Osyny eskereyik!

Romanov Romanov degenning «Qazaq últshyldary orys әielin til bilmegeni ýshin jazalap jatyr» degen habaryn YouTube arnasynan kórdim. Kórdim de, «kóp qyrtymanyng biri eken ghoy» dep, qoldy siltep qoya salghym kelgen. Biraq otqa әzirge may qúimasa da, janqa tastaugha jantalasyp baqqan taraptardyng talasyna baylanysty oiymdy jazyp, jariya etkenim de jón be degen baylamgha keldim.

Romanov sózining kirispesinde: «El auzynda «orystyng eng jaqyn dosy – qazaq» deytin sóz kóp aitylady. Ekonomikalyq qarym-qatynasta da bizge dos el - qazaq dep bilemiz. Áskery qauipsizdik mәselesinde de «qazaqty bizge dos» deymiz», - dey kelip, «al sol dos memleketting azamattary orystildilerge ne istep jatyr?» - degen súraq qoyady da, әlemjelide taraghan satushy men tútynushy arasyndaghy azdy-kem úrysty núsqap: «Mine, masqarany kórdinder me?» - degendey shalqayady.

Romanov aitpaqshy, biz de Reseydi kórshi el, tatu memleket dep bilemiz. Ásirese, Qazaqstannyng resmy biyligi kýn sayyn, saghat sayyn jahandaghy jalghyz dosymyz Resey júrty ekenin, Mәskeu ekenin esimizge salyp, jadymyzda janghyrtyp otyrady. Biz soghan kәdimgidey ilanamyz, senemiz. Tәulik boyy Resey arnalaryn kóretindikten, bizde orystyng sózin de, isin de qúp kóretinder bar. «Ukrainder orystargha kýn kórsetpepti ghoy, Putin sondyqtan Donbasqa әsker kirgizip, Qyrymdy qaytaryp alypty. VVP-niki dúrys» - deytinderdi orystildi qazaqtyng ghana emes, qazaqtildi qazaqtyng arasynan da kezdestiruge bolady. Kórdinizder me, biz qandaymyz?

Biz dosqa senemiz, dostyng sózine, aqparatyna taq túramyz. Ókinishke qaray, bizding dostarymyz bizge dostyq peyil tanyta bermeydi. Dostyq degenimiz - kendik hәm tendik! Tendik pen kendik, ózara abzal týsinistik bolmay, dostyq bolmaydy. Jә, qazan teber bir tentek qaydan bolsa da shyghady. Biraq Qazaqstan tentegin tiyp ústaytyn el. Osy uaqytqa deyin qazaqstandyq bir resmy túlghanyng nemese Parlament deputatynyng Reseyge qarap júdyryq týie sóilegenin estimeppiz. Esesine RF-nyng kez kelgen sheneunigi, Memlekettik Dumanyng deputattary Qazaqstangha qatysty qalay bolsa solay sóiley salady, qazaqtyng tarihyn, mәdeniyetin qorlap, mazaq etip otyra beredi. Eger osynday ospadarlyqty kóshedegi Ivan jasasa, «e, ol Ivan ghoy» der edik. Alayda orystyng ospadar Ivany kóshede emes, MemDumanyng tórinde otyr. Úyattan, sayasy etikadan júrday. Romanovtar sonday sýikimsizderin kórmeydi. Áytse de, óz jerinde, óz memleketinde tútynushy qúqyn talap etken qazaqty kóre qalady. Kóredi de oibaygha attan qosady. Ádildikke jýginsek, viydeoda satushy әielden: «Qazaqsha jazu qayda?» - dep súraghan tútynushy zang ayasynan tys qadam jasap, qatty ketip túrghan joq. Ol bar bolghany ózining tútynushylyq qaqyn ghana talap etude. Azamattyng talaby dúrys. Alayda til maydanynda biz jalghyzbyz. Osyny da eskere jýreyik.

Ilgeride, toqsanynshy jyldardyng basynda, Baltyq boyynda osy bizdegi jaghdaygha úqsas ahual bolghan. Jergilikti eston, latysh, litvan jappay óz tilderinde sóilep ketedi. Óz tilderinde jauap beredi, óz tilderinde súraydy. Baltyqty balasynyp, «basynan sipap» otyrghan orysqa búl únay ma? Únau bylay túrsyn, jylaydy. Kýnde jylaydy. Kózining jasyn kóldetip halyqaralyq úiymdardyng kensesin kóldariya qylady. Sodan OBSE siyaqty úiymdardan ókilder kelip, isting aq-qarasyn tekserip kep, Baltyqta balpang basyp jýrgen orystargha: «Qoyyndar, senderding mynalaryng úyat. Orys tilinde sóileuge, súraugha, jauap beruge sender qanday qaqyly bolsandar, Baltyq halqy da qaqyly. Búlar Tәuelsizdik talaptaryn oryndaugha mindetti bolghandyqtan óz tilderinde sóileuge eki ese qaqyly», - deydi. Osydan keyin baryp Baltyqtaghy orystildilerding desi qaytyp, keudesi basylghan kórinedi. Ol kezde, biraq, әlemdik sayasatta eptegen tәrtip pen jýie bar edi. Halyqaralyq úiymdarda yqpal bolatyn. Al qazir әlemdik sayasatty anarhiya biylep túr. Bәri betimen ketken. Resey Qyrymdy tartyp alyp jatyr, Ukrain jerin bólshektep jatyr - osynyng bәrine AQSh bastap, Europa elderi qostap, «ýriyt, soq» dep qarap qana otyr.

Biz oilaymyz, impershil Kremli biyligi Reseydi әlemge sýikimsiz etip bitti dep. Batys elderining sayasatkerleri de shamamen osynday oida. Olar jәne sanksiyalar men soghystar Reseydi tityqtata týsedi. Putinning biyligi әlsireydi dep te oilaulary mýmkin. Biraq osy aralyqta Putinning biyligi uaqytsha bolsa da, kýsheyip, orys baspasózining taralu aimaghynda pәrmeni artyp, bayaghy KSRO-ny ansaytyndardyng qatary artyp keledi. Putin búl kýnde tiymsyz túlghagha ainaldy. Ol kez kelgen uaqytta, TMD-nyng kez kelgen eline әr nәrseni syltau etip basyp kirui mýmkin. Jau shaqyryp, bolmasa, orystan әdettegidey «býjay» jasap otyrghanym joq. Rasynda solay.

Aughanstandy talibandardyng qolgha ala bastauy Putindi qútyrta týsude. Jogharyda Romanov degen pәle «Qazaqstan Reseymen әskery de odaqtas el emes pe edi?» - degendi beker aityp túrghan joq. Ol dostyq turaly aita kelip, әskery odaqtastyng әskery boryshy da bar degendi anghartady. Týpki oiy: aimaqtyng qauipsizdigin ózimiz qamtamasyz etemiz demekshi. Búl endi óz aldyna bólek әngime.

Tilge keleyik. Qaytalaymyn: til maydanynda biz jalghyzbyz. Ózine jaqyn Baltyq elderining til ýshin jasaghan әreketi men kýresin bek týsinip qoldaghan Batys bizdi týsinbeydi de, qoldamaydy. Sondyqtan biz til maydanynda biriguimiz kerek. Halyq tómennen talap etip, halyqtyng talabyn biylik sergek qimyldap iske asyryp otyruy qajet. Zannyng oryndaluyn qadaghalaytyn organ til mәselesinde de pәrmendi boluy tiyis. Tilding qoldanys ayasyn keneytetin zandardy jetildire týsudi de oilasayyq. Búqara men biylik til maydanynda birigip sauatty qimyldamasa, erteng namysqa shapqan jigitter shetin qimyldargha baruy әbden mýmkin. Onday shetin qimyl men tosyn әreketti baz bireuler sayasy qaqtyghys qúraly retinde paydalanuy da dausyz. Endeshe bir birimizdi kónil kýy auanyna berilip kinәlamay, ghaybattamay, salqyn aqyl men sabyrgha jýginip is qylayyq, aghayyn!

Dәuren Quat

Abai.kz