مۇقاعالي ماقاتاەۆ. موتسارت. «جان ازاسى»
ءحانتاڭىرىنىڭ باۋىرىندا قازاق پوەزياسىنىڭ اقتاڭگەرى مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ 80 جىلدىعى تويلانۋدا. وسىدان 80 جىل بۇرىن قارا ولەڭنىڭ باعى ءۇشىن تۋعان تۇلعانىڭ ءوزى بۇل كۇندەرى پوەزيا الەمىنىڭ حانتاڭىرىنە اينالىپ كەتتى. مۇقاعالي تۋرالى ءسوز ايتۋعا ءبىزدىڭ شامامىز جەتپەيدى. ودان دا «موتسارت. «جان ازاسىن» وقىپ، مۇقاڭنىڭ ولەڭدەرىنە جازىلعان سىرلى دا، سۇلۋ اندەردى تىڭداڭىزدار.
«اباي-اقپارات»
مۇقاعالي ماقاتاەۆ. موتسارت. «جان ازاسى»
(ر ە ك ۆ ي ە م)
بىرەۋ كەلدى دە، قارا كيىمگە ورانعان.
-جانازا كۇيىن جازشى ءبىر، موتسارت! -
جوعالعان...
الدە ءبىر ەلەس...
الدە ءبىر ادام بولار ما؟!
ازا تۇتقان،
ءبىر جاقىنى جوعالعان؟!
اڭ-تاڭ موتسارت،
بار جۇمىسىن دوعارعان.
اتى مەن ءجونىن بىلەيىن دەپ ارتىنان،
ىلە شىققان-دى.
اۋلا الدىندا ءسال تۇرعان.
اتى-ءجونى، كىم ەكەنى بەلگىسىز،
قارا كيىم عايىپ بوپتى انتۇرعان.
جانازا كۇيىن جازشى ءبىر، موتسارت!
ازالى ءۇن...
جانازا كۇيى ەلىتتى ونىڭ نازارىن.
بۇل ءومىردىڭ توزاعى مەنەن مازاعىن،
تارىك ەتسىن ءبىر.
جازامىن ونى، جازامىن!
ءوڭىم بە الدە،
ءتۇسىم بە الدە؟..
ءتاڭىرىم!
رويالدىڭ ءجايلاپ باسىپ ءبىر كوردى تامىرىن.
حوش بول ەندى، حوش بول، حوش بول، باۋىرىم!
دەگەندەيىن كۇرسىنىپ الدى اۋىر ءۇن.
ءحانتاڭىرىنىڭ باۋىرىندا قازاق پوەزياسىنىڭ اقتاڭگەرى مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ 80 جىلدىعى تويلانۋدا. وسىدان 80 جىل بۇرىن قارا ولەڭنىڭ باعى ءۇشىن تۋعان تۇلعانىڭ ءوزى بۇل كۇندەرى پوەزيا الەمىنىڭ حانتاڭىرىنە اينالىپ كەتتى. مۇقاعالي تۋرالى ءسوز ايتۋعا ءبىزدىڭ شامامىز جەتپەيدى. ودان دا «موتسارت. «جان ازاسىن» وقىپ، مۇقاڭنىڭ ولەڭدەرىنە جازىلعان سىرلى دا، سۇلۋ اندەردى تىڭداڭىزدار.
«اباي-اقپارات»
مۇقاعالي ماقاتاەۆ. موتسارت. «جان ازاسى»
(ر ە ك ۆ ي ە م)
بىرەۋ كەلدى دە، قارا كيىمگە ورانعان.
-جانازا كۇيىن جازشى ءبىر، موتسارت! -
جوعالعان...
الدە ءبىر ەلەس...
الدە ءبىر ادام بولار ما؟!
ازا تۇتقان،
ءبىر جاقىنى جوعالعان؟!
اڭ-تاڭ موتسارت،
بار جۇمىسىن دوعارعان.
اتى مەن ءجونىن بىلەيىن دەپ ارتىنان،
ىلە شىققان-دى.
اۋلا الدىندا ءسال تۇرعان.
اتى-ءجونى، كىم ەكەنى بەلگىسىز،
قارا كيىم عايىپ بوپتى انتۇرعان.
جانازا كۇيىن جازشى ءبىر، موتسارت!
ازالى ءۇن...
جانازا كۇيى ەلىتتى ونىڭ نازارىن.
بۇل ءومىردىڭ توزاعى مەنەن مازاعىن،
تارىك ەتسىن ءبىر.
جازامىن ونى، جازامىن!
ءوڭىم بە الدە،
ءتۇسىم بە الدە؟..
ءتاڭىرىم!
رويالدىڭ ءجايلاپ باسىپ ءبىر كوردى تامىرىن.
حوش بول ەندى، حوش بول، حوش بول، باۋىرىم!
دەگەندەيىن كۇرسىنىپ الدى اۋىر ءۇن.
-حوش بول، موتسارت!
دەگەندەي مە جۇرەگى؟!
ءسال كىدىرىپ، قۋاڭ تارتتى ىرەڭى.
-جانازا كۇيىن جازشى ءبىر، موتسارت! -
ياپىر-اۋ،
پەرىشتە مە الدە، پەرى مە الدە، كىم ەدى؟!..
كۇي پەرنەسىن تاعى دا كەلىپ ءبىر باستى.
كۇڭىرەنىپ بارىپ، ءبىر ۇنمەن ءبىر ءۇن مۇڭداستى.
ءومىردى مىناۋ ازالى، اۋىر ءۇن باستى،
كۇيزەلىپ، ءجايلاپ، ءومىر مەن ءولىم سىرلاستى.
ءى.تابىت YHI
Meن سەنى سۇيگەم
جانىممەن سۇيگەم، جارىق كۇن!
جاتسام دا سۇيەم تۇڭعيىعىندا تامۇقتىڭ.
اق ساۋلەڭ سەنىڭ ايمالاپ مەنى،
جارىق كۇن،
تۇرعان دا بولار ۇستىندە مىناۋ تابىتتىڭ.
عارىشتان قۇيعان عالامعا ورتاق شۋاعىڭ،
سەزگەمىن، بىلگەم،
مەن ءۇشىن ءبىر كۇن تىنارىن.
تاستاما مەنى،
تاستاما مەنى، شىراعىم!
شۋاعىڭ ءتۇسسىن،
ءشوپ بولىپ، مەيلى، شىعامىن.
قوماعاي كوڭىل قۇمارتىپ وتكەن ءار نەگە.
تىرلىكتە سوناۋ تۇسكەمىن تالاي اۋرەگە.
كەشكەن ءومىر دە،
كورگەن باقىت تا، بارلىعى،
جەتپەيدى ەكەن عوي،
ءبىر كۇندىك سەنىڭ ساۋلەڭە.
ءبىر كۇندىك ساۋلە...
ءبىر كۇندىك جارىق مەكەنىم!
ماڭگىلىك تۇنەك - قاپاسقا قالاي كەتەمىن.
كەلمەيدى-اۋ ءتىلىم...
ولگەننەن سۇرا دەر ەدىم،
ءتىرى جاندارعا،
ءومىر دەگەننىڭ نە ەكەنىن.
ءومىر دەگەنگە،
تىرلىكتە، ءسىرا، جەتەر مە وي.
جارىق ساۋلەدەن باسقانىڭ ءبارى بەكەر عوي.
بەكەر عوي ءبارى،
بەكەر عوي ءبارى - بوتەن عوي،
ءومىر دەگەنىڭ - ءبىر كۇندىك ساۋلە ەكەن عوي!..
تامشىداي عانا، نۇرىنا مىنە، زارىقتىم.
ءومىر وسى ەكەن، سىرىنا مىنە، قانىقتىم.
جاسا سەن ماڭگى!
جاسا سەن ماڭگى!
جارىق كۇن!
...تابىتپىن، تابىتپىن، تابىتپىن...
2. حالىق ءۇنى
اجالدىڭ اياز، بوران، ءتۇنى وتكەندە،
كوكتەم كەپ، جەر بەتىنە، گۇل ەككەندە،
قىزعالداق قارا جەردى جارىپ شىعىپ،
قادالار كەۋدەلەرگە، جۇرەكتەرگە.
اسپاندا الاپات كۇش ءدۇر ەتكەندە،
كوك پەن جەر تىتىركەنىپ، ءدىر ەتكەندە،
قاق ءبولىپ، قارا بۇلتتى قاقىراتىپ،
ۇشقىنىڭ تۇرار سەنىڭ تۇنەكتەردە.
بولاشاق دۇنيەگە شىر ەتكەندە،
ءبىر ۇرپاق، ءبىر ۇرپاققا ىلەككەندە،
اسپالى كوپىر بولىپ كالارسىڭ سەن،
جالعايتىن جۇرەكتەردى جۇرەكتەرگە.
ءبىز سەنىمەن،
سەن بىزبەن قاناتتاندىڭ.
قاناتتانىپ، حالقىڭا ءنار اقتاردىڭ.
سەنىڭ كوشىڭ توقتاماس جەر بەتىندە،
ولمەس ماڭگى ساپارعا جاڭا اتتادىڭ.
ارينە، سۋىق قايعى، سۋىق قايعى.
كوڭىلىن حالقىڭ بىراق سۋىتپايدى.
ەگەردە حالىق ءوزىن ۇمىتپاسا،
باتىل بول، حالقىڭ سەنى ۇمىتپايدى!
قايىرىمسىز قازاعا ەلىڭ باس ۇرمايدى،
ساعان دەگەن ساعىنىش باسىلمايدى.
تابىتىڭدى جاسىرسا، جەر جاسىرار،
ال ۋاقىت، ءوزىڭدى جاسىرمايدى!
3. جەسىرلەر ءۇنى
جالعاندا - جالعان.
جالعاندا،
جەسىردەن مۇڭلىق جان بار ما؟
جالعاندا، جالعىز قالعاندا،
ءادىرا قالعان ارمانعا،
اراشا تۇسەر جان بار ما؟
جالعاندا - جالعان،
جالعاندا،
قاڭىراپ ءبارى قالعان با؟
جەتە الماي العى تاڭدارعا،
كەتتىڭ-اۋ، بوزداق، ارماندا.
ارادا جۇرگەن اسىلدى،
الدى دا اجال، جاسىردى.
وپتى دا، جۇتتى قارا جەر،
اتىلعان كوكتەن جاسىندى.
پاناسىز قالعان جەسىردەن،
ءبىرجولا ءۇمىت كەسىلگەن.
جارقىراپ جانعان شىراقتى،
سوققان دا داۋىل وشىرگەن.
سەنى دە جۇتقان كونە جەر،
سان رەت ءالى كوگەرەر.
سالتاناتقا ءالى بولەنەر،
بىراق تا ماعان نە بەرەر؟
توگەر دە مۇڭىن، جونەلەر،
كوزىمنەن جاسىم سەبەلەر.
تاس باۋىر تابىت تاس قىلىپ،
مەنى دە ءبىر كۇن شەگەلەر.
سەن سۇيگەن ورمان، كولدەرگە
جىل سايىن قۇستار كەلگەندە،
كوكجيەك، سوناۋ بەلدەردەن،
ساعىنىش-ساعىم كورگەندە،
زارىعار ساعان شەر-كەۋدە،
ساعىنار جۇرەك-شەرمەندە.
توزەرمىن قالاي مۇنىڭا،
جەتەر كىم سەنىڭ قۇنىڭا؟
He ىستەرمىن اجال ۇرىعا؟!
شومىلىپ كوزدىڭ سۋىنا،
ءوزىڭ جوق قانىق سىرىما،
وتەرمىن جاسىپ، بۇعىنا.
قاشاننان جەرىك قارا جەر،
جەسىردىڭ قايعى-مۇڭىنا.
قورشاعان تۇمان جان-جاعىم،
كەلمەسكە، قۇسىم، سامعادىڭ.
حوش ەندى!
ۇزىلگەن مەنىڭ ارمانىم،
حوش بول، ارداعىم!..
4. جەتىمدەر ءۇنى
بىزدەر -
جەتىمدەرمىز،
جەتىمدەرمىز.
اقپاننىڭ،
اياز قاردىڭ وتىندەمىز.
مىنا ساراڭ ومىردەن ساۋعا سۇراپ،
تىرشىلىكتىڭ مازاسىن كەتىرگەمىز.
بىزدەر - جەتىمدەرمىز!
بىزدەر - جەتىمدەرمىز!
دوپ قىلىپ جەردىڭ شارىن وتۋدەمىز.
بوستان-بوسقا ولمەيمىز،
وكىنبەڭىز.
جەكىرمەڭىز،
بىزدەرگە جەكىرمەڭىز،
جەكىرمەڭىز!
بوساعاسىن پانالاپ تالايلاردىڭ،
تالايلاردىڭ باسىنان سەكىرگەمىز.
سەبەبى، جەتىمدەرمىز!
وكىنبەڭىز، بىزدەرگە جەكىرمەڭىز.
بىزدەر - جەتىمدەرمىز!!!
ومىرگە كەلۋ دە ەگىز، كەتۋ دە ەگىز.
سۇرەڭسىز وتۋدە جاز، وتۋدە كۇز.
جالعاندا ءولىم بار دا - جەتىمدەر بار
سوندىقتان ماڭگىلىككە بەكىنگەمىز.
بىزدەر - جەتىمدەرمىز!
ۇرىلار دا ەمەسپىز، قارىلار دا!
قارعىس تاڭبا بىزدەردەن ارىلار ما؟!
جىلىنامىز ءبىر اۋىز جاقسى سوزگە،
قارعىس اياز بىزدەردى قارىعاندا.
جاسامايمىز قيانات جانى بارعا.
جانى بار جان، بىراق تا تابىلار ما؟
جەتىم كوڭىل جاقسىعا جارىعان با؟!
بىزدەر - جەتىمدەرمىز!
جەتىمدەرمىز!
جەتىم بولىپ ءجۇرىپ-اق جەتىلگەمىز:
دوڭگەلەك جەردىڭ شارىن دوپشا قۋىپ،
مازاسىن تىرشىلىكتىڭ كەتىرگەمىز.
تىرشىلىكتە بىرەۋىن.بىرەۋ كۇندەر،
بىزگە جات - ءولى كىمدەر،
ءتىرى كىمدەر...
جيىلىپ، جەر شارىنىڭ جەتىمدەرى،
الدىندا اقيقاتتىڭ بىرىگىڭدەر!
5. بەسىك جىرى
ءالدي،
ءالدي،
اق بالام،
ۇيىقتاي عوي، ۇيىقتا،
جات، بالام،
ماڭگىلىك سەنى تەربەۋگە،
ماڭگىلىك بەسىك ساقتاعام.
كۇندەر دە مۇندا جوق، بالام،
تاڭدار دا مۇندا اتپاعان.
ءتۇسىرىپ ساۋلە تۇنەككە،
جات، بالام،
ءالدي، اق بالام.
Cop دا جوق مۇندا، باق تا جوق،
اتاق تا، قۇرمەت، داڭق تا جوق.
جەتپەيدى مۇندا وسەك تە،
جەتپەيدى ساعان اتقان وق.
ءالدي، ءالدي، اق بالام،
ماڭگىلىك تىنىش جات، بالام.
جوق مۇندا كۇرەس، ەرەگەس،
كۇنشىلدىك، قۋلىق، توبەلەس.
وزىڭدەي مۇندا - كوپ ەلەس،
اق بالام، جالعىز سەن ەمەس.
ۇيىقتاي عوي، بالام، شوشىنبا.
باۋىرىڭ، جارىڭ، دوسىڭ دا،
اڭدىعان جاۋىڭ، قاسىڭ دا،
توعىسار ءبارى وسىندا.
ۇيىقتاي عوي بالام، شوشىنبا.
شۋلاما، ورمان، كەڭ دالا،
بالامنىڭ الما مازاسىن!
تەربەتىپ تۇرام مەن عانا،
ماڭگىلىك جاننىڭ ازاسىن.
ءالدي،
ءالدي،
اق پەندە،
تىنىشتىق تاۋىپ، جات مەندە.
ءومىردى قانداي سىيلاساڭ،
ءولىمدى سونداي جات كورمە!
باۋرىما ماڭگى ساقتاعان،
ءالدي،
ءالدي،
اق بالام...
ءالدي...
ءالدي...
ءالدي-اي!..
