ورتالىق ازيانىڭ پوستكەڭەستىك بەس ەلىندە «بالالار جەزوكشەلىگى» جابىق تاقىرىپ بولىپ تۇر. وسى تاقىرىپقا ارنالعان OSCE-ءنىڭ IWPR  وا (سوعىس پەن بەيبىتشىلىكتى ۇعىندىرۋ ينستيتۋتى) ۇيىمى جۋرناليستىك زەرتتەۋ جۇرگىزىپتى. جۋرناليست مايك فاركۋحار وسى ماسەلەگە قاتىستى اعىلشىن تىلىندە ماقالا جاريالاپتى. ءبىز ءوز وقىرماندارىمىزعا وسى ماتەريالدى ۇسىنىپ وتىرمىز.

اتالعان ەلدەردەگى كەدەي وتباسىلارىنان شىققان 11-15 جاستاعى قىز بالالار بۇل عادەتكە ەكى ءتۇرلى جولىمەن تۇسەدى ەكەن. ءبىرىنشىسى – اتا-اناسىنىڭ يتەرمەلەۋىمەن، ەكىنشىسى – جەڭگەتايلاردىڭ الداپ-ارباۋىمەن. كوبىنە وسى ەلدەردەگى تابىسى تومەن جانۇيالاردىڭ ورىمدەي قىزدارى پارسى شىعاناناعىنا سەكس-قۇلدىققا ساتىلىپ كەتە باراتىن جاعدايلار دا ورىن الاتىنىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى.

مايك فاركۋحار تۇركىمەنستان شەتەلدىكتەر ءۇشىن جابىق مەملەكەت بولعاندىقتان قازاقستان، قىرعىزستان، تاجىكستان مەن وزبەكستان ەلدەرى بويىنشا جۋرناليستىك زەرتتەۋىن جۇرگىزگەندە ادامنىڭ توبە شاشى تىك تۇراتىن تالاي وقيعالارعا كۋا بولىپتى.

بۇنىڭ سەبەبى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ناشار قارجىلاندىرىلۋى ءام وندا ورىن الىپ وتىرعان سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ كەسىرىنەن قولدانىستاعى زاڭ جۇمىس ىستەمەيدى دەيدى.

قىرعىز ەلىنىڭ وڭتۇستىگىندەگى 25 مىڭ تۇرعىنى بار قىزىلقيا قالاسى جاس قىزداردىڭ ءوز ءتانىن ساۋدالايتىن ورتالىعىنا اينالعانىنا ەۋروپالىق جورنالشى كۋا بولادى.

قازاق پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى بولعان ەراسىل ابىلقاسىموۆ IWPR-گە: «قازاقستاندا كامەلەتكە تولماعان قىزداردىڭ ءتانىن ساۋدالايتىن جاسىرىن جەزوكشەلەر ۇيلەرى بار. ولاردى جاس قىزدارعا ەسى كەتكەندەر جاعالايدى. تەك نۇر-سۇلتاندا عانا ەكى نەمەسە ءۇش وسىنداي كلۋبتار بار، ال، الماتىدا ونىڭ سانى بەس-التىعا جەتەدى دەپ ەستىدىم. وزگە قالالاردا دا پايدا بولا باستادى»،- دەپ جاۋاپ بەرىپتى.

كلۋبتى پانا تۇتقانداردان بولەك ءوز ءتانىن جەكە ءوزى ساۋدالايتىن ءجاسوسپىرىم جەزوكشەلەر كوشەنى توراۋىلدايدى. قازاق پوليتسياسىنىڭ دەرەگى بويىنشا ءاربىر ءۇشىنشى «تۇنگى كوبەلەك» كامەلەتكە تولماعاندار.

ال، تاجىكتىڭ باس قالاسى دۋشانبەدە جاس جەزوكشەلەر بازار ماڭىن جاعالاپ، ءوز تاندەرىن سونداعى ساۋداگەرلەرگە  5-6 سومونيگە (2 اقش دوللارىنا) ساۋدالايدى. ال جىنىستىق قاتىناس قوعامدىق دارەتحانادا نەمەسە بازار ماڭىنداعى ساقالدى قۇرىلىستاردىڭ بىرىندە جۇزەگە اسادى.

مايك فاركۋحارعا جاس جەزوكشەلىك فاكتىسىنە قاتىستى وزبەكستاننان اقپارات الۋ وڭايعا تۇسپەپتى. قازاقستان، قىرعىزستان، تاجىكستان ەلدەرىنە قاراعاندا بۇل ماسەلەدە الا تاقيالىلار تىم كونسەرۆاتيۆتى ءارى وسى ماسەلەنى ۇنەمى اينالىپ وتۋگە تىرىسادى ەكەن.

بىراق وزبەك ەلىندە بۇل فاكتى سيرەك كەزدەستىن وقيعا بولعانىمەن كاملەتتىك جاسقا تولماعان قىزداردىڭ سەكس-قۇلدىققا ساتىلۋى ورىن الىپ تۇر.

سونىمەن وريالىق ازيانىڭ جاس قىزدارىن باتىس ەۋروپا مەن پارسى شىعانعى ەلدەرىندەگى باي-باعىلاندارعا كانيزەكتىككە ساتۋ ۇردىسكە اينالىپ كەتتى. حالىقارالىق ميگراتسيا ۇيىمىنىڭ مالىمەتى بويىنشا ءبىر قىرعىزستاننىڭ وزىنەن ءتۇرلى ەلدەرگە 4000 قىز جونەلەتىلەتىن بولسا، ونىڭ 10% كامەلەتكە تولماعاندار ەكەن.

تاجىك قىزدارىن ءباا (واە) جوعارى جالاقىلى جۇمىسپەن الداۋسىراتىپ، سەكس قۇلدىققا جەگەدى ەكەن. اتى-ءجونىن اتاماۋدى وتىنگەن تاجىك بيزنەسمەنى: «بۇل ەلدە دەيدى پاكتىگىنەن ايىرىلماعان جاس قىزدار جوعارى باعالانتىندىقتان وا ازاماتشىلارىنا سۇرانىس جوعارى. ءارى تىم قىمبات باعاعا ساۋدالاندى» دەگەندى العا تارتىپتى.

وزبەك جەرىندەگى ماۆليۋدا اتتى كەلىنشەك IWPR تىلشىسىنە ءوزىنىڭ 15 جاستاعى قىزىن امالى جوقتىقتان باي شەيحقا 5000 دوللارعا ساتقانىن اشىپ ايتىپتى. ءيا، وا بالالار جوزەكشەلىگىنىڭ ءام بالا ساۋداسىنىڭ باستى سەبەبى – كەدەيلىك. «مەنى 11 جاسىمدا زورلاپ كەتتى، - دەپ ەسكە الادى بىشكەكتە جەزوكشە بولىپ جۇرگەن نارىندىق جاس قىز نازيرا. – ءبارىن شەشەمە ايتىپ ەدىم، مەنى مۇسىركەۋدىڭ ورنىنا، تامتىعىمدىعى قالدىرماي ساباپ، بىشكەكتەگى اپكەمە جىبەردى. وسىندا ءجۇرىپ 13 جاسىمدا ۆەرا اتتى ءبىرىنشى جەڭگەتايىمدى جولىقتىردىم».

اتالعان ەلدەردىڭ بارلىعىندا 16 جاسقا تولماعانداردى جەزوكشەلىككە يتەرمەلەۋشىلىكتىڭ جولىن كەسەتىن زاڭ تەتىكتەرى بولعانىمەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنداعى سىبايلىق جەمقورلىق بالا ساۋداسىمەن اينالىساتىنداردى قۇرىقتاۋعا دارمەنسىز.

وش قالاسىنىڭ 16 جاسار جەزوكشەسى ءمادينا ءوزىنىڭ تۇراقتى كليەنتتەرى ميليتسيا قىزمەتكەرلەرى مەن شەنەۋىنىكتەر ەكەنى IWPR تىلشىسىنە سىر قىلىپ ايتادى. قىرعىز جانە وزبەك ەلىندە كاملەتكە تولماعان ۇلداردى ميليتسيا قىزمەتكەرلەرى ءىرى بيزنەسمەندەر مەن مەمشەنەۋىنىكتەرىنىڭ قويىنىنا سالىپ بەرىپ، فوتو نەمەسە بەينەتاسپاعا ءتۇسىرىپ الىپ، ارتىنان ولاردان ءىرى كولەمدەگى اقشا بوپسالايتىن  وقيعالاردىڭ ءجيى كەزىگەتىنى جاسىرىن ەمەس.

اۆتور تەك قازاق ەلىندە عانا جاسوسپىرىمدەر جەزوكشەلىگىن اۋىزدىقتاۋ جاقسى جولعا قويىلعانىن ەرەك اتاپ وتەدى. قازىر قازاقستاندا 2003 جىلعا قاراعاندا كاملەتكە تولماعاندار اراسىنداعى جەزوكشەلىك 40%-عا قىسقارىپ وتىر. وزگە ەلدەر بۇل جاعىنان ماقتانا المايدى.

ايتۆ (ادامنىڭ يممۋن تاپشىلىعى ۆيرۋسى) جانە جيتس (جۇقتىرىلعان يممۋن تاپشىلىعىنىڭ سيندرومى) جۇقتىرۋ ءجاسوسپىرىم سەكس-قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاراسىنىڭ ارتۋىنا وراي وسە تۇسۋدە.

بىراق كاملەتكە تولماعان قىزدار اراسىندا ءوز ءتانىن ساتپاي، ەرمەك ءۇشىن حوببيگە اينالدىرعان جاسوسپىرىمدەر توبىنىڭ پايدا بولۋى دا وا ەلدەرىندەگى ءىرى پروبلەمانىڭ ءبىرى. بۇل ماسەلە ءالى اشىپ ءسوز ەتىلمەيدى.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz