنىشكە وراي، ءالى كۇنگە تىلدىك قولدانىمنىڭ تەرمينى بولىپ سانالاتىن «رەچ» ۇعىمىنىڭ قازاقشا بالاماسى بولماعاندىقتان، بۇل تەرمين ءبىزدىڭ ۇعىمىمىزدا قولدانىستا بولماي كەلە جاتقانى ءوز الدىنا، تىلدىك عىلىمنىڭ تۇتاس ءبىر ءپانىنىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرىپ كەلەدى. ويتكەنى، تەرميننىڭ ءوزى عىلىمي بىرلىك ەكەنى راس.بىرلىكتىڭ ءوزى بولماسا، نىساننىڭ دامۋى دا مۇمكىن ەمەس. كازىرگى كۇنى «كۋلتۋرا رەچي» ءپانى قازاقشا «ءتىل مادەنيەتى»، «ءسوز مادەنيەتى» دەگەن تياناقسىز سوزدەرمەن بەرىلگەنىمەن، ءپاننىڭ ءمانى تۇسىنىكسىز قالۋدا. عىلىمدا «يازىكوۆايا كۋلتۋرا»، «رەچەۆايا كۋلتۋرا» دەگەن سالالار بار، ال بۇلار قازاق تىلىندە «ءتىل مادەنيەتى» رەتىندە ءبىر عانا سالانى قامتىي ۇعىنىلىپ وتىر.   ونىڭ ۇستىنە قازاق تىلىندە «جازباشا رەچ» (پيسمەننايا رەچ), «اۋىزشا رەچ» (ۋستنايا رەچ) ماسەلەلەرى دە ءوز دەڭگەيىندە اشىلماي كەلەدى.

جوعارىدا «ءتىل» ۇعىمىنا توقتالدىق، ال «ءسوزدىڭ» لەكسيكالىق بىرلىك ەكەنىن ەسكەرسەك، ونى ءبۇتىن ءبىر عىلىمي ءپاننىڭ جۇگىن كوتەرەتىندەي تەرمين رەتىندە قولدانۋ عىلىمدى دا، ۇعىمدى دا تۇيىققا تىرەيدى. رەچ دەگەنىمىز - ءتىلدىڭ قولدانىم سىيپاتى، ال ءبىز ونى ءسوز، سويلەۋ، ءتىل سەكىلدى سوزدەردى جامىراتىپ، بىرەۋىنە توقتاي الماي، قالاي اتاۋدى بىلمەي ءجۇرمىز.

تىلىمىزدە  «رەچكە» بالاما بولاتىنداي لەكسيكالىق بىرلىك بار، ول - «ءسوي» ءسوزى. بۇل، ءتىپتى، ارحايستىك ءسوز دە ەمەس، كادىمگى كازىرگى قولدانىستاعى، سونشالىق ءمان بەرىلمەي كەلە جاتقان بىرەگەي لەكسيكالىق ماتەريال. «ءسوي» ءسوزى قازاق تىلىندە تىلدىك قولدانىس سىيپاتىن بىلدىرەتىن بىردەن ءبىر ۇعىم، سول سىيپاتتى بەرەتىن كوپتەگەن سوزدەردىڭ ءتۇبىرى جانە ەجەلگى ءبىربۋىندى امبەباپ ۇعىمنىڭ نۇسقاسى: ءسويلەۋ، ءسوي دەۋ، ءسويلەم ت.ت. مۇنىڭ اعىلشىن تىلىندەگى نۇسقاسى «ءساي» (say - بۇعان قاراپ قازاق-اعىلشىن تىلدەرىنىڭ ەجەلگى بايلانىسىن دا اڭعارامىز) تۇرىندە ساقتالعان. «ءسوي» ءسوزى تەرمين بولۋعا ابدەن لايىق جانە «جازباشا ءسوي» مەن «اۋىزشا ءسوي» تۇرىندە ءتىلدىڭ الۋان قولدانىستىق سىيپاتىن بەرە الادى.

بەلگىلى ءبىر ءتىلدىڭ قولدانىسى، ياعني «تىرلىگى» دەگەنىمىزدىڭ ءوزى - ونىڭ جازباشا جانە اۋىزشا قولدانىم سىيپاتىمەن ايقىندالاتىن ۇدەرىس. ەندەشە، ءتىل ماسەلەسىنىڭ ۇلى مايدانعا اينالۋ سەبەبىنىڭ ءوزى، ونىڭ جوعارىدا اتالعان  سالالاردىڭ تياناقتى قولعا الىنباۋ كورىنىسىنەن تۋىندايتىن جايت. دەمەك، نەعۇرلىم ءتىل مايدانى ورشىگەن سايىن، سوعۇرلىم ءتىل ماسەلەسىنىڭ تياناقتى دا ناتيجەلى كورىنىسى ماردىمسىز دەگەن ءسوز. ناقتى ارەكەتتىڭ ورنىن جەلبۋاز دا شايپاۋ سوزۋارلىقتىڭ باسقانى. ەندەشە، ءتىلدىڭ سويگە اينالۋى دەگەنىمىزدىڭ ءوزى - ءتىلدىڭ ومىردەگى ناقتى قولدانىسى. ەندەشە، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ماسەلەسىن قولعا العاندا، ءتىلدىڭ قولدانىسىن جازباشا دا، اۋىزشا دا سويگە اينالۋ ۇدەرىسى دەپ تۇسىنەتىن ۋاقىت جەتتى.

ىسجۇرگىزىم جانە ءسۇيىنشى

جازباشا ءسوي (پيسمەننايا رەچ) - ءتىلدىڭ جازىمدىق قولدانىسى. مۇنىڭ ءوزى سان الۋان سالاداعى جۇزەگە اسۋىنا قاراي سايكەس تۇردە سان سالالى بولىپ كەلەدى. سونىڭ ءبىرى - ىسجۇرگىزىم (دەلوپرويزۆودستۆو). ەلدەگى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ كورىنىسى رەتىندە ىستەلىپ جاتقان باستى شارا بولىپ مويىندالعان ىسجۇرگىزىم شىن مانىندە جازباشا ءسوي ماسەلەسىنىڭ ءبىر قىرى عانا. الايدا، ءبىزدىڭ ونى ءتىلدى دامىتۋدىڭ باستى كورىنىسى دەپ كورسەتۋگە تىرىسقانىمىزبەن، بۇل ماسەلەنىڭ كوكتەي قويار ءتۇرى جوق. سەبەبى، جازباشا ءسويدى اۋىزشا ءسويسىز ەلەستەتۋ دە، دامىتۋ دا، قولعا الۋ دا مۇمكىن ەمەس. ءارى بەرىدەن سوڭ جازباشا ءسوي دەگەنىمىز - اۋىزشا ءسويدىڭ جازباشالىق نۇسقاسى ەكەنى راس. وسى زاڭدىلىق ورىندالماعاندىقتان دا، ءبىزدىڭ ىسجۇرگىزىم اينالاسىنداعى اتقارعان ارەكەتتەرىمىزدىڭ ءبارى دە اۋدارمالىق الدانىشتان ارىگە اسپاۋدا.

قىسقاسى، ءتىلدىڭ سويگە اينالۋ قۇبىلىسى ءبىر بىرىنە ءوزارا تىعىز بايلانىستى، ونىڭ جازباشا جانە اۋىزشا نۇسقالارىنىڭ قولدانىسقا تۇسۋىنەن تۋىندايتىن ۇدەرىس قانا. ال، ۇدەرىس ءۇشىن جەلبۋاز يدەولوگيا دا، فەستيبالدەر دە كەرەك ەمەس، جاعداي مەن ۇيىمداستىرۋ شارالارى جانە ءتيىستى تالاپ قانا بولسا جەتكىلىكتى. ءبىر قىزىعى، مەملەكەتتىك دالىزدەردەگى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ماسەلەسى ءسوز بولعاندا، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، سول ورگاندارداعى ءتىل بىلەتىن الەۋەت قاراستىرىلماي، سول ورگان جايعاسقان مەكەندەردەگى ەتنوستىق ەسەپ-قىيساپتىڭ تىلگە تيەك بولاتىنى تۇسىنىكسىز. مۇنىمىز، ابزەلدىڭ ادەمىلىگى مەن جايلىلىعىن اتتىڭ بار-جوقتىعىنا بايلانىستىرا قاراستىرعانداي، قىيسىنسىز شارۋا ەكەنى ايان.

كازىردە بەلگىلى ءبىر وبلىستىڭ نە قالانىڭ ىسجۇرگىزىمى مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرىلگەنىن ايتىپ، جۇرتتان ءسۇيىنشى سۇراعانداي احۋال ورناپ جۇرگەنى جاسىرىن ەمەس. كەرەك بولسا، سول مىندەتتى اتقارىپ وتىرعان قىزمەتشىنىڭ شارۋاسى ءارى ول تۇستىك اس سەكىلدى ەشبىر شەشىمسىز كۇندەلىكتى تابيعي تۇردە اتقارىلاتىن قاجەتتىلىك ەمەس پە؟! ءتىپتى، مەمتىلگە كوشەتىندەي شەشىم شىعارۋعا ەشبىر زاڭدىق نەگىز جوق، كونستيتۋتسيالىق قۇزىر عانا بار، سونى ەشبىر بۇلتاقسىز اتقارۋ - ءاربىر مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ دە، لاۋازىمدىنىڭ دا پارىزى مەن مىندەتى. مۇنداي شەشىم شىعارۋ - اۋا جۇتۋ ءۇشىن بۇيرىق شىعارعانمەن بىردەي جايت، ماسەلەنىڭ ابسۋردتىعى دا سوندا!

بۇقارانىڭ مەملەكەتتىك كەڭسەدەگى قاعاز تىلىندە قانداي شارۋاسى بار؟  ۇلىقتاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن-مەڭگەرمەگەنى قاراپايىم جۇرتقا قانشالىقتى كەرەك ەكەنى تۇسىنىكسىز، بۇل بالانىڭ ءتىلى اتا-اناسىنىڭ تىلىندە شىققاندىعىنا ءماز بولعان كورشىنىڭ قىلىعى سەكىلدى قىيسىنسىز جايت. ونىڭ ۇستىنە، نەعۇرلىم الگى «ءسۇيىنشى سۇراۋ» كوبەيگەن سايىن، ناتيجە از. ويتكەنى، اتالمىش ءىس قارسى يدەولوگياعا تاپ بولىپ، باسقا بىرەۋلەر مەملەكەتتىك تىلدەن زارداپ شەگىپ جاتقانداي قارسىلىق تۋىنداپ جاتاتىنى از ەمەس. سوندىقتان بۇل ۇدەرىستى جالعان ناسيحاتتان قۇتقاراتىن كەز كەلدى.

بەلگىلى ءبىر وبلىستىڭ نە قالانىڭ ىسجۇرگىزىمى دەگەن ۇعىم بولۋى، كەشىرىڭىز، تىپتەن مۇمكىن ەمەس، ناقتى ۇيىمنىڭ نە مەكەمەنىڭ ىسجۇرگىزىمى بولادى جانە ول سولارداعى قىزمەتشىلەردىڭ ءتىلدى يگەرۋ الەۋەتىنە تاۋەلدى. ال، بىزدە ءالى كۇنگە ءتىلدى يگەرۋ كريتەريى انىقتالماعان جانە ىسجۇرگىزىم قاي مەكەمەدە قاي ۇلىقتىڭ قانداي تالاپپەن جۇزەگە اسىراتىنى بەلگىسىز، جاعالاي ابستراكتسيا مەن قىيال، شىنايى مونيتورينگتىك سىيپات كەرەك! مونيتورينگ دەگەنىمىز - الگى مەمتىلگە كوشكەن ءوڭىردىڭ ۇيىمدارى مەن مەكەمەلەرىندەگى ۇلىقتار مەن قىزمەتشىلەردىڭ قانشاسى قانداي دارەجەدە جازباشا-اۋىزشا ءسويدى مەڭگەرگەنىن تەكسەرىپ، جاريالاۋ. سوندا الگى «سۇيىنشىلەر» كىمنەن نە ءۇشىن «سۇرالاتىنى»  ابدەن تۇسىنىكتى بولار ەدى.

سويلىك ورتا

كەز كەلگەن ءتىلدىڭ سويگە اينالۋىن قازاقستانداعىداي ماڭداي تىرەپ وتىرعان جاپپاي وقىتۋ جۇيەسى ەمەس، سويلىك (تىلدىك) ورتانىڭ قامتىيتىنى بەلگىلى. بۇعان تالاي مىسال دا، دايەك تە كەلتىرۋگە بولادى. ال، ءتىلدى وقىتۋ قۇرىلىمدارى بار بولعانى قولداۋ قۇرالى مەن ءتىل ءبىلىمىن تياناقتاۋ تەتىگى بولا الاتىنى راس. الايدا، ونىڭ تيىمدىلىگى الدىن الا قاراستىرىلماسا، ميللياردتاعان قارجىنىڭ جاي عانا جەلبۋاز شىعىنعا اينالاتىنىن كوز كورىپ وتىر.

تىلدىك ورتا دەگەنىمىز - سويلىك الەۋەت. سوندىقتان دا نەگىزىن جەتى ءجۇز مىڭدىق ەبرەيمەن قۇرعان كازىرگى ءيزرايل مەملەكەتى الگى جەتى ءجۇز مىڭنىڭ ارقايسىسىن ەبريت ءتىلىنىڭ سويلىك ورتاسىنىڭ بولشەگىنە اينالدىرا ءبىلدى. ال، قازاقستانداعى كەمىندە بەس ميلليوندىق قازاقتىلدى قازاقتاردىڭ مۇنداي سويلىك ورتا رەتىندە اينالىسقا جاراتىلماۋى تىلدىك ساياساتتىڭ قانشالىقتى ءتۇزۋ ەكەنى تۋراسىندا جۇرەكتى قاق ايىرارداي، كۇرسىنتە ويلاندىرادى.

ءىس جۇزىندە قازاق ءتىلى ءۇشىن سويلىك ورتانى قالاي جاساقتاۋعا بولار ەدى؟ ءاربىر مەملەكەتتى، كوممەرتسيالىق جانە باسقا دا ۇجىمدى قازاقتىلدى ادامسىز ەلەستەتۋ قىيىن، قازاق ءتىلىن بىلەتىن ازامات جەتكىلىكتى. بىراق، ماسەلە الگى قازاقتىلدىنىڭ ازاماتتىق قۇقىعى اياققا تاپتالىپ، ونىڭ ءوز ءتىلىن مەملەكەت ىسىنە جاراتۋ ماسەلەسىنىڭ تۋىنداپ وتىرعانى ءوز الدىنا، اتالعان الەۋەتتى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا تولىق جاراتۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلماي كەلە جاتقاندىعى جالعان با؟ مىسالى، ءاربىر قازاقتىلدى ماماننىڭ ءوز ويىن مەملەكەتتىك تىلدە بىلدىرۋىنە مۇددە ءبىلدىرىلىپ، ءتىپتى مىندەتتەلسە، وندا ءاربىر ۇجىمدا تولىق تۇردەگى قوستىلدىلىك احۋال قالىپتاسار ەدى: قازاقتىلدى ادام قازاق تىلىندە، ءورىستىلدى ازامات سول تىلدە رەسمي قاتىناس جاساي الماق; الايدا، ەلىمىزدە ورىس ءتىلىن تۇسىنبەيتىن ادام جوعىن ەسكەرسەك، ال ءورىستىلدى ازاماتتار مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرمەسە دە، اۋىزەكى قاراپايىم  نۇسقاسىن (6 دەڭگەيلىك ءتىل مەڭگەرۋدىڭ ەڭ تومەنگى بازالىق دەڭگەيىن) ۇعۋعا مىندەتتى ەمەس پە؟! ۇقپاعان كۇننىڭ وزىندە ولارعا سول تالاپ مىندەتتەلۋى شارت. قوستىلدىلىك دەگەنىمىز دە، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋىنا العىشارت دەگەنىمىز دە، قوعامدىق جانە ەتنوستىق كەلىسىم دە - وسى! ايتپەسە، بىزگە كازىرگى سالتانات قۇرعان مونوتىلدىك (ورىس تىلدىك) جاعدايدان قۇتىلۋ مۇمكىن بە؟!

ءاربىر مەملەكەتتىك ۇجىمنىڭ سويلىك ورتاسى باقىلاۋعا ءتۇسۋى شارت، مونيتورينگتىك نىسانعا اينالۋى كەرەك، قىسقاسى جاباعىداي تۇتاسقان وڭكەي ءبىرتىلدى ء(ورىستىلدى) ۇجىم بولماۋى كەرەكتىگىن، ەسكەرگەن ءجون. ءسويتىپ، وسى كوزقاراس بارىنشا مەملەكەتتىك ءتىل پايداسىنا ۇدەتىلگەن سايىن، ونىڭ قوعامنان دا، سويلىك ورتادان دا الاتىن ورنى ويىلا تۇسەدى. الايدا، ءبىزدىڭ ەلدە ازىرگە ناقتى ىستەن گورى جالپىلاما جاداعاي سوزۋارلىقپەن «ءتىل اسىراۋ» ورىن الىپ وتىرعانىن جاسىرا المايمىز. بۇل سالاداعى پارمەنسىزدىك پەن قۇزىرسىزدىق، تاسىرلىق پەن قاساڭدىق، قۇلدىق پەن ۇرلىق ءتىل تاقىرىبىن ابدەن جاۋىر قىلىپ، ماسقاراعا (ديسكرەديتاتسياعا) ۇشىراتتى.

قىسقاسى، سويلىك ورتا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋداعى باستى ساياسي تەتىك رەتىندە قولعا الىنسا عانا، ونداعان ءتىل ۇيرەتۋ ورتالىقتارىنىڭ تيىمدىلىگى ارتادى. ولار بيۋدجەتتىڭ ميلليونداعان قارجىسىن ناتيجەسىز وتكىزۋ ورتالىعى بولۋدان قالادى. ايتپەسە، كازىر سويلىك ورتا ءورت شالعان توعايدىڭ كەيپىندە، بارعان سايىن قۋىرىلىپ بارادى، تىلدىك كەڭىس كۇن سايىن تارىلۋدا، ءتىلدىڭ ءسولى كەتىپ، قۋارا تۇسۋدە. ءتىل مادەنيەتى دە، ءسوي مادەنيەتى دە، ماسەلە بولۋدان ابسۋردقا اينالا باستادى.

ءبىر قىزىعى، ورتا ءبىلىم باعدارلاماسىنا ەنگىزىلگەن «قازاق ءتىلى» ءپانىنىڭ قانداي ماقساتى بار ەكەنى بەلگىسىز، بۇكىل قازاقتى فيلولوگ، لينگيۆيست ەتۋدەن تۋىنداپ وتىر ما؟ ءتىلدىڭ تەورياسىمەن بالانىڭ باسىن قاتىرعاننان نە ۇتۋدامىز، الدە، ورىس اعايىنداردىڭ «رۋسسكي يازىك» ءپانىنىڭ ورنىنا «رۋسسكايا رەچتى» كىرگىزۋى ءبىزدى ويلانتپاي ما؟ ءبىز ساباقتا امالسىز قازاقشا سويلەپ، ۇزىلىستە وگەي تىلگە بەت بۇراتىن بالانىڭ جىگەرىن وسىلايشا قۇم قىلىپ جۇرگەنىمىزگە نەگە ءمان بەرمەيمىز؟ ءارى بەرىدەن سوڭ قازاق ادەبيەتىن زورلاپ وقىتقانداي تىقپالاعانشا، الگى «قازاقى ءسوي» اتالاتىن ءتىلىمىزدىڭ ناعىز قولدانىسىن ءپان ەتسەك، شەشەندىك تە، ايتىس تا دامىپ، وقۋشىلارىمىز ۇزىلىستە ايتىسىپ جۇرمەس پە ەدى؟! بۇل ورايدا ويلانارلىق جايت جەتكىلىكتى. اسىرەسە، مەملەكەتتىك ءىستى قازاق تىلىندە جۇرگىزبەك تۇگىلى، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇيىمداردا قازاقشا باق ارقىلى حالىقپەن قاتىناساتىن ادام قالماۋدا، ىسجۇرگىزىمدى بىلاي قويعاندا، مەملەكەتتى حالىق الدىندا سويلەتەتىن قىزمەتشىنى تابۋ ماسەلەسى تۋىنداپ وتىر.

سويلىك ورتانىڭ اتالمىش سالاداعى باستى ينفراقۇرىلىم ەكەندىگىندە ءسوز جوق، ماسەلە مەملەكەتتىك ساياساتتى سونىڭ پايداسىنا بۇرۋدا، ءتىلدى قىرۋار شىعىننىڭ كوزى بولۋدان قۇتقارۋدا، ساياساتتى ءتىل مايدانىنان ارىلتۋدا، ساياسي ەرىكتى داۋدان اراشالاپ، ىسكە جۇمىلدىرۋدا. ماسەلە، پارادوكسقا اينالعان «مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ ءتىلىن شىعارۋ ءۇشىن» اقى تولەۋدە ەمەس، وعان مەملەكەتتىڭ قۇزىرى نەگىزىندە قىزمەتشى رەتىندە تولىق مەملەكەتتىك تالاپ قويۋدا.

«اباي-اقپارات»