بۇل سۇراقتى بىرەۋگە اباي حاكىمنىڭ زامانىندا  قويسا ەشكىم تۇسىنبەس ەدى. قازاقشاسى «ادامنىڭ وزىنە ءوزى قول سالۋى» عوي. حاق  ءدىننىڭ قاعيداسى بويىنشا «ادامنىڭ ءوزىن ءوزى ءولتىرۋى اۋىر كۇنا» سانالادى. سوندىقتان،  جالپى مۇسىلمان تانىمى بار ول زاماندا «سۋيتسيد» بولماعان، بولسا دا مۇلدە سيرەك بولعان سەكىلدى. ويتكەنى، قازاقتىڭ ەنتسيكلوپەديالىق ءومىرى جازىلعان دەيتىن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولىنان»  «ءوزىن ءوزى ولتىرگەن» دەرەك كەزىكپەيدى. 

ال، ابىلايحان زامانىندا «ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋ» ءتىپتى، بولماعان شىعار. قازاقتىڭ قىرۋار جىر-داستاندارىندا مۇنداي ۇلكەن ماسەلە  اتالماي، ەلەۋسىز قالماۋى كەرەك ەدى عوي! 

سونىمەن، «سۋيتسيد» ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋ  ءبىزدىڭ زاماننىڭ دەرتى ەكەنى ءشۇباسىز. سونىڭ ىشىندە بۇل دەرت قازىر قازاق قاۋىمىنىڭ  ىشىندە اسقىنىپ تۇر دەيتىن اقپارات كوبەيىپ كەتكەن ياعني قوعامدىق «SOS!» جاريالانىپ جاتىر! 

وندا، بۇعان ەلىم دەگەن، وتانىم دەگەن،  حالقىم دەگەن ازاماتتار كوز جۇمىپ وتىرا المايتىنى انىق. بىرەۋلەر ونىڭ سەبەبىن ىزدەپ، بىرەۋلەرى ەمىن قاراستىرۋدا. 

مىنە، سونداي ءبىر ازامات جۋىقتا شىعىپ كەلدى. ول ءسۋيتسيدتىڭ سەبەپتەرىن  دە تاپقان، ونى توقتاتار جولدارىن دا كورسەتىپ بەرگەن ەكەن. قالاي دەيسىزدەر عوي؟ «تۇلعا  بولام دەسەڭىز» دەپ، اتالاتىن كىتابى ارقىلى. 

كىتاپ ەڭ اۋەلى، وسى قوعامداعى ءبارىمىزدىڭ ورتاق كەمشىلىگىمىز بولىپ كەتكەن بۇكىل كىنانى  وزگەدەن ىزدەپ، وزگەنى تۇزەگىمىز كەلىپ تۇراتىن «وزىمشىلدىك-ەنانيەت» دەگەن رۋحاني دەرتىمىزگە دياگنوز قويعان. 

ءسويتىپ، ەڭ اۋەلى كىنانى وزگەدەن ەمەس وزىمىزدەن ىزدەۋدى، سول تاپقان كىنانى  تۇزەتۋ جولدارىن قاراستىرادى. ميىمىزدى جايلاپ العان كىناراتتاردى جوندەيتىن  «جاڭا تەحنولوگيا» ۇسىنادى ياعني ءبىزدىڭ اقىل-سانامىزعا وكتەمدىك جۇرگىزگەن قوعامنىڭ ادەيى ورناتىپ قويعان «ماياتنيك» دەيتىن كوزگە كورىنبەيتىن تەتىگى بار، دەيدى. ول ۇنەمى ءبىزدى باسقارىپ، باعىندىرىپ تۇرۋ ءۇشىن جاسالعان بولسا كەرەك. 

«قۇلدىق سانا»، «جالشىلىق  پيعىل»، «جاعىمپازدىق مىنەز»، «ماسىلدىق  قۇلىق»... بويىمىزداعى تولىپ جاتقان جامان قاسيەتتەر ميىمىزدا ۇزدىكسىز تەڭسەلىپ، ەش جاققا شىعارماي،  ءوز ەركىڭە جىبەرمەي تۇراتىن سول «ماياتنيكتىڭ» ارەكەتى ەكەن. كىتاپتا سول «ماياتنيكتى» تانۋىمىزدى، ءسويتىپ الگى ءبىزدى ابدەن باسىنىپ العان «ماياتنيكتى» ءوزىمىز باسقارا ءبىلۋمىزدىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن ءتالىم ەتەدى.

ماسەلەن، بۇرىنعى سوۆەتتىك ادامداردىڭ ساناسىنا ابدەن  ورناپ العان «كوممۋنيزم ماياتنيكتەرى» ءوز ميىن وزگەگە تاپسىرىپ، (كوممۋنيستىك پارتياعا، قازىر نۇروتانعا) ءوزى ويلاۋعا ەرىنەتىن  رۋحاني جالقاۋلىقتى تۋدىرعان (بۇعان قازاقتاردىڭ ءوزىنىڭ مىڭ جىلدىق باي ءتىلى بولا تۇرا ورىس تىلىنە جابىسۋى، ەجەلگى ەل باسقاراتىن ءداستۇرىن كەرەكسىنبەي  كرەمىلگە جالتاقتاۋى ...), وتە الىس جىلدارعا قيالي جوسپار قۇرىپ ەلەسكە الدانۋ، نە قيلى داتالاردى ويلاپ تاۋىپ بىتپەيتىن توي-تومالىقپەن ۋاقىت شىعىنداۋ، بەل سىزداپ، باس قاتىرمايتىن جينالىس-جيىندار اشىپ كوپىرىپ كوپ سويلەۋ، جالعان ۋادەمەن ءوزىن دە، وزگەنى دە الدارقاتۋ... مىنە، بۇنداي شىنجىرى جۋان «الىپ ماياتنيكتەرگە»  بايلانىپ قالعان ادامدار ءوز ماياتنيگىن ودان بوساتۋ ارقىلى عانا رۋحاني ەركىندىككە شىعا الادى، سانا تۇتقىنىنان قۇتىلۋعا جول تابادى! 

بىراق، تالىمگەر بۇل «رۋحاني تەحنولوگيانى» ءوزى تاپقان امالدارمەن ەمەس، باياعىدان تابىلعان، بىراق ادامدار ونى قالاي قولدانۋدى بىلمەي كەلگەندىگىگىن دالەلدەپ، قالاي  قولدانۋدىڭ جاڭا ءتاسىلى جايلى ءدارىس بەرەدى. 

ءدارىس تالىمگەردىڭ جەكە كوزقاراسى ەمەس، حاق دىننەن باستاۋ الاتىن قازاق دەگەن دانا حالىقتىڭ  ءبىرتۋار كوسەمدەرىنىڭ ومىرلىك ۇستانىمدارى. سول «ۇستانىم» اتتى الۋان ءتۇرلى عاجاپ «كىلتتىڭ» قولدانىستارى بويىنشا «ءناپسى» دەيتىن  «قۇپيا ساندىقتىڭ» ىشىندەگى رۋحاني دارۋمەندەرگە قول جەتكىزۋدى، ءسويتىپ «وزىمشىلدىك» دەيتىن سىرقاتتىڭ سان ءتۇرلى سيندرومدارى – دۇنيەقورلىق، مانساپقورلىق، داڭكقۇمارلىق،  اتاققۇمارلىق، سىيلىققۇمارلىق، ساۋىققۇمارلىقتان... ساۋىعۋدىڭ جولىن اشادى. 

مۇنداي «تۇلعا بولام دەسەڭىز» دەيتىن كىتابى ارقىلى ءدارىس بەرۋشى بەلگىلى ءدىنتانۋشى عالىم، تالىمگەر مۇحيتدين يساۇلى.

سونىمەن، ءبىزدىڭ اڭگىمە «سۋيتسيدتەن» باستالسا دا، اتاپ وتىرعان كىتاپ جەكە تۇلانىڭ قالىپتاسۋىنىڭ  قىر-سىرلارىن تالداۋمەن باستالىپ، دۇرىس قالىپتاسپاعان ياعني جەكە تۇلعا بولا الماعان پەندە ءوزىن-ءوزى تاني المايدى، دەيدى.  ءوزىن «ادام» دەپ بىلە الماعان وندايلار ءدىن تىلىمەي ايتساق «حايۋاننان دا تومەن تۇسكەن» ياكي «شايتتانىڭ جەتەگىندە كەتكەن» مىسكىن-بەيشارا سانالادى،  مىنە كوبىندە ءوزى وزىنە قول سالۋعا دايىن تۇراتىندار سولار. ء(وزىن-ءوزى ولتىرگەن اتاقتى اقىن-جازۋشىلار دا مىسكىن-بيشارا ما، دەگەن سۇراق باسقا اڭگىمە، ارينە)

ال، ادام جەكە تۇلعا رەتىندە كەمەلدەنگەن سايىن، ول ءوز جاقىنىن عانا ەمەس، بۇكىل ادامزاتتى باۋىرىم دەپ، تانيتىن كەڭ جۇرەكتى جاناشىر كەلىستى تۇلعاعا اينالاتىنى باياعىدان بەرى ايتىلعان اقيقات. 

وسى اقيقاتتى «تۇلعا بولام دەسەڭىز» اتتى كىتاپتا    قازاقتىڭ بۇرىنعى بيلەرى مەن دانا جىراۋلارى، كەيىنگى رۋحاني كوسەمدەرى ىبىراي ۇستاز، اباي حاكىم، ءماشھۇر ءجۇسىپ ابىز، احمەت بايتۇرسىن  عۇلاما، ءاليحان بوكەيحانوۆ پەن مۇستاپا شوقاي سىندى كوسەمدەردەن تارتىپ سوۆەت زامانىنداعى قازاقتىڭ داڭقتى تۇلعاسى باۋىرجان باتىردىڭ ۇلگىلى ومىرلەرىنەن جاندى مىسالدار كەلتىرە وتىرىپ، وقىعان ادامدى ەلىكتىرىپ «بولماساڭ دا ۇقساپ باق!» دەيتىن قاعيداعا باس يىگىزەدى. 

سونىمەن، ول عاقىليالاردى قالاعان وقىرمان كىتاپتان ءوزى تاۋىپ وقي جاتار دەپ، الگى «سۋيتسيد» جايلى ايتۋمەن اڭگىمەمىزدى تامامدايىق:  

ءسۋيتسيدتىڭ ءبىزدىڭ ەلدە كوبەيۋىنىڭ قوعامدىق، الەۋمەتتىك، پسيحولوگيالىق  جان-جاقتى سەبەپتەرى بار دەۋدە. 

الايدا،  ءسۋيتسيدتتىڭ بالالارعا قاراي اۋىز سالۋى ەڭ قورقىنىشتى كورىنىس، سونىڭ ىشىندە مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ بۇعان شارپىلۋى «جالعىزدىق» دەگەن رۋحاني دەرتتىڭ بىردەن ءبىر ەمى «ءولۋ» دەپ شەشەتىن سانا اۋىتقۋى دەپ، قورىتىندىلاعان.  

مەكتەپتە، بىرتوعا  مومىن بالالاردى بۇزىق مىنەزدى بالالار ۇنەمى باسىنۋى، وسىنداي بىرتوعا بالالاردىڭ ءارتۇرلى شارالاردان شەتقاقپاي قالىپ قورلانۋى، ساباعىنىڭ  ناشارلاۋ كورسەتكىشتە بولۋىنان اركەز تومەنشىك ءجۇرۋى، ءوز ۇيىندە دە اتا-اناسىنىڭ دا مەيىرىم نازارىنان تىس قالۋى، سويتە تۇرا وسىنداي بىرتوعا  بالالار «ەلىكتەگىش»، «كورگىش»، «ەستىگىش» سەكىلدى سەرگەك بالالارعا قاراعاندا «سەزگىش» بولۋى الگىندەي اينالاسىنان كەلىپ جاتقان جايسىز ارەكەتتەردەن جاندۇنيەسىنە تۇسكەن اۋىرتپالىقتاردى  ۇزاق كوتەرۋگە شاماسى جەتپەي، جاس كوڭىلى مىنا سۇرقاي ومىردەن ابدەن تۇڭىلەدى ەكەن. 

ءتۇڭىلۋدىڭ سوڭى تۇيىققا تىرەلۋ، الدى تاس قاراڭعى ىلگەرى باسار جولى قالماعان، ارتى  الگىندەي قاتىگەز... مىنە، مويىنىنا ءبىر ءجىپ سالسا بولدى، ونسىز دا بۇكىل بولمىسى ءولىم تورىنا كەلىپ ءوزى ءتۇسىپ تۇر! 

سوندىقتان، پسيحولوگتار كادىمگى اۋرۋدىڭ  دياگنوزىن تاپقان دارگەرلەر سەكىلدى وسىنداي مومىن، بىرتوعا  بالالاردى تانىپ، ونى الگىندەي «رۋحاني جالعىزدىقتان» شىعارۋدىڭ جولىن اشۋى ءتيىس.  ونىڭ ەڭ ءتيىمدى ءادىسى، ءوزىن تومەن سانايتىن بالانىڭ دا ەرەكشە قابىلەتى بار ەكەنىن ءبىلىپ، سول قابىلەتىن كورسەتۋگە كومەك بەرۋ، قاندايبىر جەتىستىككە جەتكەنشە كوتەرمەلەپ وتىرۋ، سولايشا ول بالانى ومىرگە ىنتالاندىرۋ، دەيدى. 

مىنە، بۇل ءبىزدىڭ وقۋ جۇيەمىزدە ونداعان جىل بويى وقىتىلىپ، ارنايى ديپلوم  الىپ شىعىپ جاتقان پسيحولوگ مامانداردىڭ ءتول جۇمىسى، مويىنىنداعى مىندەتى ەكەن. ەگەر، وسى ۇستانىم  ءاربىر مەكتەپتە ارنايى ىسكە اسا باستاسا، «بالالار ءسۋيتسيدى» الدەقايدا ازايار ەدى.

ال، ءبىزدىڭ قازىرگى قوعامدا ۇستەمدىك ەتىپ تۇرعان «جالپى ءسۋيتسيدتىڭ» ەمى ارينە، قوعامدىق مەيىرىمدى ورناتۋ، بايلاردىڭ كەدەيلەرگە قول ۇشىن بەرۋى، الدىلەردىڭ السىزدەرگە جاناشىرلىق  جاساۋى، ءبىر ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنە جىلىلىق تانىتۋى، بۇگىندەرى ەلىمىزدىڭ باس اۋرۋى، باس تاقىرىبى بولا باستاعان كوپ بالالى انالارعا ەرەكشە قومقورلىقتار جاساۋ، بالالارمەن باسى قاتىپ جۇرگەن مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ ەڭبەگىن باعالاۋ، ولاردى قاعازباستىلدىق  دەگەن جاتتاندى بەينەتتەن قۇتقارىپ، بالالارمەن ەمىن-ەركىن جاندى جۇمىس جاسايتىن قوعامدىق «جاڭا مەحانيزم» جاساۋعا حالىق بولىپ جۇمىلۋ...

مىنە، بۇلاقتىڭ تۇنىقتىعىن باستاۋ كوزىنەن بىلەسىڭ، تەڭىزدىڭ ءدامىن تامشىسىنان سەزەسىڭ دەگەندەي «تۇلعا  بولام دەسەڭىز» اتتى وقىرماننىڭ قولىنا جاڭا جەتكەن كىتاپتىڭ «تامشىسىنان» تالعامدى وقىرمانعا تاتتىرعان جايىمىز وسى.  

اباي ماۋقاراۇلى

Abai.kz