كۇزگى ماۋسىمدا قازاق تەلەۆيزياسىنىڭ مەترى، بەلگىلى تەلەجۋرناليست نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلى ۇلتتىق ارنا ەفيرىنە ورالدى. جاقىندا ونىڭ «Nur Tileý» باعدارلاماسى جارىققا شىقتى. ارىپتەس اعاعا قوڭىراۋ شالىپ، جاڭا جوبانىڭ ماقسات-مىندەتىن ءبىلىپ، باستاماسىنا ساتتىلىك تىلەدىك..

– «Nur Tileý» العاشقى شىعارىلىمىنان-اق، كورەرمەنگە وي سالاتىن، ەل ءسوزىن ايتاتىن باعدارلاما ەكەنىن بايقاتتى. بۇعان الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جازبالار، ەل اعالارىنىڭ پىكىرلەرى دالەل. جاڭا جوبا كىمنىڭ يدەياسى ەدى؟   

– بيىل «قازاقستان» تەلەراديو كورپورپتسياسىنىڭ باسشىلىعىنا ەلگە بەلگىلى جۋرناليست ءلاززات تانىسباي تاعايىندالدى. اينالاسى ءبىر-ەكى اپتانىڭ ىشىندە ءلاززات مۇراتقىزى حابارلاسىپ، «قازاقستانعا» شاقىردى. الماتىعا ءىس-ساپارمەن كەلگەندە دە وسى ماسەلە تۋرالى اڭگىمەلەستىك. نەگىزى «Nur Tileý» حابارىنىڭ جوسپارى تامىز ايىندا بەلگىلى بولدى. ءلاززات تانىسباي بولاشاقتا شىعاتىن باعدارلامانىڭ باعىتى، ۋاقىتى، ۇزاقتىعى بويىنشا تاڭداۋدى ءوز ەركىمە قالدىردى. مۇنى ماعان كورسەتىلگەن قۇرمەت، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك دەپ بىلەمىن. نەگىزى ۇلتتىق ارنادا 14 جاڭا جوبا شىعىپ جاتىر. سولاردىڭ ءبىرتالايىن ەل كورەتىن باعدارلامالار قاتارىنا جاتقىزار ەدىم. باجايلاساق، اقش-تا وپرا ۋينفري دەگەن مىقتى تەلەجۇرگىزۋشى بار. سونى امەريكالىقتار «اداسقاندار مەن شارشاعانداردىڭ» پەرىشتەسى دەپ اتايدى ەكەن. سول سەكىلدى ءبىزدىڭ گۇلناز الىمگەرەي دەگەن قارىنداسىمىزدىڭ «قازاقستاننىڭ اق پەرىشتەسىنە» اينالعانىنا كۇمانىم جوق. «Niet» دەپ اتالاتىن الەۋمەتتىك جوباسىن ەفيرگە شىعارىپ، ەكى-ءۇش كۇننىڭ ىشىندە بىرنەشە ادامعا جاردەمىن تيگىزدى. نارتاي ارالبايۇلى دەگەن ازاماتىمىز «اشىق الاڭ» دەگەن حابار شىعارىپ، «مەن» دەگەن تۇلعالاردىڭ ديريجەرىنە اينالدى. مۇنى ءبىر باعدارلاماسىن كورىپ-اق ۇعۋعا بولادى. مەنىڭ ۇستاپ وتىرعان «اق تىلەۋىم» سولاردىڭ ءبىرى عانا.

– نەگە «Nur Tileý»؟

– نەگىزى بۇل اتاۋدى وسىدان 15 جىل بۇرىن ۇسىنعانمىن. بەلگىلى سەبەپتەرمەن وتپەي قالدى. ءبارىمىز پەندەمىز عوي، ماسكەۋگە بارماي-اق قويايىق، وسى ۇلتتىق ارنانىڭ وزىندە قويانباەۆ پەن قاباتوۆتىڭ ەسىمدەرى اتالىپ ءجۇر. ال 45 جىل ەفيردە جۇرگەن ماعان ورىندى عوي دەگەن پەندەشىلىكپەن بۇل جولى تاعى ۇسىندىم. قابىلداندى. مەنىڭ ەسىمىم سويلەپ تۇرعانىمەن «نۇرىن» ءبىر جولعا، «تىلەۋىن» تومەنىرەك جازۋدى قالادىم. سوندا بۇل اقتى تىلەۋ، نۇردى تىلەۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. قازاقتا «جاقسى ءسوز جارىم ىرىس» دەيدى. شىندىعىن ايتاتىن بولساق، ۇياتى بار دەگەن بىرەن-ساران اعا-ىنىلەرىمىزدىڭ ۇياتسىزدار ۇستانعان جولمەن ءجۇرىپ، سولاردىڭ ويىن-تارتىبىمەن جۇرەتىن قويان-زامان تۋىپ تۇرعان جوق پا؟ سوندىقتان دا ۇلتتىق ارناعا لايىقتى، قازاققا قاتىستى ءبىر جوبا جاساۋدىقولعا الدىق.

– بۇل باعدارلاما ەلگە نە ايپاق؟ ينتەلەكتۋالدى ديالوگتىڭ قۇندىلىعى قانداي؟

– قىسقا ايتاتىن بولساق، «NurTileý» – سالماقتى ءسوز، سان الۋان تاقىرىپ، ايتارى بار ادامداردىڭ اڭگىمەسى. رۋحانيات، ۇلتتىق قۇندىلىقتار سىندى قازاققا قاتىستى دۇنيەلەر وسىنىڭ ىشىنە كىرەدى. قالعانىن ەفير كورسەتەدى. تولە ءبيدىڭ: «ادامنىڭ باسشىسى – اقىل، شولۋشىسى – وي، جەتەكشىسى – تالاپ، قورعاۋشىسى – سابىر، سىناۋشىسى – حالىق»، دەيتىن ءسوزى ەسكە ءتۇسىپ وتىر. سول سەبەپتى، جاڭا جوباما ءبيىمىزدىڭ وسى ءبىراۋىز ءسوزى باعا سەكىلدى كورىنەدى. جاۋاپكەرشىلىك اۋىر قازىر.

پسيحولوگيا ىلىمىندە ءسوزدىڭ ەنەرگەتيكالىق كۇشى بار دەگەن ۇعىم بار. ءسوزدىڭ قۇنى، سوزگە توقتاۋ دەگەندەردى ەستىگەن شىعارسىڭ. بۇكىل تاريحىمىزدى جادتا ساقتاعان، ايتارىن، ارمانىن تىلگە سالعان ەلمىز عوي. ءتىپتى، سوزبەن سوعىستى توقتاتقان جوقپىز با؟ قازىبەك بابامىزدىڭ: «سەن تەمىر بولساڭ، ءبىز كومىر – ەرىتكەلى كەلگەنبىز، قازاق-قالماق بالاسىن تەلىتكەلى كەلگەنبىز. تانىمايتىن جات ەلگە تانىسقالى كەلگەنبىز، تانىسۋعا كونبەسەڭ، شابىسقالى كەلگەنبىز»، - دەپ ايتقانى بار ەمەس پە! سوندىقتان بارلىق سالماقتى سوزگە سالدىق قازىر. تەلەۆيزيادا «گوۆورياششايا گولوۆا» دەگەن ونشا جاقسى ەمەس تەرمين بار. ال، بىراق، قازاق مەنتاليتەتىندە سوزدەن ارتىق ەشتەڭە جوق. ونىڭ سالماعى قانداي دەگەنگە كەلسەك، جۋرناليستيكانىڭ ءرولىن اتاپ وتەمىز. بۇل – ەلدىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى ءۇشىن جان الىپ، جان بەرىسەتىن ماماندىق. وسىلاي جالعاي بەرۋگە بولادى.

– ديالوگ الاڭىنا كىمدەردى شاقىراسىز؟

– بىردەن ايتايىن، سۇحباتقا كەز كەلگەن قازاق شاقىرىلمايدى. ەسىمى ەلەۋلى، ەل-جۇرتتىڭ الدىندا ابىرويلى، ايتار ويى انىق، بۇكپەسىز، ناق سويلەيتىن تۇلعالارمەن جۇزدەسسەك دەپ ويلايمىز. ساياساتتان ادا، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى اسپەتتەيتىن جوبا بۇل. ناۋقانشىل ەمەسپىز، بىراق جايداق، جالتاق تا بولا قويماسپىز. باعدارلاماعا ءسوز تۇسىنەتىن، ەلدىڭ مۇڭىن سەزىنەتىن شەندىلەردى دە شاقىرامىز.  مىنانى ايتقىم كەلەدى، شەنەۋنىكتەردىڭ كوبى تەحنيكانتتار بولىپ كەتتى. قوعامدىق عىلىمدارمەن شۇعىلدان كەشەگى وزبەكالى جانىبەكوۆ، ءىلياس وماروۆ، كامال سمايىلوۆ، شەرحان مۇرتازا سياقتى ادامدار بيلىككە وتسە، جاقسى بولار ەدى.

– «ەۋرازيا» ارناسى مەن ينتەرنەتتەگى حابارلارىڭىز جالعاسا ما؟

– «ەۋرازياداعى» «زاڭ سويلەسىنمەن» قوشتاسۋعا تۋرا كەلىپ تۇر. ويتكەنى ەكى بىردەي سالماقتى جوبانى الىپ ءجۇرۋ قيىنعا سوعادى. «جەتىسۋداعى» ينتەرنەت حابار «باي-قۋاتتى بولايىقتىڭ» اۋديتورياسى بولەك. ول باعدارلاما جالعاسادى دەپ وتىرمىز.

– كەشەگى «NurTileý»-ءدىڭ العاشقى قوناعى – مەكەمتاس مىرزاحمەتتىڭ رۋحانيات، قۇندىلىقتار تۋرالى ايتقانى ەستە قالىپتى. وسى رۋحاني دۇنيەلەرىمىز مىناۋ تەحنوگەندىك زاماندا جۇتىلىپ كەتپەيمە؟ 

– اقپاراتتىق كەڭىستىگىمىزدى قاۋىپسىز دەپ ايتۋ قيىن. الدەقايدا دامىپ كەتكەن ەلدەردىڭ ءپرينتسيپىن ۇستايمىز دەپ، ءوزىمىزدىڭ باسىبايلى قۇندىلىقتارىمىزدان اجىراپ بارا جاتقاندايمىز. تەلەديدارداعى ايقاي-شۋ، شوۋلاردان ەل شارشادى. ماڭايىمداعى ادامداردان ەستىگەن سوڭ ايتىپ وتىرمىن. ەل ويلاناتىن دۇنيەلەر قاجەت. مەكەمتاس اعا بىلاي ايتتى: «ءبىزدىڭ ۇلتتىق كودىمىزعا ورالاتىن كەز كەلدى. سوعان تولىقتاي مۇمكىندىك تۋىپ تۇر. حالقىنىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ بۇزىلىپ بارا جاتقانىن كورىپ، «تولىق ادام» ءىلىمىن جاساعان ابايدى ءاربىر قازاق ءبىلۋى كەرەك. ابايدى بىلسە، پەندەلىك جولدان قايتادى. قازىر كوپ ادامنىڭ كوكەيىندە تەك قارىن تويدىرۋ، كيىم كيىنۋ. ودان باسقا ماقسات جوق سياقتى. اش قارىن تويىنار، بىراق ونىڭ رۋحاني قازىناسى بولماسا، قۋىس كەۋدە پەندە بولىپ قالادى. ءبىزدىڭ قاۋپىمىز سوندا. جاستارىمىز قۋىس كەۋدە بولىپ قالماۋى قاجەت».

راس، قازاقى قۇندىلىقتاردى جاڭارتىپ قاراۋ، بارىنشا جاڭعىرتۋ سىندى جولايرىقتا تۇرمىز. وسىعان ءبىزدىڭ دە ۇلەسىمىز بولسا دەيمىز.  قورىتا ايتقاندا، «Nur Tileý» – 45 جىلدىق تاجىريبەدەن الىنعان حابار دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. ىشتەگى زاپىران ويلاردى قوزعاساق، ءبىراز شىندىقتىڭ بەتى اشىلادى دەپ ويلايمىن. ەفيردەگى ايتقانىمدى قايتالاۋعا تۋرا كەلىپ تۇر: ءبىز ەسكى، ەستى، كەرەك بولسا، سەستى ءسوزدى دە ايتامىز. ورەكپىگەن ولەرمەننىڭ ءسوزى ەمەس، ءۇمىتىن ۇكىلەگەن كورەرمەننىڭ ءسوزىن سويلەيمىز. ءبارىمىز باي-قۋاتتى بولايىق!

سۇحباتتاسقان قاسقىرباي قويشىمانوۆ

Abai.kz