وسىنى ەسكەرەيىك!

رومانوۆ رومانوۆ دەگەننىڭ «قازاق ۇلتشىلدارى ورىس ايەلىن ءتىل بىلمەگەنى ءۇشىن جازالاپ جاتىر» دەگەن حابارىن YouTube ارناسىنان كوردىم. كوردىم دە، «كوپ قىرتىمانىڭ ءبىرى ەكەن عوي» دەپ، قولدى سىلتەپ قويا سالعىم كەلگەن. بىراق وتقا ازىرگە ماي قۇيماسا دا، جاڭقا تاستاۋعا جانتالاسىپ باققان تاراپتاردىڭ تالاسىنا بايلانىستى ويىمدى جازىپ، جاريا ەتكەنىم دە ءجون بە دەگەن بايلامعا كەلدىم.

رومانوۆ ءسوزىنىڭ كىرىسپەسىندە: «ەل اۋزىندا «ورىستىڭ ەڭ جاقىن دوسى – قازاق» دەيتىن ءسوز كوپ ايتىلادى. ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستا دا بىزگە دوس ەل - قازاق دەپ بىلەمىز. اسكەري قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىندە دە «قازاقتى بىزگە دوس» دەيمىز»، - دەي كەلىپ، «ال سول دوس مەملەكەتتىڭ ازاماتتارى ورىستىلدىلەرگە نە ىستەپ جاتىر؟» - دەگەن سۇراق قويادى دا، الەمجەلىدە تاراعان ساتۋشى مەن تۇتىنۋشى اراسىنداعى ازدى-كەم ۇرىستى نۇسقاپ: «مىنە، ماسقارانى كوردىڭدەر مە؟» - دەگەندەي شالقايادى.

رومانوۆ ايتپاقشى، ءبىز دە رەسەيدى كورشى ەل، تاتۋ مەملەكەت دەپ بىلەمىز. اسىرەسە، قازاقستاننىڭ رەسمي بيلىگى كۇن سايىن، ساعات سايىن جاھانداعى جالعىز دوسىمىز رەسەي جۇرتى ەكەنىن، ماسكەۋ ەكەنىن ەسىمىزگە سالىپ، جادىمىزدا جاڭعىرتىپ وتىرادى. ءبىز سوعان كادىمگىدەي يلانامىز، سەنەمىز. تاۋلىك بويى رەسەي ارنالارىن كورەتىندىكتەن، بىزدە ورىستىڭ ءسوزىن دە، ءىسىن دە قۇپ كورەتىندەر بار. «ۋكرايندەر ورىستارعا كۇن كورسەتپەپتى عوي، پۋتين سوندىقتان دونباسقا اسكەر كىرگىزىپ، قىرىمدى قايتارىپ الىپتى. ۆۆپ-نىكى دۇرىس» - دەيتىندەردى ءورىستىلدى قازاقتىڭ عانا ەمەس، قازاقتىلدى قازاقتىڭ اراسىنان دا كەزدەستىرۋگە بولادى. كوردىڭىزدەر مە، ءبىز قاندايمىز؟

ءبىز دوسقا سەنەمىز، دوستىڭ سوزىنە، اقپاراتىنا تاق تۇرامىز. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ دوستارىمىز بىزگە دوستىق پەيىل تانىتا بەرمەيدى. دوستىق دەگەنىمىز - كەڭدىك ءھام تەڭدىك! تەڭدىك پەن كەڭدىك، ءوزارا ابزال تۇسىنىستىك بولماي، دوستىق بولمايدى. ءجا، قازان تەبەر ءبىر تەنتەك قايدان بولسا دا شىعادى. بىراق قازاقستان تەنتەگىن تيىپ ۇستايتىن ەل. وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقستاندىق ءبىر رەسمي تۇلعانىڭ نەمەسە پارلامەنت دەپۋتاتىنىڭ رەسەيگە قاراپ جۇدىرىق تۇيە سويلەگەنىن ەستىمەپپىز. ەسەسىنە رف-نىڭ كەز كەلگەن شەنەۋنىگى، مەملەكەتتىك دۋمانىڭ دەپۋتاتتارى قازاقستانعا قاتىستى قالاي بولسا سولاي سويلەي سالادى، قازاقتىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن قورلاپ، مازاق ەتىپ وتىرا بەرەدى. ەگەر وسىنداي وسپادارلىقتى كوشەدەگى يۆان جاساسا، «ە، ول يۆان عوي» دەر ەدىك. الايدا ورىستىڭ وسپادار يۆانى كوشەدە ەمەس، مەمدۋمانىڭ تورىندە وتىر. ۇياتتان، ساياسي ەتيكادان جۇرداي. رومانوۆتار سونداي سۇيكىمسىزدەرىن كورمەيدى. ايتسە دە، ءوز جەرىندە، ءوز مەملەكەتىندە تۇتىنۋشى قۇقىن تالاپ ەتكەن قازاقتى كورە قالادى. كورەدى دە ويبايعا اتتان قوسادى. ادىلدىككە جۇگىنسەك، ۆيدەودا ساتۋشى ايەلدەن: «قازاقشا جازۋ قايدا؟» - دەپ سۇراعان تۇتىنۋشى زاڭ اياسىنان تىس قادام جاساپ، قاتتى كەتىپ تۇرعان جوق. ول بار بولعانى ءوزىنىڭ تۇتىنۋشىلىق قاقىن عانا تالاپ ەتۋدە. ازاماتتىڭ تالابى دۇرىس. الايدا ءتىل مايدانىندا ءبىز جالعىزبىز. وسىنى دا ەسكەرە جۇرەيىك.

ىلگەرىدە، توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا، بالتىق بويىندا وسى بىزدەگى جاعدايعا ۇقساس احۋال بولعان. جەرگىلىكتى ەستون، لاتىش، ليتۆان جاپپاي ءوز تىلدەرىندە سويلەپ كەتەدى. ءوز تىلدەرىندە جاۋاپ بەرەدى، ءوز تىلدەرىندە سۇرايدى. بالتىقتى بالاسىنىپ، «باسىنان سيپاپ» وتىرعان ورىسقا بۇل ۇناي ما؟ ۇناۋ بىلاي تۇرسىن، جىلايدى. كۇندە جىلايدى. كوزىنىڭ جاسىن كولدەتىپ حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ كەڭسەسىن كولداريا قىلادى. سودان وبسە سياقتى ۇيىمداردان وكىلدەر كەلىپ، ءىستىڭ اق-قاراسىن تەكسەرىپ كەپ، بالتىقتا بالپاڭ باسىپ جۇرگەن ورىستارعا: «قويىڭدار، سەندەردىڭ مىنالارىڭ ۇيات. ورىس تىلىندە سويلەۋگە، سۇراۋعا، جاۋاپ بەرۋگە سەندەر قانداي قاقىلى بولساڭدار، بالتىق حالقى دا قاقىلى. بۇلار تاۋەلسىزدىك تالاپتارىن ورىنداۋعا مىندەتتى بولعاندىقتان ءوز تىلدەرىندە سويلەۋگە ەكى ەسە قاقىلى»، - دەيدى. وسىدان كەيىن بارىپ بالتىقتاعى ورىستىلدىلەردىڭ دەسى قايتىپ، كەۋدەسى باسىلعان كورىنەدى. ول كەزدە، بىراق، الەمدىك ساياساتتا ەپتەگەن ءتارتىپ پەن جۇيە بار ەدى. حالىقارالىق ۇيىمداردا ىقپال بولاتىن. ال قازىر الەمدىك ساياساتتى انارحيا بيلەپ تۇر. ءبارى بەتىمەن كەتكەن. رەسەي قىرىمدى تارتىپ الىپ جاتىر، ۋكراين جەرىن بولشەكتەپ جاتىر - وسىنىڭ بارىنە اقش باستاپ، ەۋروپا ەلدەرى قوستاپ، «ءۇريت، سوق» دەپ قاراپ قانا وتىر.

ءبىز ويلايمىز، يمپەرشىل كرەمل بيلىگى رەسەيدى الەمگە سۇيكىمسىز ەتىپ ءبىتتى دەپ. باتىس ەلدەرىنىڭ ساياساتكەرلەرى دە شامامەن وسىنداي ويدا. ولار جانە سانكتسيالار مەن سوعىستار رەسەيدى تيتىقتاتا تۇسەدى. ءپۋتيننىڭ بيلىگى السىرەيدى دەپ تە ويلاۋلارى مۇمكىن. بىراق وسى ارالىقتا ءپۋتيننىڭ بيلىگى ۋاقىتشا بولسا دا، كۇشەيىپ، ورىس ءباسپاسوزىنىڭ تارالۋ ايماعىندا پارمەنى ارتىپ، باياعى كسرو-نى اڭسايتىنداردىڭ قاتارى ارتىپ كەلەدى. پۋتين بۇل كۇندە تيىمسىز تۇلعاعا اينالدى. ول كەز كەلگەن ۋاقىتتا، تمد-نىڭ كەز كەلگەن ەلىنە ءار نارسەنى سىلتاۋ ەتىپ باسىپ كىرۋى مۇمكىن. جاۋ شاقىرىپ، بولماسا، ورىستان ادەتتەگىدەي «ءبۇجاي» جاساپ وتىرعانىم جوق. راسىندا سولاي.

اۋعانستاندى تاليبانداردىڭ قولعا الا باستاۋى ءپۋتيندى قۇتىرتا تۇسۋدە. جوعارىدا رومانوۆ دەگەن پالە «قازاقستان رەسەيمەن اسكەري دە وداقتاس ەل ەمەس پە ەدى؟» - دەگەندى بەكەر ايتىپ تۇرعان جوق. ول دوستىق تۋرالى ايتا كەلىپ، اسكەري وداقتاستىڭ اسكەري بورىشى دا بار دەگەندى اڭعارتادى. تۇپكى ويى: ايماقتىڭ قاۋىپسىزدىگىن ءوزىمىز قامتاماسىز ەتەمىز دەمەكشى. بۇل ەندى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.

تىلگە كەلەيىك. قايتالايمىن: ءتىل مايدانىندا ءبىز جالعىزبىز. وزىنە جاقىن بالتىق ەلدەرىنىڭ ءتىل ءۇشىن جاساعان ارەكەتى مەن كۇرەسىن بەك ءتۇسىنىپ قولداعان باتىس ءبىزدى تۇسىنبەيدى دە، قولدامايدى. سوندىقتان ءبىز ءتىل مايدانىندا بىرىگۋىمىز كەرەك. حالىق تومەننەن تالاپ ەتىپ، حالىقتىڭ تالابىن بيلىك سەرگەك قيمىلداپ ىسكە اسىرىپ وتىرۋى قاجەت. زاڭنىڭ ورىندالۋىن قاداعالايتىن ورگان ءتىل ماسەلەسىندە دە پارمەندى بولۋى ءتيىس. ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتەتىن زاڭداردى جەتىلدىرە ءتۇسۋدى دە ويلاسايىق. بۇقارا مەن بيلىك ءتىل مايدانىندا بىرىگىپ ساۋاتتى قيمىلداماسا، ەرتەڭ نامىسقا شاپقان جىگىتتەر شەتىن قيمىلدارعا بارۋى ابدەن مۇمكىن. ونداي شەتىن قيمىل مەن توسىن ارەكەتتى باز بىرەۋلەر ساياسي قاقتىعىس قۇرالى رەتىندە پايدالانۋى دا داۋسىز. ەندەشە ءبىر ءبىرىمىزدى كوڭىل كۇي اۋانىنا بەرىلىپ كىنالاماي، عايباتتاماي، سالقىن اقىل مەن سابىرعا جۇگىنىپ ءىس قىلايىق، اعايىن!

داۋرەن قۋات

Abai.kz