Preziydent Qasym-Jomart Toqaev ótken jyly kishkentay qyzymyz Lәilimshyraqtyng Abay ólenin oqu estafetasyn qabyldap, halyqtyng yqylasyna bólenip edi.

Biyl tótenshe jaghday kezindegi qarbalastyqqa qaramastan, qazaqtyng kórnekti aqyny, Qazaqstan Jazushylar odaghynyng tóraghasy Úlyqbek Esdәuletting  «Qanday kitap oqyp jatyrsyz?» chellendj-estafetasyna nazar audaryp, Ózi oqyp jýrgen kitaptarynyng jәne biz oqugha tiyisti kitaptar men basylymdardyng tizimin úsyndy.

Demek, Qúdaygha tәube, búl – Preziydent pen Halyqtyng ara qatynasy jaqyn, tym jaqyn degen sóz!

Memlekettik syilyqtyng laureaty Esanghaly Raushanov aghamyz búl sharagha óz ýnin qosyp, «Býgin Preziydentimizding jauabyn oqyp «Tusang tu!» dep quanyp otyrghan jónimiz bar. Q.K.Toqaev myrza ziyaly qauymmen diologqa dayyn ekenin birinshi kýnnen-aq tanytyp keledi. Bizding Jazushylar Odaghynyng songhy shiyrek ghasyrda azyp-tozyp ketken ghimaratyn jóndeu, talantty qalamgerlerimizge shygharmashylyqpen alansyz ainalysu ýshin arnauly stiypendiyalar taghayyndau, jalpy ruhany әlemdi memlekettik qamqorlyqqa alu jónindegi úsynystarymyzdyng qay-qaysy da jerde qalghan joq. Oqyghan kitaptarynyng basynda hakim Abay túrghany qanday ghaniybet!» - dep, aghynan jarylypty.

Dau joq, Qasym-Jomart Kemelúly jazushy qauymmen sonaudyng sonauynan baylanysta. Búl turaly sәl keyinirek.

Qogham qayratkeri, QR Preziydenti janyndaghy Últtyq qoghamdyq senim kenesining mýshesi Erlan Sairov myrzanyng sol «Qanday kitap oqyp jatyrsyz?» chellendj-estafetasynyng bir silemin maghan úsynghaly biraz uaqyt boldy. Keshiginkirep jauap bergenim ýshin Erekemnen keshirim ótinem! Al, elep-eskergenine rahmet aitam.

Negizi, kitapty oqyp qana qoymay, mýmkindik bolsa, jazghan da jaqsy. Shynymdy aitsam, óz basym qúrdastarym Didar Amantay men marqúm Ámirhan Balqybekting dengeyinde kóp kitap oqydym dep aita almaymyn.

Biraq, Maraltaydan kem oqyp jýrgen joq shygharmyn dep oilaymyn.

Songhy oqyghan kitabym – Qúljada túratyn qazaqtyng asa kórnekti jazushysy Orazqan Ahmetovtyn «Amanat» trilogiyasy.

«Amanat» romanynda ótken ghasyrdyng 16 jәne 32 jyldaryndaghy bosqyn bolyp arghy bet asqan qazaqtyng taghdyry sóz bolady. Biz batyrlyqqa balaytyn, keyde tipti ayap, mýsirkey qaraytyn  sol bosqyn qazaqqa avtor basqa bir qyrynan kóz salady.

Qazirgi tanda oqyp jatqan ekinshi kitabym – «Jasampaz jandardyng 7 daghdysy nemese Túlghany damytudyng tegeuirindi tetikteri».

Búl kitap Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydenti – Elbasynyng «Bolashaqqa baghdar: Ruhany janghyru» baghdarlamalyq maqalasy ayasynda jaryq kórgen 100 kitaptyng bireui.

Al, ýnemi qolyman tastamay, ýnemi oqyp jýretin tórt aqyn, tórt jazushym bar.

Onyng birinshisi, әriyne, Abay. Ary qaray Túmanbay Moldaghaliyev, Qadyr Myrza-Áli, Saghy Jiyenbaev.

Jazushynyng birinshisi, әriyne, Múhtar Áuezov. Ary qaray Qabdesh Júmadilov, Orazhan Ahmetov, Jaqsylyq Sәmitov, Sayyn Múratbekov.

Bar bolghany osy ma dep oilamanyz, kóshi-qon turaly jazylghan maqalalar men kitaptardy da bir әribin qaldyrmay oqiymen men...

Jasyryp qaytem, eng kóp oqitynym – Túmagha.

1991 jyly Kýitin qalasynda oqyp jýrgen kezimde «Tynyq múqit dәpteri» degen kitabyn Jeken Qauyt degen múghalimnen bir aptagha zorgha súrap aldym. Ala salyp, birinshi óleninen bastap, qalyng dәpterge kóshire bastadym. Bes kýnde kitaptyng jartysyna juyghan jazyp aldym. Sol dәpterdi jastyghymnyng astyna tygha salyp, kitapty iyesine qaytarugha ketkem. Qaytyp oralsam, bireu úrlap ketipti. Áreng tapqan altynymnan aiyrylyp, zarladym da qaldym... sol beti tabylmay ketti...

1993 jyly jogharyda aitqan Orazqan Ahmetov Qazaqstangha memlekettik dengeydegi kelgen delegatsiyanyng qúramynda boldy. Sol saparynda Orazhan agha maghan Túmanbay Moldaghaliyevtyng aq súr týsti ýsh tomdyq tandamaly ólender jinaghyn әkelip berdi.

Mine, sodan beri tastamay oqyp kelem Túmaghamdy.

Dәuren Túmanbayúly aqynnyng 24 tomdyghyn shyghardy. Jaqynda sol 24 tomdyqty taghy bir sýzip shyghyp, eski kýnderge sapar shekkendey, Túmaghamen syrlasyp otyrghanday kýy keshtim. Túmaghamnyng ózime arnap jazghan kóp ólenin tauyp aldym. Ákemdey bolyp ketken túlghanyng jýrek jyluy, sýtten de appaq tilegi sol ólenderding ónboyynan Alataudyng jyly samalynday anqyldap túr.

Oqyp, óneboyym dirildep, tolqyp kettim. «Kýtken ýmitinen shygha aldym ba, joq pa?!» dep te oiladym.

Endi sol jyrlardy  retimen júrtqa da úsynudy bastadym. El jyly qabyldap, ystyq lebizderin bildirip jatyr...

Kisi kitaptan ózin tapsa, eng qúryghanda súlbasyn bayqasa, ol kitap sening jýregine nәr, boyyna quat darytady eken. Ary qaray, songhy betin japqansha rahattanyp oqisyn. Túmagha, Qadyr, Saghiy ólenderinen men ózim keshken qiyal men qazaqtyng kónilin kórem. Jәne olardyng týisigine jan-tәnimmen senem. Ásirese, Túmaghanyng týisigine.

«Jasampaz jandardyng 7 daghdysy nemese Túlghany damytudyng tegeuirindi tetikteri» atty kitaptan da ózimdi tolyq tappaghanymmen, keybir elementterimdi bayqadym.

Aytpaqshy, Túmaghanyng kóp tomdyghyn aqtaryp otyryp, Qasym-Jomart Toqaevqa arnaghan eki ólenin kózim shalyp qaldy. «Ardaqty aqyn ayauly inisine ne aitty eken?» dep, oqyp shyqtym.

Sóitip, Esenghaly agham aitqan Qasym-Jomart Kemelúlynyng «ziyaly qauymmen diologinyn» tórkini aryda jatqanyn bayqap, qatty quandym.

Túmagha bireuden ataq, danq, dýnie kýtken adam emes. Ózining talanty men enbegi eki jaqtap abyroy biyigine alyp shyqqa aqyn. Ákim Taraziy aghamyzdyng «Túmanbayda et, sýiek degen bolmaydy, onyng býkil denesi lýpildegen jýrekten jaratylghan» degen keremet sózi bar. Túmaghagha bitken sol sezimtal jýrek pen appaq niyet býgingi Preziydentimiz Qasym-Jomart Kemelúlynyng da boyynan jaryq sәule kóripti, qaghazgha sony aghalyq aq jarma kónilmen tókpey-shashpay móldiretip, jarqyratyp týsiripti.

Endi,  Erlan dosym Sairov úsynghan atalghan «Qanday kitap oqyp jatyrsyz?» chellendj-estafetasyn «Nur Otan» partiyasy Tóraghasynyng Birinshi orynbasary Bauyrjan Baybekke, «Aq Jol» partiyasynyng Tóraghasy Azat Peruashevqa, «Auyl» partiyasynng Tóraghasy Ály Bektaevqa jәne «Qazaqstan kommunistik halyq» partiyasynyng Tóraghasy Jambyl Ahmetbekovke jolday otyryp, Túmanbay aghanyng Qasym-Jomart inisine arnaghan ólederin úsynudy kón kórdim.

Qúrmetti Tóraghalar, qabyl alynyzdar!

Auyt Múqiybek,

QR Preziydenti janyndaghy

Últtyq qoghamdyq senim kenesining mýshesi.

***

Túmanbay MOLDAGhALIYEV:

(Qasym-Jomart inime)

Birinshi ólen

Qasym-Jomart qaraghym, hatyndy aldym,
Jaqsylyqqa bir qadam jaqyndadym.
Auylyng em jasynnan ayalaghan,
Bauyrym eng halqyna atyng mәlim.

Sendersinder qol jetpes kóktegi elim,
Ottaryndy alystan kóp kóremin.
Myn-myndaghan júmystyng arasynda,
Baq maghan – meni úmytyp ketpegenin.

Sóilep ketseng bitpeytin aghyn jyrsyn,
Pәrmening baghynbasty baghyndyrsyn!
Jana jyl bitpes saghan baqyt әkep,
Ákeng bolyp syrtynnan baghyp jýrsin!

Ýmitpenen kýn sayyn oyanasyn,
Ómir senen bererin ayamasyn!
Aqyryn ótip jatqan әr saghatyn,
Anang bolyp syrtynnan ayalasyn!

28.12.2006

Ekinshi ólen

Halyqtyng attamaghan ala jibin,
Kóterding qay kezde de agha jýgin.
Qúshaqtap qúttyqtaymyn, Qasym-Jomart,
Kep qalghan qútty bolsyn Jana jylyn!

Sende bar óshpes ýmit, jomart jýrek,
Kórgen joq qyrandaghy qanat jýdep.
Ýlkenge, kishige de iltifat qyp,
Janynnyng sәulelerin tarat jibek.

Aman jýr, jarqyray ber, asyl ini,
Ómiring bolashaqqa asyghuly.
Altynnyng synyghy edin, Qasym-Jomart,
Suymnyng túnyghysyng osy kýni.

Jolyng ken, aldyng ashyq endi, asylym,
Senimdi serigising Elbasynyn.
Qoldaydy dos tilegi, el kónili,
Alysqa estiledi talmas ýnin.

Qasynnan úzamasyn sýiikti ýmit,
Árqashan sayalaydy biyikti júrt.
Ózindi Jana jylmen qúttyqtadym,
Manghazym, mandayynnan sýiip túryp!

22.12.2007

Abai.kz