پىسىق جىگىت
اڭگىمە
ۋنيۆەرسيتەتتە وقۋ جىلى باستالعاننان كەيىن الىبەك شەتەلدە وتكەن ءبىر سيمپوزيۋمعا قاتىسىپ، ەكى اپتادان سوڭ ەلگە ورالعان. كافەدراعا كەلگەن سوڭ جاڭا مەڭگەرۋشى تاعايىندالعانىن ەستىدى. ءدارىس اراسىنداعى ۇزىلىستە ءبىر توپ وقىتۋشى اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ تۇرعان ەدى. ۇزىن ءدالىزدى بويلاپ، ەتجەڭدى، قوزى قارنى تومپيىعان بىرەۋ ماڭ-ماڭ باسىپ كەلە جاتىر.
- بىزگە جاڭادان كەلگەن مەڭگەرۋشى جايرات دەگەن كىسى وسى – دەستى، قاسىنداعىلار الىبەككە.
- قالايسىڭدار، جىگىتتەر! – دەپ، جاعالاي قول الىستى دا، الىبەككە بۇرىلدى:
- الەكە، كەلۋىڭىزبەن، تانىسقانىما قۋانىشتىمىن! ساباقتان كەيىن ماعان كەلىپ كەتىڭىزشى!
ساباقتان كەيىن كافەدرا مەڭگەرۋشىنىڭ كابينەتىنە باس سۇققان. الدە ءبىر ماڭىزدى شارۋا بار شىعار، تاپسىرما بەرەر، اقىلداساتىن ءىسى بار بولار دەپ ويلاعان. ەسىكتەن كىرە بەرە سەلت ەتىپ تۇرىپ قالدى. ادەتتە جينالىس وتكىزەتىن ۇزىن ۇستەلدىڭ ءۇستىن تولتىرا داستارحان جايىپ تاستاپتى. تۋرالعان ەت، قازى-قارتا، ۆيسكي-مارتيني سەكىلدى ىشىمدىكتىڭ دە نەشە اتاسى قازداي ءتىزىلىپ تۇر. توردە پرورەكتورمەن بىرگە دەكان جانە تاعى بەيتانىس ەكى جىگىت پەن ءۇش جاس كەلىنشەك وتىر. ارىپتەسى گاۋھار ەسىمدى جالعىزباستى ايەل بار ەدى. ول شاي قۇيىپ، اس ۇسىنىپ كادىمگى ءوز ۇيىندە قوناق كۇتىپ وتىرعانداي-اق ءماز-مەيرام.
- و، الەكە! تورلەتىڭىز، نەعىپ تۇرسىز، كەلىڭىز! – دەپ، جاڭا مەڭگەرۋشى جايرات جىلپ-جىلپ ەتەدى.
وقۋ ورنىنىڭ قابىرعاسىندا بۇرىن-سوڭدى مۇندايدى كورمەگەن الىبەك ىڭعايسىزدانا بارىپ جايعاستى. پرورەكتور مەن دەكان قىزارا ءبورتىپ العان كوڭىلدى اڭگىمەنىڭ تيەگىن اعىتىپ، كوسىلىپ وتىر. جۇمىس ۋاقىتى، ءىشىپ-جەپ وتىرعان ورىندارى ءبىلىم ورداسى ەكەنىن ەستەن شىعارىپ تاستاعانداي، مۇلدە جايباراقات.
- الەكە، ءسىزدى ءبىز بىلىكتى عالىم رەتىندە ەرەكشە سىيلايمىز. مىنا جاڭادان كەلىپ جاتقان جايرەكەڭ دە ءوزىڭىز سەكىلدى مىقتى ازامات – دەپ، پرورەكتور توست كوتەرە سويلەپ، جايراتقا ساتتىلىك تىلەدى، الىبەكتىڭ الىس ساپاردان ورالعان قۋانىشىنا قۇتتى بولسىن ايتتى. دەكان بايعۇس تا قۇراق ۇشىپ باستىعىنىڭ ءسوزىن قۇپتاپ، جىك-جاپار بولىپ وتىر.
الىبەك ىشتەي مەشىتكە كىرىپ كەلىپ، الكاگولدىك ىشىمدىك ءىشىپ وتىرعانداي ىڭعايسىزدانسا دا ءبىراز ايالداپ وتىرۋىنا تۋرا كەلدى. ونى-مۇنى بىردەمەلەردى ءسوز ەتىپ، ءوزىنىڭ بارعان جەرىنىڭ جاڭالىعىن ايتقان بولىپ، قىسىر اڭگىمەمەن ءبىرشاما ۋاقىت وتكىزدى دە، ءجونىن ايتىپ، داستارحاننىڭ سوڭىن كۇتپەي كەتىپ قالدى.
جايراتتىڭ پىسىقتىعىنا قايران قالسا دا، ىشتەي «بىلاي جاقسى جىگىت سەكىلدى» دەگەن قورىتىندىعا كەلدى. جالپى، الىبەك قانا ەمەس، بۇكىل فاكۋلتەت، كەيىن ۋنيۆەرسيتەت بولىپ جايرات جايىنداعى جاعىمدى پىكىر شوپكە قويعان ورتشە قاۋلاپ جاتتى.
كافەدراسىنداعى ءبىر قارت پروفەسسور ەكىتومدىق ەڭبەگىن جارىققا شىعارا الماي جۇرگەنىن ايتقان ەكەن، جايرات قارت عالىمنىڭ كىتابىنىڭ ەلەكتروندىق نۇسقاسىن الىپ قالادى دا كومەكتەسۋگە ۋادە بەرىپتى. ەكى اپتادان كەيىن ارنايى جيىن وتكىزىپ، الگى پروفەسسوردىڭ ەكىتومدىق كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرىن جاسايدى، اۆتورعا شاپان جابادى، ارتىنان كىشىگىرىم توي دا وتكىزىپ جىبەرگەن. مۇنداي كۇتپەگەن قۋانىشتى كورگەن پروفەسسور قاتتى قۋانىپ، كوزىنە جاس الىپ تۇرىپ، العىسىن بىلدىرەدى.
بىردە دوتسەنت جىگىت رەكتوراتتان كەلگەن ارنايى تەكسەرىس كەزىندە ساباق كەستەسى بويىنشا ءدارىسحانادا بولماي قالىپ، شۋ شىعىپتى. ەجەلدەن قالىپتاسقان ءتارتىپ بويىنشا مۇنداي تەكسەرىس كەزىندە ءار وقىتۋشى ورنىنان تابىلۋعا ءتيىس. ونىڭ ءدارىستى قالاي وتكىزىپ جاتقانى ماڭىزدى ەمەس. ەڭ باستىسى، كەستە بويىنشا ءدارىسحانادا تۇرسا بولدى. تەكسەرۋشىلەر ەسىكتى اشىپ قارايدى دا كەتە بەرەدى. ال، وقىتۋشى جوق، ستۋدەنتتەر شۋلاپ وتىرسا، ءبىتتى. ناعىز توتەنشە وقيعا سول بولماق.
تەكسەرۋشىلەر جايراتقا كەلىپ، بولعان جايدى حابارلايدى. دوتسەنتكە تۇسىنىكتەمە جازدىرىپ، شارا قولدانۋدى تالاپ ەتەدى.
الگى دوتسەنتپەن جايرات ۇزاق سويلەستى. بەس بىردەي جاس بالاسى، سىرقات ايەلىمەن بىرگە پاتەر جالداپ تۇرادى ەكەن. تۇڭعىش ۇلى عانا مەكتەپتە وقيدى، قالعانى ۇيدە. ولاردى بالاباقشاعا ورنالاستىرۋ دا مۇڭ. جەتكىزبەيتىن كەزەكتى قانشا جىل كۇتەتىندىگى دە بەيمالىم. كوپ بالالى، تابىسى از وتباسى رەتىندە مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي قورىنان باسپانا الۋعا كەزەككە تۇرعاندارىنا دا ءبىراز جىل بولعان. بىراق، ونىڭ دا قاراسى كورىنبەيدى. ءتىپتى، العا جىلجىمايتىن كورىنەدى. ايەلى وسى جولى تاعى دا اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ قالعان. قىرسىق قىلعاندا، ۇيدەگى بالالارى دا مازاسىز. ولاردى سىرتىنان قۇلىپتاپ، اسىعىپ-ۇسىگىپ ساباققا كەلە جاتقاندا جول-جونەكەي كورشىسى تەلەفون سوعىپ بالالارى توبەدەن سۋ جىبەرىپ جاتقانىن حابارلاعان سوڭ دەرەۋ قايتا بارىپ، ەسىكتى اشىپ، سۋدى توقتاتۋعا ءماجبۇر بولىپتى.
بەسىنشى قاباتتان اعىتىلعان سۋ تومەن قاراي قۇلديلاپ، ءبىرىنشى قاباتقا دەيىن جەتكەن. كورشىلەرىنەن جاعالاي كەشىرىم سۇراپ، پاتەر قوجايىنىنا ايتپاۋىن ءوتىنىپ، جالىنىپ-جالپايىپ جۇرگەندە ساباق كەستەسى بويىنشا وتۋگە ءتيىس ءدارىسىنىڭ ۋاقىتى زىر ەتكەن. ارىپتەستەرىنە حابارلاسىپ، ايتپاق بولعانىمەن سول ساتتە ەشبىرى تۇتقانى كوتەرە قويماعان.
- جاكە، ەگەر مەنى قوجايىن وسى پاتەردەن قۋىپ شىعاتىن بولسا، ەشبىر جەردەن جالداۋعا باسپانا تاپپايمىن. كوپ بالالى وتباسىنا ەشكىم دە پاتەرىن جالعا بەرمەيدى. ال، تۇسىنىكتەمە جاز دەسەڭىز، جازايىن، – دەپ، دوتسەنت قالتاسىنان قالامىن شىعارادى.
- جوق، كەرەك ەمەس! – دەگەن جايرات ونىڭ جەكە دەرەكتەرىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن جازىپ الادى دا، وعان كومەكتەسەتىنىن ايتادى. ونداي ۋادەنىڭ تالايىن ەستىپ، ابدەن كوڭىلى قالعان دوتسەنت جايراتتىڭ قاتىراتىنىنا ونشا سەنە قويماسا دا، وزىنە شارا قولدانباعانىنا رازى بولىپ، كوڭىلى جايلانىپ قالادى.
الايدا، جايرات سوزىندە تۇرىپ، كۇتپەگەن وقيعا بولدى. ءبىر اپتادان سوڭ دوتسەنتتىڭ ارالارىندا بىرەر جاس قانا ايىرماشىلىقتارى بارلارىمەن قوسا ەگىزدەرى دە بار ەدەل-جەدەل ءتورت بالاسىن بالاباقشاعا ورنالاستىرىپ ۇلگەردى. ونىمەن دە تىنعان جوق، كەلەسى ايدىڭ باسىندا الگى دوتسەنتكە تۇرعىن ءۇي باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرى حابارلاسىپ، ءۇش بولمەلى جاڭا پاتەردىڭ كىلتىن تاپسىرعان.
قاتتى قۋانىشتان جۇرەگى جارىلا جازداعان دوتسەنت سول ساتتە ەسىنەن تانىپ، قۇلاپ قالادى. دەرەۋ جەدەل جاردەم جەتىپ كەلىپ، العاشقى دارىگەرلىك كومەك كورسەتىلگەن سوڭ عانا زورعا ەسىن جيعان. سوندا دا، سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي جاڭا پاتەردىڭ كىلتىن ءالسىن-ءالسىن تىستەپ كورىپ، ءوزىنىڭ وياۋ ەكەنىنە دە سەنبەي «باۋىرلار، بۇل ءوڭىم بە، ءتۇسىم بە؟» دەپ سۇراي بەرگەن كورىنەدى. ەسەسىنە اۋىرىپ جاتقان ايەلى ورنىنان اتىپ تۇرىپ، جاڭا پاتەرگە دەيىن حالاتشاڭ جۇگىرىپ جەتكەن. سول كۇيى ءوزىنىڭ ناۋقاس ەكەنىن ۇمىتىپ، بىرنەشە جىلدار بويى يەكتەپ ارىلماعان اۋرۋىنان قۇلان تازا ساۋىعىپ كەتكەن ەكەن.
وسى وقيعا جايراتتى اڭىز ادامعا اينالدىردى. ۋنيۆەرسيتەت قانا ەمەس، بۇكىل اۋدان، ءتىپتى قالا بويىنشا جايراتتىڭ ەرلىگىن تامسانا جىرلاپ جاتتى. اسىرەسە، كافەدرانىڭ دوتسەنتى گاۋھار ەكى ادامنىڭ باسى قوسىلسا، جايراتتى ماقتاپ اۋزىنىڭ سۋى قۇريدى دا جۇرەدى. الىبەك تە جۇرت جاپا-تارماعاي ماقتاعان سوڭ ونىمەن مەيلىنشە، جاقىن جۇرۋگە، سىيلاسۋعا تىرىستى. نەگىزىندە، ونىڭ موماقان سەكىلدى كورىنگەنىمەن، تىم جىلماعاي بەت ءپىشىنى، جاساندىلاۋ بولا تۇرا نىعىزدالعان مىنەزى الىبەككە الدە ءبىر كۇمان تۋدىرارا بەرەتىن.
ءبىر كۇنى مينيسترلىكتەن كەلىپ تۇسكەن تاپسىرمانى ورىنداۋ جايراتقا جۇكتەلەدى. ماماندىققا قاتىستى پاندەردىڭ تەست بويىنشا باقىلاۋ سۇراقتارىن جاساپ، قىسقا مەرزىمدە وتكىزۋ كەرەك ەكەن. بۇل تاپسىرمانى ورىنداۋعا تالاي مامان شاقىرىلعانىمەن ەشبىرىنىڭ جاساعان سۇراقتارى جاراماي كەرى قايتارىلعان كورىنەدى. سوسىن، جوعارىداعىلار وسى تاپسىرمانى ءمىنسىز اتقارعان مامانعا ارنايى مول اقشا تولەنەدى جانە ءمينيستردىڭ سىياقىسىنا ۇسىنىلادى، شەتەلگە مەملەكەت قاراجاتىمەن وقۋ-جاتتىعۋدان وتەدى، ەل كولەمىندەگى جوعارى وقۋ ورىندارىن تەكسەرەتىن مارتەبەلى كوميسسياسىنىڭ قۇرامىنا ەنەدى دەپ بەلگىلەگەن.
تاڭەرتەڭگىلىك جايرات الىبەكتى كابينەتىنە شاقىردى.
- الەكە، ەكەۋىمىزگە جاۋاپتى تاپسىرما بەرىلدى. جوعارى جاق اقى-قاقىسىن جاقسىلاپ تۇرىپ تولەيدى ەكەن. مىنانى بۇگىن جۇمىس ۋاقىتى بىتكەنشە تاپجىلماي وتىرىپ جاساپ ءبىتىرۋىمىز كەرەك – دەپ، ماسەلەنىڭ جاي-جاپسارىن ءتۇسىندىرىپ، - مەن رەكتوراتتىڭ جينالىسىنا بارىپ كەلە قويايىن. سەن باستاپ جاساي بەر. كەلگەن سوڭ ەكى جاقتاپ، كەشكە دەيىن ءبىتىرىپ تاستايىق.
جايرات سول كەتكەننەن مول كەتتى. الىبەك تۇسكى ءۇزىلىستى دە ۇمىتىپ، ىسكە بەل شەشە كىرىسىپ كەتەدى. تۇستەن كەيىن جايرات تەلەفون سوعىپ، عىلىمي كەڭەستىڭ جينالىسىنا قاتىسىپ وتىرعانىن ايتىپ، ءىستى جالعاستىرا بەرۋىن ءوتىنىپ سۇرايدى. ابدەن كەش باتقان سوڭ جايرات قولىندا پاكەت تولى تاماعى بار ىڭىرانا جەتەدى. بۇل كەزدە الىبەك تاپسىرمانى تۇگەلدەي اياقتاپ، سوڭعى نۇكتەسىن قويىپ جاتقان بولاتىن.
- و، الەكە بارەكەلدى! ءبارىن جاساپ تاستاپسىڭ عوي. ماعان تيەسىلى بولىگىن قالدىرا سالمادىڭ با؟ تۇنىمەن وتىرسام دا جاسايتىن ەدىم عوي. جينالىستان جينالىس تۋىپ زورعا شىقتىم. جولدا ساعان مىنالاردى الدىم. كەل جاقىندا! قارنىڭ اشقان شىعار، تۇسكى اسقا دا بارماعان شىعارسىڭ. ساعان تىم قۇرىعاندا كىلتتى دە قالدىرماپپىن عوي – دەپ، جىك-جاپار بولدى.
الىبەك تە قارنىنىڭ اشقانىن، كەشتىڭ باتقانىن سوندا عانا سەزگەن ەدى. ەكەۋى وتىرىپ تىسكەباساردى كەڭىردەكتەن ارى جىلجىتقان سوڭ جايرات سەيفىنەن جارتىلاي ورتالاعان «تسارسكايا ۆودكا» شىعارىپ ەكى ستاكانعا ءبولىپ قۇيدى دا:
- بىرلەسكەن جوبامىزدىڭ ءساتتى ءوتىپ، جەمىسىن بەرۋى ءۇشىن! – دە، قىلق ەتكىزىپ قاعىپ سالدى.
سەسسيا باستالىپ جاتقان كەز بولاتىن. كافەدراعا كەلسە، ءبارى ءماز-مەيرام بولىپ ءجۇر. الىبەك نە بولعانىن سۇراپ ەدى، توپ ىشىنەن باياعى سول گاۋھار جاۋاپ بەردى.
ونىڭ ايتۋىنشا، جايراتتىڭ ۋنيۆەرسيتەت اتىنان مينيسترلىككە جاساپ بەرگەن اتتەستاتسياعا ارنالعان تەست سۇراقتارى تالاپقا تولىقتاي ساي ساپالى جۇمىس دەپ باعالانعانى ءۇشىن جوعارى جاقتان قوماقى سىياقى الىپتى، ەۋروپاعا باراتىن ءبىلىم جەتىلدىرۋ جولداماسىن يەلەنىپتى. الگىندە عانا رەكتور ءوزى كەلىپ، جايراتتى ۇجىم الدىندا قۇتتىقتاپ كەتكەن ەكەن.
ول جوبانى تۇگەلدەي ءوزى جاساعانىن الىبەك كىمگە نەسىمەن دالەلدەي الماق. توپ ىشىندە ميىعىنان كۇلىپ، ءماز بولىپ تۇرعان جايراتقا «قۇتتى بولسىن» ايتىپ، قولىن قىسقان بولدى...
***
...جايرات كافەدرانى بيىككە كوتەرەمىن دەپ بارىن سالىپ، جانتالاسىپ جاتقان كەز. ەكى وقىتۋشىنى ساباقتان ۋاقىتشا بوساتىپ، ءتۇرلى لوزۋنگتار مەن بيلبوردتار دايىنداپ، كافەدرانىڭ ءدارىسحانالارىن كوركەيتۋگە جەگىپ قويدى. الگى ەكى جىگىت كومپيۋتەردە ءتۇرلى ديزاين جاساپ، لوزۋنگ، ستەندتەردىڭ ماتىندەرى مەن اشەكەيلەرىن دايىندايدى. ونىسىن باسپاحانالارعا اپارىپ باستىرىپ شىعارۋ ءۇشىن وقىتۋشىلاردان اقشا جينايدى. «كىتاپ – ءبىلىم بۇلاعى»، «انا ءتىلىڭ – ارىڭ»، «ءبىلىمدى ادام – دانىشپان، ءبىلىمسىز ادام – نادان»، «شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماس عالىمدارىمىز جاساسىن!» دەگەن ماتىندەرى بار لوزۋنگتاردى كابينەتتەر مەن ءدارىسحانا قابىرعالارىنا تولتىرىپ تاستادى.
جايراتتىڭ تاپسىرماسىمەن لوزۋنگ دايىنداپ جۇرگەن ەكى جىگىتتىڭ ساباقتارىن الىبەك باستاعان وقىتۋشىلارعا جۇكتەپ قويعان. ونسىز دا ساعات جۇكتەمەسى كوپ وقىتۋشىلار ءۇشىن مۇنداي قوسىمشا جۇمىس اتقارۋ وڭايعا سوقپادى. كەيبىر پاندەر ساباق كەستەسى بويىنشا ءبىر ساتتە قاتار قاباتتاسىپ قالادى. ونداي جاعدايدا «زامەنا» جاساپ جۇرگەن لەكتور ءدارىسحانالار اراسىندا الما-كەزەك جۇگىرىپ، ابدەن تيتىقتايدى. ەگەر ەكى ءدارىسحانا ءبىر قاباتتا قاتار تۇرسا، تاعى جەڭىلدەۋ. ەسىكتەرىن ايقارا اشىپ قوياسىڭ دا، ەكى توپقا كەزەكتەپ بارىپ، ساباق وتكىزە بەرەسىڭ. قىرسىق قىلعاندا، ءبىرى ەكىنشى قاباتتا بولسا، كەلەسىسى، جەتىنشى قاباتتا بولىپ شىعادى.
وسىلايشا، جۇمىستان بەرەكە قاشا باستاعان سوڭ شىداماي كەتىپ، الىبەك كافەدرا جينالىسىندا ايتىپ سالدى. مۇنداي ورىنسىز «زامەنانى» توقتاتۋدى، قۇر پوزۋنگ-ستەندتەرمەن قابىرعا تولتىرعانشا، دارىستەرىمىزدى دۇرىستاپ بەرىپ ءبىلىمنىڭ ساپاسىن ارتتىرايىق دەگەن ۇسىنىس ايتتى.
سول-اق ەكەن، گاۋھار باستاعان بىرنەشە ايەل ءتۇتىپ جەپ قويا جازدادى:
- ءسىز نەتكەن قارا باستىڭ قامىن ويلاپ قالعان ادامسىز؟ جايرات جامكەنوۆيچ كافەدرانىڭ بەدەلىن كوتەرۋ ءۇشىن ءبارىن جاساپ ءجۇر. ال، ءسىز جان تىنىشتىعىن ويلاپ كەرى تارتاسىز!
- كەرى تارتقان ەشتەڭەم جوق. ءبىر ساتتە ەكى توپقا الما-كەزەك جۇگىرىپ ساباق بەرىپ جۇرگەن وقىتۋشىدان ستۋدەنتتەر قانداي ءبىلىم الادى؟ جۇمىستىڭ ساپاسى بولماي بەرەكەمىز قاشادى عوي – دەگەن الىبەكتىڭ ءسوزىن قۇلاعىنا قىستىرعان ولار جوق.
ءتۇرلى لوزۋنگتار مەن افوريزمدەر ازدىق ەتكەندەي جايرات تاعى ءبىر جاڭا باستاما كوتەردى. ۇزىن ءدالىزدىڭ ءبىر قابىرعاسىنا «ۇزدىك وقىتۋشىلاردىڭ ونەگەلى ادىستەمەلەرىنەن ۇيرەنەيىك»، قارسى قابىرعاسىنا «وقۋ ۇزدىگى ستۋدەنتتەردەن ۇلگى الايىق» دەگەن تاقىرىپپەن تاقتالار جاساپ، ءىلىپ قويۋدى قىزۋ قولعا الدى. ول ءۇشىن باقانداي بەس وقىتۋشى ساباقتان ۋاقىتشا بوساتىلىپ، ۇشەۋى تاقتا جاساۋمەن، ەكەۋى ۇزدىكتەردىڭ ءىس تاجىريبەلەرىنەن ءماتىن دايارلاپ، ونى جاپسىرۋمەن اينالىستى.
ءدارىس بەرەتىن وقىتۋشىلاردىڭ جۇكتەمەلەرى تاعى دا بىرنەشە ەسەگە اۋىرلادى. مۇنداي قورلىققا توزبەگەن ەكى وقىتۋشى وزدەرى ءوتىنىش جازىپ، جۇمىستان شىعىپ كەتتى. ال، ءدالىزدىڭ قابىرعاسىنا ءبىر شەتىنەن كەلەسى شەتىنە دەيىن سوزىلىپ جاتقان الگى تاقتاداعى ءماتىندى وقىتۋشىلار دا، ستۋدەنتتەر دە وقىپ جاتقان جوق. ۇزىلىستە ەرسىلى-قارسىلى اعىلعان وقىتۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر تار دالىزدە تاقتاداعى جازۋدى وقىپ تۇرۋعا مۇرشالارى جوق ەدى.
مۇرشاسى بولعان كۇننىڭ وزىندە ەرىگىپ جۇرگەن كىم بار دەيسىڭ. وقيىن دەسە دە، سەڭدەي سوعىلىسقان قالىڭ ءنوپىر ەشكىمنىڭ ايالداپ تۇرۋىنا ءبىر مەزەت تە مۇمكىندىك بەرمەس ەدى.
- وسىنشاما اۋرە بولىپ ەشكىمگە قاجەتسىز نارسە جاساۋدىڭ كەرەگى نە؟ – دەپ، الىبەك جايراتتان سۇراعاندا ول:
- سەن تىم «ۇزدىك» ادامسىڭ. ءتىپتى، حالىقارالىق دەڭگەيدە «ۇزدىكسىڭ». ارينە، ساعان قاجەتى بولماس. بىراق، وزگەلەرگە كەرەك قوي – دەپ، كەكەتتى.
بىردە رەكتور ءبىر توپ نوكەرلەرىمەن كەلىپ وقۋ عيماراتىن ارالاعاندا جايرات جايناڭ قاعىپ الگى نارسەلەرىن كورسەتىپ ءجۇردى. قىزىق بولعاندا سول قاپتاعان باسشىلار الىبەكتەن وزگەشە ويلايتىن جاندار بولىپ شىقتى. عىلىمي كەڭەستىڭ كەزەكتى جينالىسىندا جايرات باسقاراتىن كافەدرا الدىڭعى قاتارعا شىعىپ، ول سىي-سياپات الىپ، تاعى دا ماداقتالدى.
وسىمەن جارتى جىل ءبىتىپ، ستۋدەنتتەردىڭ قىسقى دەمالىسى اياقتالدى، جاڭا سەمەستر باستالدى. اقپان ايى جاڭادان باستالعانىنا قاراماستان جايرات «حالقىمىزدىڭ ءداستۇرلى مەرەكەسى ناۋرىز مەيرامىن لايىقتى قارسى الايىق!» دەگەن ۇران كوتەردى.
ءار اپتا سايىن جينالىس وتكىزىپ، مەرەكە كۇندەرى كىمنىڭ قانداي تاماق ىستەپ اكەلەتىنىن، تەاترلاندىرعان قويىلىمدار بويىنشا كافەدرانىڭ ەڭ جاس اسسيسەنتى كۇنسۇلۋدى قالىڭدىق ەتىپ، «ۇزاتۋ تويىن» جاسايتىنىن، وزگەلەرى قۇدا-قۇداعي بولىپ وينايتىن رولدەرىن ءبولىپ بەرىپ اۋرەگە ءتۇسىپ جاتقانى. ونىمەن قويماي كافەدراداعى بارلىق قىزمەتكەرلەر، ستۋدەنت، ماگيسترانت، دوكتورانتتار ءبىر-ءبىر دومبىرا اكەلىپ ساباق ۋاقىتىندا كۇي تارتىپ، رەپيتيتسيا جاسايتىن بولدى.
وسىلايشا ءبىر اي بويى دايىندالىپ، مەيرامنان ءبىر كۇن بۇرىن ءبارى دومبىرالارىن ۇستاپ، ويۋلى شاپان، كامزول، ۇكىلى تاقيا، ساۋكەلە كيىپ بارىپ، رەكتوراتتىڭ كەڭ دالىزىندە كۇي تارتىستى. ەرتەڭىندە ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى فاكۋلتەت عيماراتىندا ەت اسىلىپ، ۇلتتىق تاعامدار ازىرلەندى.
داستارحان باسىنا رەكتور مەن عىلىمي كەڭەستىڭ مۇشەلەرىن ىشكىزىپ-جەگىزىپ وتىرعىزىپ، وزدەرى قىز ۇزاتۋ تويىنىڭ ءراسىمىن جاساپ، ويىن كورسەتتى. ستۋدەنتتەرگە «قارا جورعا» ءبيىن بيلەتىپ، گاۋھار باستاعان توپ حالىق اندەرىنەن كونتسەرت قويدى. جاپپاي ونەرپازعا اينالعان قىزمەتكەرلەرىن كورىپ كوڭىلى كوتەرىلگەن رەكتور «ءبىزدىڭ وقىتۋشىلاردىڭ كونسەرۆاتوريا مەن ونەر اكادەمياسىنان قاي جەرى كەم؟» - دەپ، ورتاعا ساۋال تاستاعاندا ءبارى جاپا-تارماعاي «ارتىق، ارتىق» دەسىپ ءبىر داۋىسپەن شۋ ەتتى.
تاعى دا، سىي-سياپات جايراتقا بەرىلىپ، ونىڭ اتىنا كوپتەگەن ماداق ايتىلدى. دەمالىستىڭ سوڭعى كۇنىندە جايرات كافەدرا وقىتۋشىلارىن جيناپ، الدە ءبىر مەيرامحانادا سىيلىعىن اتاپ ءوتتى. وعان الىبەك بارمادى. بىراق، ەرتەڭىندە باستارى اۋىرىپ، جۇمىسقا كەلە الماعان وقىتۋشىلاردىڭ ساباعىن الما-كەزەك وتكىزىپ، ابدەن كەشكە شارشاپ-شالدىعىپ ۇيىنە زورعا جەتتى.
كەزەكتى ءبىر جينالىستا الىبەك:
- ءبىز سوڭعى كەزدە تىم ساۋىقشىل بولىپ كەتكەن جوقپىز با؟ جاستارعا ساپالى ءبىلىم بەرۋدىڭ ورنىنا نەگىزگى فۋنكتسيامىزعا قاتىسى شامالى دۇنيەلەرمەن قاتتى شۇعىلدانىپ كەتكەندەيمىز. بۇيتە بەرسەك، ستۋدەنتتەر الدىندا ۇياتقا قالىپ جۇرمەيمىز بە؟ – دەپ ەدى، جان-جاقتان شۋلاپ ارى قاراي سويلەتپەي قويدى.
- الەكە، ءسىز جايراتتىڭ ىسكەرلىگىن كورە المايسىز. نەگە ىلعي ءمىن تاعىپ، وكشە سىعايلاي بەرەسىز؟ – دەپ، گاۋھار باستادى.
- جايرەكەڭنىڭ ارقاسىندا كافەدرانىڭ بەدەلى بەل اسىپ تۇر – دەپ، انا جولى بالالارىن بالاباقشاعا ورنالاستىرىپ، پاتەر العان دوتسەنت قوستادى.
- جايراتتىڭ سوڭىنا تۇسە بەرمە، جىگىتىم! بيىل جايرەكەڭنىڭ باسشىلىعىمەن ەجەلگى سالت-داستۇرىمىزگە ساي جىل باسىن اتاپ وتتىك. قانداي تاماشا. سەن ءوزىڭ حالىقتىڭ داستۇرىنە قارسى شىعىپ، اتا-بابامىزدىڭ اسىل مۇراسىن، قازاقى قۇندىلىعىمىزدى سوگىپ تۇرعاننان ساۋمىسىڭ؟ – دەپ، ءدارىس بەرۋگە كەلمەسە دە، ءتۇرلى اس ءىشىپ، اياق بوساتۋدان، الدە ءبىر باسقوسۋلار مەن ءمان-ماعىناسى ازداۋ جينالىستاردان قالمايتىن ناسىبايشى شال قاھارلاندى.
وسىلايشا ءبىر وقۋ جىلى اياقتالىپ جاز شىقتى. جىلدى قورىتىندىلاعان رەكتور جايراتتىڭ ىسكەرلىگىن ماقتاپ، وعان ۋنيۆەرسيتەت قارجىسىمەن شەتەلگە دەمالۋعا جولداما بەردى.
***
كۇزدە جاڭا وقۋ جىلى باستالعاندا كافەدراعا قاراستى كۋرستارداعى ۇزدىك وقيتىن، ءبىلىمدار ستۋدەنتتەردىڭ كوبى وزگە وقۋ ورىندارىنا اۋىسىپ كەتكەنى اڭعارىلدى. ءىشىنارا ءتۇرلى گرانتتار الىپ، الىس شەتەلدەرگە كەتىپ قالعاندارى دا بارشىلىق ەكەن.
ساباق باستالعالى ەكى اپتا وتكەن. تاعى دا «زامەنا» دەگەن پالەسى باستالدى. كافەدرادا ادىسكەر بولىپ ىستەيتىن جاس قىز ءار وقىتۋشىعا ءبىر جالىنادى دا جۇرەدى. ءبىر كۇنى الىبەك كافەدرادا كەلەسى ءدارىستى كۇتىپ وتىر ەدى. ادىسكەر كەلىپ:
- اعاي، ءبىر رەت قانا قول ۇشىن بەرىڭىزشى!
- نە بوپ قالدى، اينالايىن؟
- ماعان ەشتەڭە بولعان جوق. بالجان اپايدىڭ دارىسىنە بارا سالىڭىزشى!
- ول ءوزى قايدا؟
- ا، ءسىز ەستىمەگەن بە ەدىڭىز؟ – دەپ، تاڭدانا قارادى.
- نەنى؟
- جاي اعاي. ول كىسى سىرقاتتانىپ قالىپتى – دەدى دە، جان-جاعىنا ۇرىككەن بوتاداي جاۋتاڭداي قاراپ، ءبىرتۇرلى قيپاقتاپ قالدى. الىبەك كەلىستى دە «زامەناعا» كەتە بەردى.
ارادا ءۇش اي وتكەندە الگى بالجان دەگەن دوتسەنت ايەل ءبىر رەت تە كورىنبەدى. ءارتۇرلى وقىتۋشى ساباقتارىن كەزەكتەسىپ وتكىزىپ جۇرگەنىن كورەدى. كەيدە ماگيسترانت، دوكتورانتتار دا ونىڭ ورنىنا دارىسحاناعا كىرىپ، شىعىپ جۇرگەنى بايقالادى. ءتىپتى، قىسقى سەسسيانىڭ وزىندە ەمتيحاندارىن ءبىر دوكتورانت جىگىت قابىلداپ ءجۇردى. اي سوڭىندا ادىسكەر قىز تابەل تولتىرعاندا بالجاندى كۇندەلىكتى جۇمىستا بولعان ەتىپ مالىمەت بەرىپ جۇرگەنىنە قاراعاندا ەڭبەكاقىسى ءجۇرىپ جاتقانى انىق.
ونىڭ ءمانىن وزىمەن بىرگە ىستەيتىن باتىربەك دەگەن پروفەسسوردان ەستىگەندە جاعاسىن ۇستادى.
الگى بالجان كافەدرادا ءبىر جارىم ستاۆكامەن دوتسەنتتىك قىزمەت اتقاراتىندىعىنا قاراماستان، تاعى ءبىر ۇلتتىق كومپانيادا پيار مەنەدجەر ەكەن. سول قىزمەتتە وتىرىپ كۇز ايىنىڭ باسىندا ول بىرەۋدەن پارا الىپ جاتىپ، قىلمىس ۇستىندە ۇستالعان، ارنايى قىزمەت وكىلدەرىنىڭ قولىنا تۇسكەن. وعان سول ساتتە قىلمىستىق ءىس قوزعالىپتى. ءالى كۇنگە دەيىن قاماۋدا كورىنەدى. ءىس ءازىر سوتقا جەتپەگەنىمەن قاماۋ مەرزىمى تاعى دا ۇزارتىلىپتى.
ونى جايرات جاسىرىپ، ەشكىمگە حابارلاماي پەداگوگيكالىق جۇكتەمەسىن اۋىستىرماي «زامەنامەن» عانا امالداپ وتىرعان كورىنەدى. بالجان ءوزى تەرگەۋ اباقتىسىندا وتىرسا دا ەڭبەكاقىسى ءجۇرىپ جاتىر.
- بۇلارىڭ جارامايدى عوي. قىلمىسكەرمەن بۇلايشا سىبايلاسۋلارىڭا جول بولسىن – دەدى، ءبىر كۇنى الىبەك كافەدرا جينالىسىندا.
- الەكە، بىرىنشىدەن، سوتتىڭ ۇكىمى شىقپاي جاتىپ ءسىز ەشكىمدى قىلمىسكەر دەپ ايىپتاي المايسىز. كۇدىكتى ەكەنى راس. بىراق، تەك سوت قانا ونىڭ اق-قاراسىن ايىرا الادى. ەكىنشىدەن، ءبىز بالجاننىڭ قاماۋعا العانىن رەكتوراتقا حابارلاپ، ونى قىزمەتتەن بوساتۋعا ۇسىنىس جاسامايمىز. كافەدرانىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلەدى. «قول سىنسا جەڭ ىشىندە» دەگەندەي ءبىز «جاقسىلىعىمىزدى اسىرىپ، جاماندىعىمىزدى جاسىرماساق» نەسىنە ءبىر ۇجىم بولىپ ءجۇرمىز. ءسىز ىلعي ۇجىمنان وقشاۋلانىپ، اراعا جىك سالىپ جۇرەسىز. بىرەۋ سۇرىنگەن ەكەن، ءسىز ونى ودان ارى ورعا جىقپاقشى بولاسىز. اجەپتاۋىر اتىڭىز بار، اتاعىڭىز بار ۇيات ەمەس پە؟
- سوندا مەن نە ءۇشىن ۇيالۋىم كەرەك؟
- نەگە ۇيالمايسىڭ؟ سەنىڭ وسى نە ويلاعانىڭ بار؟ سۇتتەي ۇيىعان ۇجىمدى سەن-اق ىرىتۋگە ارەكەت جاسايسىڭ. ەشتەڭەگە كوڭىلىڭ تولمايدى. بۇلاي ءومىر سۇرۋگە بولمايدى. ۇناماسا، قازىر ارىزىڭدى جاز دا ورتامىزدان كەتە بەر – دەپ، ناسىبايشى شال تىستەنىپ تۇرىپ، ايعايعا باستى.
الىبەك ورنىنان تۇرىپ، جينالىستى تاستاپ شىعىپ جۇرە بەردى. جاعدايدى دەكانعا بارىپ ايتىپ ەدى. ول دوتسەنت ايەلدىڭ قاماۋدا ەكەندىگىنەن الدەقاشان حاباردار بولىپ شىقتى.
- مەن بۇل جەردە كىشكەنتاي اداممىن. داۋ-دامايدان اۋلاق بولعىم كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە جايراتتىڭ جوعارى-تومەندە تانىس-بىلىستەرى دە، قولداۋشى-جەبەۋشىلەرى دە كوپ. تەككە ارانداپ قالارمىز. ءسىز دە قايتەسىز، ولارمەن بايلانىسپاڭىز. بىلگەندەرىن ىستەسىن. ءوز ىسىڭىزگە مىعىمسىز. شاكىرتتەرىڭىز اراسىندا بەدەلىڭىز بار. وزىڭىزگە بولماسا دا، بالا-شاعاڭىزعا كەسىرى تيەدى عوي. ۇندەمەي شارۋاڭىزدى ىستەپ جۇرە بەرمەيسىز بە؟ – دەپ، دەكانى الىبەككە بىلگەن اقىلىن ايتىپ شىعارىپ سالدى.
پرورەكتور دا دەكاننان الىس كەتپەدى. ءتىپتى، وعان بۇل دۇنيە جارىلىپ كەتسە دە، اينالاسىندا ءورت لاۋلاپ جاتسا دا ءبارى ءبىر سەكىلدى. الىبەك سول ساتتە ءوز ءوتىنىشى بويىنشا قىزمەتتەن كەتۋ تۋرالى ارىزىن جازدى دا رەكتوردىڭ كەڭسەسىنە قالدىرىپ كەتە بەردى. وزگە امالى دا جوق ەدى.
كەيىن وقۋ جىلىنىڭ اياعىندا الگى پارا العان ساتىندە تۇتقىندالعان بالجان قاماۋدان بوساپ، دەكان بولعانىن، جايراتتىڭ ورلەپ، پرورەكتورلىققا تاعايىندالعانىن ەستىدى.
ونى جاڭالىق قىپ ايتقان جىگىت جايراتتى «ول وتە پىسىق جىگىت» دەپ، جاتىپ كەپ ماقتادى. الىبەك تە ماقۇلداپ، «ءيا، سۇمدىق پىسىق» دەپ، باس يزەدى...
قۋاندىق شاماحايۇلى
Abai.kz
