Senbi, 23 Qarasha 2024
Janalyqtar 2870 0 pikir 4 Qazan, 2012 saghat 10:04

Jastarymyzdyng jihadshyl boluyna kim kinәli?

 

El ishi taghy dýrlikti. Tal týste Atyraudyng qaq ortasynda bomba jaryldy. Beybit kýnde jarylghan búl ne qylghan bom­ba dep elendegender lankesterding isi degen baylamgha keldi. Bayqausyzda ózi dayyndaghan jarylghysh zaty iske qo­sylyp, Núrlybek Saqauov esimdi 21 jastaghy jigit mert boldy. Odan kóp úzamay Qúlsary qalasynda qúqyq qorghau qyzmetkerlerining lankestik topty qúryqtau operasiyasy kezinde bes adam qaza boldy. Aman qalghan bir kýdikti qazir oblystyq auruhanada emdelip jatyr, oghan qatang kýzet qo­yylghan. Juyrda ghana, taghy da Atyrauda qúqyq qorghau organdaryna qarsy lankestik akt dayyndaghan ýsh adam tút­qyndaldy. Oblys ortalyghynan shalghayda ornalasqan Qyzylqogha auylynyng túrghyndary, órimdey jastar: Meyirbek Janquatov  1993 jyly tughan bolsa, Mahambet Isaghaliyev - 1990 jyly, Ybyray Ádir - tipti biyl ghana 16-gha tolyp otyr­ghan bozbala. Oblystyq sottyng baspasóz qyzmetining mәlimetinshe, búl ýsheuge «qúqyq qorghau organdary men ar­nayy qyzmetterding qyzmetkerlerine qarsy lankestik aktilerdi da­yyndady» degen aiyp taghyluda. «Oblys aumaghynan mal úrlady» degen kýdik keltirilgeni jәne bar. Tergeu material­da­rynda olar bótenning mýlkin lankestik aktilerdi iske asyru ýshin úrlaghany aitylady. Qara altyndy Atyraudyng aty lankestik degen suyq sózben qosa atalatyny ókinishti-aq. Múny ónirdegi diny ahualdyng nasharlap ketkenining kórinisi demeske amal joq.

 

 

El ishi taghy dýrlikti. Tal týste Atyraudyng qaq ortasynda bomba jaryldy. Beybit kýnde jarylghan búl ne qylghan bom­ba dep elendegender lankesterding isi degen baylamgha keldi. Bayqausyzda ózi dayyndaghan jarylghysh zaty iske qo­sylyp, Núrlybek Saqauov esimdi 21 jastaghy jigit mert boldy. Odan kóp úzamay Qúlsary qalasynda qúqyq qorghau qyzmetkerlerining lankestik topty qúryqtau operasiyasy kezinde bes adam qaza boldy. Aman qalghan bir kýdikti qazir oblystyq auruhanada emdelip jatyr, oghan qatang kýzet qo­yylghan. Juyrda ghana, taghy da Atyrauda qúqyq qorghau organdaryna qarsy lankestik akt dayyndaghan ýsh adam tút­qyndaldy. Oblys ortalyghynan shalghayda ornalasqan Qyzylqogha auylynyng túrghyndary, órimdey jastar: Meyirbek Janquatov  1993 jyly tughan bolsa, Mahambet Isaghaliyev - 1990 jyly, Ybyray Ádir - tipti biyl ghana 16-gha tolyp otyr­ghan bozbala. Oblystyq sottyng baspasóz qyzmetining mәlimetinshe, búl ýsheuge «qúqyq qorghau organdary men ar­nayy qyzmetterding qyzmetkerlerine qarsy lankestik aktilerdi da­yyndady» degen aiyp taghyluda. «Oblys aumaghynan mal úrlady» degen kýdik keltirilgeni jәne bar. Tergeu material­da­rynda olar bótenning mýlkin lankestik aktilerdi iske asyru ýshin úrlaghany aitylady. Qara altyndy Atyraudyng aty lankestik degen suyq sózben qosa atalatyny ókinishti-aq. Múny ónirdegi diny ahualdyng nasharlap ketkenining kórinisi demeske amal joq.

 

Dintanu pәni islam dini turaly tolyq aqparat bermeydi

Ótken jyldyng kýzinde bas­tal­ghan lankestik top qúru, ózin-ózi jaryp jiberu faktileri biyl da jalghasyn tapty. «Teris diny aghymnyng jeteginde jýrip qyl­mys­qa bardy» degen aiyp ta­ghyl­ghandardyng arasynda jas­tardyng kóptigi búl mәselege ai­ryqsha nazar audaru qajettigin eske salady. Ótken jyly Aty­rauda ústalghan birneshe ob­lys aumaghynda lankestik akti úiym­das­tyrugha әzirlikke kýdikti eks­tre­mister to­bynyng arasynda 17  jasar bozbalanyng bol­gha­nynan el ishi habardar. Shyn­dyghynda, mektep oqushylaryna di­ny tәlim-tәrbie beru jәne ra­diy­kal­dyq diny aghymdar iydeya­larynyng keri yqpalynan saq­tan­dyru baghytyndaghy jú­­mys­targha kónil bólu nem­qú­ray­­dy­lyqty kótermeydi. Búl ret­te, jalpy bi­lim beretin mek­tepterding 9-sy­ny­bynda oqy­tylatyn «Dintanu» fakuli­ta­tiyv­tik kursynyng manyzy zor. Ob­lys boyynsha qazir búl pәn­nen 220 múghalim sabaq berude, olar­dyng barlyghy da tarih pәnining oqytushylary.

Oblystyq bilim beru basqarmasynyng bastyghy Satqan Esenghaliyev dintanu pәni­nen dәris beretin múghalimder arnayy kurs­tan ótkenin, seminarlar úiym­das­tyrylyp tú­ratynyn aitady. Alayda mek­tep qabyr­gha­synan bastap-aq diny týsinik qalyptas­ty­ratyn osy pәnge qa­tysty problemalar da joq emes. Atap aitqanda, oqulyqta iys­lam dini turaly aq­parat tolyq emes. Pәnge ar­nalghan hrestomatiya, әdistemelik qúral­dar joq. Jәne oqytugha berilgen uaqyt ta az.

Oqushylardyng din jolyna týsuine ata-analary kinәli

Oblystyq bilim beru basqarmasynyng bas­tyghy Satqan Ybyrayúly oqushylardyng 95 payyzynyng din jolyna týsuine ata-ana yq­paly bolghan dep sanaydy. Mysaly, Maham­bet audanyndaghy bir oqushynyng ata­sy auyl imamy, sol kisige erip meshitke ba­ra­dy, qalghan bes bala osy oqushygha ile­sip baryp jýrgeni anyqtaldy. Naqty qan­day aghymdar ústanatynyn anyqtau, radikal­dy diny aghymdar yqpalynan saq­­tan­dyru maqsatynda jýrgizilgen týsinik júmystary barysynda olardyng bar­lyghynda da islam dinin ústanamyz degen tý­sinik qalyptasqan. Oramal tartatyn qyz­dardyng da barlyghy derlik ata-anasynyng yq­palymen sol qadamgha baryp otyr. Búl oqu­shylardyng ata-analaryna, ózderine mek­tep erejesine sәikes kiyinu qajettigi ýne­mi aitylyp keledi. Alayda osy talapqa ba­ghynghysy kelmeytin ata-analar birneshe ret Bilim jәne ghylym ministrligine, zang oryn­daryna bilim beru úiymdarynyng ýs­tinen aryz-shaghym týsirdi. Olarmen týsinik jú­mystaryn jýrgizu jalghasuda.

Jihad úghymy «soghysu» sózimen sinonim emes

Qoy terisin jamylghan qasqyr ispetti islam dinin ústanamyz degen jeleudi algha tar­typ, teris pighylda jýrgenderding ara­syn­da jastardyng kóptigi búl mәselege salghyrt qaraudy kótermeydi. Shynynda, jastar arasynda jat aghymgha boy alushy­lyq neden payda boldy? Tәrbie mәsele­sin­de neni kemshin jiberip aldyq? Oblys­tyq din isteri departamentining diyrektory Oraz­bek Qasymov dәstýrsiz diny iydeyalar­dyng taraluyna yqpalyn tiygizip otyrghan eng ýlken qauip kәmelettik jasqa tolmaghan­dar­dyng jetilmegen psihikasyna teris әser etu bolyp otyrghanyn aitady. Dәs­týr­den tys diny aghymdy ústanushylar óz­de­rining diny әdebiyetteri men ýgit-nasihat jaz­balaryn әli qalyptasyp bolmaghan, on-solyn tanyp ýlgermegen jastardyng sa­nasyn ulau ýshin paydalanyp otyrghany shyn­dyq.

«Sәlәfizm men uahabizm aghymynda jýrgender Qúrannyng ayattary men hadiys­te­rining tek mәtindik maghynasyn qabyldap, qa­lay jazylghan bolsa solay týsinuimiz ke­rek dep, astarly maghynalaryn moyynda­may­dy, -  deydi departament diyrektory, - búl jastarymyzdyng adasuyna birden-bir sebep bolyp otyr».

Mysaly, Atyrauda bolyp jatqan lan­kes­tik oqighalardyng qay-qaysysynda da ony jýzege asyrushylar ózderin jihad ja­sadyq dep týsinedi eken. «Jihad» sózi bir maqsatqa qol jetkizu, kýresu degen ma­ghynany beredi. Al býgingi jastar búl sózdi «so­ghysu», «atysu» sózimen sinonim etip al­ghan. «Qolyna qaru alyp soghysudy jiy­had dep sanaytyndar Payghambarymyz­dyng zamanynda da bolghan, - deydi Qazaqstan músylmandary diny ba­sqarma­­sy­nyng Atyrau  oblysy boyynsha ókili Aman­tay Sadiyev. - Sonday adamnyng biri Múh­ammedke (s.gh.s) kelip: «Men jihadqa shyq­qym keledi» degeninde, Payghambary­myz odan: «Ata-anang tiri me?» dep súray­dy. Ol: «IYә» degende, «Endeshe, ata-anana qyz­met et, enbegin aqta» dep aqyl bergen eken. Álgi kisi sonda da bolmay: «Men jihad­ty qolgha qaru alyp, soghysqa baru dep oilasam» degende, Payghambarymyz: «Joq, jihad - aldymen ata-anana qyzmet etu. Tipti ýlken soghys bolghannyng ózinde oghan ata-anannyng rúqsatynsyz shyghugha bolmaydy» dep toqtatqan eken. El basyna kýn tuyp, syrttan jau kelgende ghana qolgha qaru alyp, Otandy qorghau - jihad, al mynaday beybit zamanda elding berekesin ketirip, analardy jylatyp, balalardy qorqytqandardy jihadshy nemese shahid dey almaymyz. Payghambarymyz hadiysin­de: «Ózderine jәne ózgelerge ólim ti­lemen­der», - degen.

On bes ghasyrgha juyq uaqyttan beri adam­zat balasyn izgilikke ýndep kele jat­qan islam dinin әlem elderin kezip jýrgen jan­jaldar men qaqtyghystargha, lankestik­ke, jarylys oqighalaryna baylanystyru ýlken qatelik. Jastardyng lankestik úiym­dar­dyng qolshoqparyna ainalyp otyrghany ókinisht­i jayt. Olar ózderining lankestik әre­­ketterin dinimizdegi «jihad» degen qa­siyet­ti qúlshylyqtyng atyn jamylu arqyly aqtap alghylary keledi. Beybit ómirde qoldaryna qaru alyp, «jihad jasadym» deu bilimsizdikten, óitkeni shyn mәnindegi jiy­had adamnyng ózin-ózi týzu jolgha saluy, bo­yyndaghy jaghymsyz qylyqtarmen ký­resui, ata-anasyna qolghabys etui. Al eline, dinine qiyanat qylghan adamnyng islamda janazasy oqylmaydy, olardy halyq jauy, lankester deuden basqa amal joq.

Jalpy, diny ahualdy qalypty ústau ba­ghytynda jasalyp jatqan sharalar óte kóp. Birneshe fanatizmge úrynghan sanasyz top óz-ózderin jardy eken dep ýreylenuding esh qajeti joq. Al osynday әreketterge tos­qauyl qoy ýshin atqarushy jәne qúqyq qor­ghau organdaryna barsha túrghynnyng kómegi auaday qajet ekendigin aitqym keledi».

«Shapaghattan» shapaghat bolsa iygi

Oblystyq ishki ister departamentining ekstre­mizm­ge qarsy kýres jónindegi bas­qa­rmasynyng ókili Jenis Baghytov EQKB-nyng qyzmetkerleri diny ekstremizmdi tara­tu faktilerin anyqtau, aldyn alu jәne jo­lyn kesu júmystaryn atqaru kezinde biyl­ghy 11 mamyrda kәmelettik jasqa tol­ma­ghan 1995 jyly dýniyege kelgen R.Kýder­ba­eva­ny teris diny aghymdy ústanushy E.Mú­qanov úrlap alyp ketip, «әielim bola­syn» dep Kurilkino auylyndaghy salynyp jat­qan әkesining ýiine qamap qoyghanyn anyq­taghanyn aitady. «Kýdikti E.Múqanov qa­maugha alynyp, qylmystyq is sotqa jol­dandy», - deydi J.Baghytov, - búdan basqa, diny sipattaghy destruktivti aghymdardan zar­dap shekken jastar men jasóspirimder anyq­talghan jaghdayda ata-analary arqy­ly qúqyqtaryn qamtamasyz etu maq­sa­tynda Atyrau qalasy «Atyrau» mólte­kau­dany, H.Dosmúhamedov kóshesi 33-ýide ornalasqan aqparattyq-kenes beru, qúqyqtyq, psihologiyalyq jәne әleumettik qyzmetter kórsetu maqsatymen ashylghan, bilikti teolog mamandar qyzmet atqaratyn «Shapaghat» ortalyghyna jiberilip otyr».

Al oblystyq din isteri departamentining diy­rektory Orazbek Qasymov «departa­ment janyndaghy dintanu saraptamalyq komissiyasyna ótken bir jyl ishinde 578 diny material kelip týsti» deydi. Onyng 260-yna qorytyndy jasalyp, QR Din is­teri agenttigi tarapynan maqúldandy. Al qal­ghan 318 kitap saraptama kezeginde túr. 18 kitapqa teris qorytyndy berilip, qo­sym­sha saraptama jasau ýshin agenttikke jol­danghan.

Arnayy zertteuler kórsetip otyrghan­day, teris diny aghymdardyng jetegine ile­s­ken jastardyng bir bóligi әleumettik jaghy­nan az qamtylghan otbasylardan bolsa, kóp­shiligi diny sauatsyzdyqtan shyghyp otyr. «Bizge qosylsan, jaghang jaylauda bo­la­dy» dep aldarqatqandardyng shyr­mauy­na ilesip, qalay terrorist atanghanda­ryn bilmey qalatyn jastar da az emes. Lan­kestik әreketterining әsirese bylayghy el bay kóretin múnayly Atyrauda jii bas kóterui alandatarlyq jayt. Baylyq bar jerde qashanda qaqtyghystar men soqtyghystar az bolmaydy. Jas úrpaqtyng boyyna úlaghatty tәrbiyeni siniruding qajettiligi de osynda.

Avtor: Baqytgýl BABASh

"Alash ainasy" gazeti

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1465
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3233
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5347