قازىر ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق دامۋىنداعى كەلەڭسىزدىكتەرگە جانى اشيتىن بىلىكتى ەكونوميست ماماندارىمىز ساۋساقپەن سانارلىق. ولاردىڭ ەل ەكونوميكاسىنا قاتىستى جاساعان جورامالى مەن ساراپتامالارىن ورىس ءتىلدى باق ءۇزىپ-جۇلىپ جاريالاعانىمەن، قازاق ءتىلدى باق مۇلدەم ءسوز ەتىلمەيدى. نەگە؟

ەل ىشىندە ينفلياتسيانى اۋىزدىقتاۋ مەن قازاق جانە شەتەلدىك ماماندار اراسىنداعى ەڭبەكاقىلىق كيكىلجىڭ، قاراپايىم حالىقتىڭ مەملەكەت تاراپىنان الەۋمەتتىك جاقتان قورعالۋى ءىرى شەنەۋنىكتەرىمىزدىڭ الىستان ورعىتىپ، ەبىن تابا اينالىپ وتەر تاقىرىبىنا اينالدى. 

ۇلتتىق بانكتىڭ توراعاسى ەربولات دوساەۆتىڭ جالاقىنىڭ ءوسۋى تۇتىنۋشىلاردىڭ تابەتىن اشىپ، باعانىڭ كوتەرىلۋىنە اكەپ سوعادى دەگەن كورەگەندىگىنىڭ ار-جاعىندا نە جاتىر!؟

 بايلار بايىپ، كەدەيلەر ازىپ جاتقان كەزدە جالاقى وسپەك تۇگىل، زەينەتاقىسىن ناپاقا ەتكەن شال-شاۋقاندى قوسپاعاندا، ەلدىڭ ناشار قورعالعان الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتەگى شاعىن توبى مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەرگە تاعى دا باسقا بيۋدجەتتەن نان-شايىن ايىرىپ وتىرعاندارعا كوز الداۋشىلىقپەن قوسىلعان ازىراق جالاقىنى دەۆالۆاتسيا جەپ قويىپ وتىر.

قوعام مەن فورماتسيا وزگەرسە دە، بارلىق تەتىكتى ءوز قولدارىندا ۇستاپ قالعان ءام حالىقتان ىرگەسىن ءومىر بويى اۋلاقتاتىپ كەلگەن شەنەۋىنىكتەر ەسكى داعدىلارىنان جاڭىلماي، ءارى ستاتيستيكانىڭ كىلتى ءوز قولدارىندا بولعان سوڭ، كسرو كەزىندەگىدەي داڭعازالىقتىڭ دارا جولىنان اينىماي، بۇرىنعى «كەمەلدەنگەن ءسوتسياليزمنىڭ» ءوڭىن اينالدىرىپ، «دامىعان 50 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلدىق» دەپ الاۋلاتۋ مەن جالاۋلاتۋى جۇرتتى تويدىرىپ بولدى. 

الىسقا بارماي بالاعا تولەنەتىن جاردەماقىعا قاتىستى شۋدى ءسوز ەتەتىن بولساق، قۇدايدىڭ جونىمەن ءاربىر الاش اناسى الەۋمەتتىك مارتەبەسىنە قاراماي، تاپقان بالاسى ءۇشىن ءومىر بويى 21 مىڭ تەڭگە الۋعا ءتيىس بولاتىن. وسىنى كوپسىنگەن شەنەۋىنىكتەرگە ايتارىمىز: اقش ءارماسىنىڭ (ارنايى ماقساتتاعى اسكەرىنىڭ) سوقتالداي 18 جىگىتى 9 اي بويى شىعۋ تەگى زاڭگى جانە لاتىندىق ەكىقابات ايەلدىڭ كۇنىن كەشەتىن، كۇن سايىن نارسەستە سالماعىن قوسا وتىرىپ، تومەن ەتەكتىنىڭ بارلىق تىرلىگىن قايتالايتىن سىناقتان وتكىزىلگەن كەزدە ەڭ سوڭعى سارباز تەك 4 اپتاعا عانا شىداپتى. ءسابيىن 9 اي كوتەرەتىن التىن قۇرساق انالاردى قازاق شەنەۋىنىكتەرى وسىلاي قورلاپ وتىرعاندا «ولار انادان» تۋماي، اياقتارى كوكتەن سالبىراپ ومىرگە كەلە سالعاندار ما دەگەن ويعا قالاسىڭ!؟

ءارى ءبىر سيىرى مەن 5-6 تاۋىعى بارلارعا دا «ماڭگىلىك دەپۋتاتتارىمىز» تاراپىنان ماجىلىستە نەگە دوتاتسيا تولەۋ جاعى قاراستىرلايدى؟ الدە بۇنداي تەك ءىرى شارۋاشىلىقتارعا عانا قاتىستى ماسەلەنى ءۇي جانىنداعى شاعىن شارۋاشىلىعى بارلارعا بايلانىستى قاراستىرۋعا ارلانا ما دەگەن ساۋال دا كوڭىلدە كولبەڭدەيدى؟

بار پالە رەسمي ستاتيستيكانىڭ ەكونوميكا مينيستەرلىگىنە باعىنىشتى بولۋىنان. ءارى ستاتيستيكا ءوز قوجاسى بيلىكتىڭ مالايىنا اينالدى. سوندىقتان وعان سەنىپ، قۇدايداي تابىنۋدىڭ ەش كەرەگى دە جوق. ءبىزدىڭ ستاتيستيكا ەل دامۋىنىڭ كورسەتكىشى ەمەس، قايتا قولىندا بيلىگى بارلاردىڭ قولشوقپارى. سوندىقتان بيلىك تىزگىنىن ۇستاعان شەنەۋىنىكتەر ورىنتاعىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ۇلتتىق ستاتيستيكا كوميتەتىنە قاي تسيفردى جاز دەسە، سول تسيفر جازىلادى دا، رەسمي باق الاۋلاتىپ، جالاۋلاتۋدىڭ شەرۋىن جالعاستىرادى. 

قازىر جالاقىعا، زەينەتاقىعا قانشا قوسسا دا ازاماتتاردىڭ تۇرمىس دەڭگەيى تومەندەپ بارادى. 

الەمدىك قالىپتاسقان، وزگەرمەيتىن تۇتىنۋشىلار نارىعىندا ساتىپ الۋشىلار ينفلياتسيا مولشەرى ەسكەرىلىپ، دوللارعا بايلانباعان ءوزىنىڭ ۇلتتىق اقشاسىمەن كۇنىگە ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن 1 تەڭگەگە، 10 تەڭگەگە، 100 تەڭگەگە، 1000 تەڭگەگە، 10000, 100000,  1000000 تەڭگەگە ساۋدا جاساۋشىلار دەپ، 7 بىردەي الەۋمەتتىك توپقا بولىنەدى. ەل ۇكىمەتى وسىنىڭ 1 تەڭگەگە، 10 تەڭگەگە، 100 تەڭگەگە عانا ساۋدا جاساي الاتىن توبىنىڭ مۇددەسىن ەسكەرمەي، ءبارىن 1000, 10000 تەڭگەگە ساۋدا جاساۋشىلار توبىنا زورلىقپەن قوسىپ وتىر. 

سوندا ەلىمىزدەگى اقش دوللارىن ساتىپ الۋعا قابىلەتى بار، ءارى ونى تۇتىنۋدى قۇپ كورەتىن از عانا توپ ءۇشىن بارشا جاعداي جاسالىپ، قالعاندارى توقالدان تۋعاندارعا اينالىپ شىعا كەلگەنى مە؟! باعا اياق استىنان وسە سالادى. نەگىزىنەن وزىمىزدە شىعاتىن ءونىمىنىڭ باعاسى مەن شەتەلدەن كەلەتىن ءونىمىنىڭ باعاسى اراسىنداعى ايىرىم شەك جوق. ءارى تەك ءتول شيكىزاتتى قولدانىپ، جۇرت تۇتىناتىن ءونىم شىعارۋشىلاردى ەشكىم قولدامايدى. وداندا سول اقشاعا شەتەلدىك ءونىمدى ساتىپ الا سالعان ىڭعايلى. قازىر «مەن كانىگى وپپوزيتسيونەرمىن» دەپ كەۋدە ۇرعان، اراكىدىك اقىل-كەڭەسىن بەرىپ تۇراتىن اكەجان كوكەمىز «قازاققا مال ءوسىرىپ كەرەگى جوق. ءبارىن شەتەلدەن ساتىپ الا سالامىز» دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزىن ءتالىمىن كورگەن شەنەۋىنىكتەر شوعىرى ۇلگى تۇتىپ ءجۇر مە؟

ءبىزدىڭ بيدايدى ساتىپ الاتىن قىرعىز، وزبەك پەن تاجىكتە ۇن مەن نان باعاسى بىزدەن ارزان. سوعىستان كوز اشپاعان اۋعان ەلى دە نان قىمباتتايدى دەپ قام جەمەيدى. نەگە؟ 

بەلگىلى قازاق ەكونوميسى، «قازاقستاننىڭ قارجىلىق قىزمەت كورسەتۋدى تۇتىنۋشىلار وداعى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ باسقارما توراعاسى ايدار الىباەۆ قازاق جانە شەتەلدىك ماماندار اراسىنداعى اراسىنداعى ەڭبەكاقىلىق كيكىلجىڭگە باستاپ اكەلەتىن جانە باسقادا دۇنيەلەرگە قاتىستى: «...نەۆاجنو گدە، نا تەنگيزە، نا جايرەمە، ۆ جاناوزەنە يلي ۆ تسەنترە كاراگاندينسكوي وبلاستي. كوگدا يا زاحوجۋ ۆ سترانۋ، تو پولۋچەنيە رازرەشەنيا نا رازرابوتكۋ يا موگۋ پولۋچيت تولكو پري ودنوم ۋسلوۆي، ەسلي سموگۋ نايتي وبششي يازىك س مەستنىمي چينوۆنيكامي يلي س بولەە ۆىسوكيمي چينوۆنيكامي، كوتورىە يمەيۋت ۆليانيە نا رەشەنيە ۆوپروسا پو داننومۋ مەستوروجدەنيۋ. كوگدا يا ەتيح ليۋدەي نايدۋ، چتوبى وني وبەسپەچيلي منە زارۋبەجنومۋ ينۆەستورۋ رەجيم ماكسيمالنوگو بلاگوپرياتستۆوۆانيا ي بىسترو رەشالي ۆسە ۆوزنيكايۋششيە بيۋروكراتيچەسكيە ۆوپروسى، تو يا دولجەن سدەلات ەتيح ليۋدەي سۆويمي. ا كاك يا موگۋ سدەلات يح سۆويمي؟ تولكو ۆزياتكامي. ينىمي سلوۆامي، يا يح پوكۋپايۋ نا وپرەدەلەننىح ۋسلوۆياح، پو كوتورىم وني نا مەنيا رابوتايۋت. نو كوگدا يا كۋپيل ەتيح چينوۆنيكوۆ، ينىمي سلوۆامي كۋپيل سەبە «كرىشۋ»، تو نەگلاسنىم پريلوجەنيەم ك ەتومۋ ۆوزنيكشەمۋ دوگوۆورۋ ۆزايمووتنوشەني ياۆلياەتسيا تاكوي پۋنكت، چتو پري رازرابوتكە داننوگو مەستوروجدەنيا، پري سترويتەلستۆە زاۆودا يلي درۋگيح وبەكتوۆ، يا دەلايۋ تام ۆسە، چتو حوچۋ. ي وني، كۋپلەننىە ليۋدي، نا ەتو سوگلاشايۋتسيا. ي كوگدا يا دەلايۋ ۆسە، چتو حوچۋ، تو كازاحستانسكيم رابوچيم يا دايۋ كوپەيكي، وني جيۆۋت ۋ مەنيا ۆ پلاستماسسوۆىح ۆاگونچيكاح، ودەتى وني ۆ بۋماجنۋيۋ روبۋ. يا نا نيح نيچەگو نە بۋدۋ تراتيت، ا كۋشات وني بۋدۋت سامۋيۋ دەشەۆۋيۋ ەدۋ ي تاك دالەە. ا سۆويم رابوتنيكام يا بۋدۋ پلاتيت پياتيكراتنۋيۋ زارپلاتۋ، تاك كاك ۆسە راۆنو كازاحستانسكايا ستورونا ەتو بۋدەت گاسيت – ۆسە يلي وپرەدەلەننۋيۋ دوليۋ. ەتو جە نا زاتراتى لوجيتسيا پو رازرابوتكە مەستوروجدەنيا، ا پوكا وني نە بۋدۋت پوكرىتى، پريبىل وت دوبىتوگو سىريا بۋدەت يدتي منە نا يح پوگاشەنيە. ا سامي زاتراتى يا، ەستەستۆەننو، ۋۆەليچۋ»،-دەيدى.

ءيا، شەنەۋىنىكتەر ءۇشىن ينۆەستور بولىپ كىم كەلىپ جاتسا دا ءبارى ءبىر. ولار جەمقور-ينۆەستوردىڭ جەمتىكتەسىنە اينالىپ، ءوز باۋىرى قازاقتى تەسپەي سورادى.

ولار تولەۋگە ءتيىس سالىق كولەمى ءشومشيىپ، ۇكىمەتتىڭ الەۋمەتتىك سالاداعى باعدارلامالارى جۇزەگە اسپاي قالا بەرەدى. قالا بەرەدى...

افريكا، لاتىن امەريكاسى، وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىندە ورىن الىپ، الىمساقتان كەلە جاتقان بۇل كورتامىر كەستە قازاقستاندا دا تامىرىن تەرەڭگە جايىپ، قازاق شەنەۋىنىگىن بايىتىپ، الاشتىڭ جۇمىسكەر سورلىسىنىڭ قانىن تەسپەي سورىپ جاتىر. جەتى قات جەر استىندا ىستەپ جۇرگەن تەپسە تەمىر ۇزەتىن كەنشى قازاق جىگىتتەرى 10 جىل ىستەپ دەنساۋلىعىنان ادا-كۇدە ايىرىلىپ، شال-شاۋقانعا اينالۋدا. اقىرا تەڭدىك سۇراپ، ماڭداي تەرى ەڭبەگىنىڭ قۇنىن سۇراسا، بيلىك پەن بيزنەس اۋىز جالاسا 10 پايىزعا كوتەرىپ، اۋىزدارىن جابۋعا تىرىسادى. ال، مۇگەدەكتىگى ءۇشىن 37 مۇشەل جاستاعى كەمباعالدارعا كىم وتەماقى تولەيدى؟ ءوز بيلىگىنەن جىلۋ كورمەگەن ولار كەلەسى مۇشەلىن وتباسىمەن بىرگە اتاپ وتە الا ما؟ بۇل باسى اشىق قالىپ وتىرعان اڭگىمە. 

ءتۇيىن 

الاش بالاسىنا قازىرگى زاڭ اياسىندا «ۇلتتىق پارتيا» قۇرعىزبايتىن بولعاندىقتان، تەك قازاقتىڭ اسىل قۇرساق اناسى مەن ەڭبەك جاسىنداعى بوزىمدارىن قورعاۋ ءۇشىن قازاق ءتىلدى «ءبىرتۇتاس جالپىالاشتىق كاسىپوداق» قۇرۋ ءۇشىن ۇلت بولىپ تىزە قوسا كۇرەسۋىمىز كەرەك. ايتپەسە، اقش، رەسەي جانە قىتايدىڭ ەكونوميكالىق قۇلدانۋىنىڭ زوبالاڭىنا ۇشىرايمىز.

ۇلتتىق كاسىپوداعى بار ەلدەردە سىرىڭكە قۇنى 1 تەڭگەگە قىمباتتاعانى ءۇشىن ءتۇپ كوتەرىلە كوشەگە شىعادى. ءبىز نەگە اۋزىن بۋعان وگىزدەيمىز، وسى؟؟؟ بيلىك قىمباتتاتىپ، ءبىز سوعان كونە بەرەتىن ۋاقىت قاشان توقتالادى؟

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz