جاستارىمىزدىڭ جيھادشىل بولۋىنا كىم كىنالى؟
ەل ءىشى تاعى دۇرلىكتى. تال تۇستە اتىراۋدىڭ قاق ورتاسىندا بومبا جارىلدى. بەيبىت كۇندە جارىلعان بۇل نە قىلعان بومبا دەپ ەلەڭدەگەندەر لاڭكەستەردىڭ ءىسى دەگەن بايلامعا كەلدى. بايقاۋسىزدا ءوزى دايىنداعان جارىلعىش زاتى ىسكە قوسىلىپ، نۇرلىبەك ساقاۋوۆ ەسىمدى 21 جاستاعى جىگىت مەرت بولدى. ودان كوپ ۇزاماي قۇلسارى قالاسىندا قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ لاڭكەستىك توپتى قۇرىقتاۋ وپەراتسياسى كەزىندە بەس ادام قازا بولدى. امان قالعان ءبىر كۇدىكتى قازىر وبلىستىق اۋرۋحانادا ەمدەلىپ جاتىر، وعان قاتاڭ كۇزەت قويىلعان. جۋىردا عانا، تاعى دا اتىراۋدا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا قارسى لاڭكەستىك اكت دايىنداعان ءۇش ادام تۇتقىندالدى. وبلىس ورتالىعىنان شالعايدا ورنالاسقان قىزىلقوعا اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى، ورىمدەي جاستار: مەيىربەك جانقۋاتوۆ 1993 جىلى تۋعان بولسا، ماحامبەت يساعاليەۆ - 1990 جىلى، ىبىراي ءادىر - ءتىپتى بيىل عانا 16-عا تولىپ وتىرعان بوزبالا. وبلىستىق سوتتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ مالىمەتىنشە، بۇل ۇشەۋگە «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن ارنايى قىزمەتتەردىڭ قىزمەتكەرلەرىنە قارسى لاڭكەستىك اكتىلەردى دايىندادى» دەگەن ايىپ تاعىلۋدا. «وبلىس اۋماعىنان مال ۇرلادى» دەگەن كۇدىك كەلتىرىلگەنى جانە بار. تەرگەۋ ماتەريالدارىندا ولار بوتەننىڭ مۇلكىن لاڭكەستىك اكتىلەردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ۇرلاعانى ايتىلادى. قارا التىندى اتىراۋدىڭ اتى لاڭكەستىك دەگەن سۋىق سوزبەن قوسا اتالاتىنى وكىنىشتى-اق. مۇنى وڭىردەگى ءدىني احۋالدىڭ ناشارلاپ كەتكەنىنىڭ كورىنىسى دەمەسكە امال جوق.
ەل ءىشى تاعى دۇرلىكتى. تال تۇستە اتىراۋدىڭ قاق ورتاسىندا بومبا جارىلدى. بەيبىت كۇندە جارىلعان بۇل نە قىلعان بومبا دەپ ەلەڭدەگەندەر لاڭكەستەردىڭ ءىسى دەگەن بايلامعا كەلدى. بايقاۋسىزدا ءوزى دايىنداعان جارىلعىش زاتى ىسكە قوسىلىپ، نۇرلىبەك ساقاۋوۆ ەسىمدى 21 جاستاعى جىگىت مەرت بولدى. ودان كوپ ۇزاماي قۇلسارى قالاسىندا قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ لاڭكەستىك توپتى قۇرىقتاۋ وپەراتسياسى كەزىندە بەس ادام قازا بولدى. امان قالعان ءبىر كۇدىكتى قازىر وبلىستىق اۋرۋحانادا ەمدەلىپ جاتىر، وعان قاتاڭ كۇزەت قويىلعان. جۋىردا عانا، تاعى دا اتىراۋدا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا قارسى لاڭكەستىك اكت دايىنداعان ءۇش ادام تۇتقىندالدى. وبلىس ورتالىعىنان شالعايدا ورنالاسقان قىزىلقوعا اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى، ورىمدەي جاستار: مەيىربەك جانقۋاتوۆ 1993 جىلى تۋعان بولسا، ماحامبەت يساعاليەۆ - 1990 جىلى، ىبىراي ءادىر - ءتىپتى بيىل عانا 16-عا تولىپ وتىرعان بوزبالا. وبلىستىق سوتتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ مالىمەتىنشە، بۇل ۇشەۋگە «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن ارنايى قىزمەتتەردىڭ قىزمەتكەرلەرىنە قارسى لاڭكەستىك اكتىلەردى دايىندادى» دەگەن ايىپ تاعىلۋدا. «وبلىس اۋماعىنان مال ۇرلادى» دەگەن كۇدىك كەلتىرىلگەنى جانە بار. تەرگەۋ ماتەريالدارىندا ولار بوتەننىڭ مۇلكىن لاڭكەستىك اكتىلەردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ۇرلاعانى ايتىلادى. قارا التىندى اتىراۋدىڭ اتى لاڭكەستىك دەگەن سۋىق سوزبەن قوسا اتالاتىنى وكىنىشتى-اق. مۇنى وڭىردەگى ءدىني احۋالدىڭ ناشارلاپ كەتكەنىنىڭ كورىنىسى دەمەسكە امال جوق.
ءدىنتانۋ ءپانى يسلام ءدىنى تۋرالى تولىق اقپارات بەرمەيدى
وتكەن جىلدىڭ كۇزىندە باستالعان لاڭكەستىك توپ قۇرۋ، ءوزىن-ءوزى جارىپ جىبەرۋ فاكتىلەرى بيىل دا جالعاسىن تاپتى. «تەرىس ءدىني اعىمنىڭ جەتەگىندە ءجۇرىپ قىلمىسقا باردى» دەگەن ايىپ تاعىلعانداردىڭ اراسىندا جاستاردىڭ كوپتىگى بۇل ماسەلەگە ايرىقشا نازار اۋدارۋ قاجەتتىگىن ەسكە سالادى. وتكەن جىلى اتىراۋدا ۇستالعان بىرنەشە وبلىس اۋماعىندا لاڭكەستىك اكتى ۇيىمداستىرۋعا ازىرلىككە كۇدىكتى ەكسترەميستەر توبىنىڭ اراسىندا 17 جاسار بوزبالانىڭ بولعانىنان ەل ءىشى حاباردار. شىندىعىندا، مەكتەپ وقۋشىلارىنا ءدىني ءتالىم-تاربيە بەرۋ جانە راديكالدىق ءدىني اعىمدار يدەيالارىنىڭ كەرى ىقپالىنان ساقتاندىرۋ باعىتىنداعى جۇمىستارعا كوڭىل ءبولۋ نەمقۇرايدىلىقتى كوتەرمەيدى. بۇل رەتتە، جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ 9-سىنىبىندا وقىتىلاتىن «ءدىنتانۋ» فاكۋلتاتيۆتىك كۋرسىنىڭ ماڭىزى زور. وبلىس بويىنشا قازىر بۇل ءپاننەن 220 مۇعالىم ساباق بەرۋدە، ولاردىڭ بارلىعى دا تاريح ءپانىنىڭ وقىتۋشىلارى.
وبلىستىق ءبىلىم بەرۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى ساتقان ەسەنعاليەۆ ءدىنتانۋ ءپانىنەن ءدارىس بەرەتىن مۇعالىمدەر ارنايى كۋرستان وتكەنىن، سەمينارلار ۇيىمداستىرىلىپ تۇراتىنىن ايتادى. الايدا مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ-اق ءدىني تۇسىنىك قالىپتاستىراتىن وسى پانگە قاتىستى پروبلەمالار دا جوق ەمەس. اتاپ ايتقاندا، وقۋلىقتا يسلام ءدىنى تۋرالى اقپارات تولىق ەمەس. پانگە ارنالعان حرەستوماتيا، ادىستەمەلىك قۇرالدار جوق. جانە وقىتۋعا بەرىلگەن ۋاقىت تا از.
وقۋشىلاردىڭ ءدىن جولىنا تۇسۋىنە اتا-انالارى كىنالى
وبلىستىق ءبىلىم بەرۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى ساتقان ىبىرايۇلى وقۋشىلاردىڭ 95 پايىزىنىڭ ءدىن جولىنا تۇسۋىنە اتا-انا ىقپالى بولعان دەپ سانايدى. مىسالى، ماحامبەت اۋدانىنداعى ءبىر وقۋشىنىڭ اتاسى اۋىل يمامى، سول كىسىگە ەرىپ مەشىتكە بارادى، قالعان بەس بالا وسى وقۋشىعا ىلەسىپ بارىپ جۇرگەنى انىقتالدى. ناقتى قانداي اعىمدار ۇستاناتىنىن انىقتاۋ، راديكالدى ءدىني اعىمدار ىقپالىنان ساقتاندىرۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلگەن تۇسىنىك جۇمىستارى بارىسىندا ولاردىڭ بارلىعىندا دا يسلام ءدىنىن ۇستانامىز دەگەن ءتۇسىنىك قالىپتاسقان. ورامال تارتاتىن قىزداردىڭ دا بارلىعى دەرلىك اتا-اناسىنىڭ ىقپالىمەن سول قادامعا بارىپ وتىر. بۇل وقۋشىلاردىڭ اتا-انالارىنا، وزدەرىنە مەكتەپ ەرەجەسىنە سايكەس كيىنۋ قاجەتتىگى ۇنەمى ايتىلىپ كەلەدى. الايدا وسى تالاپقا باعىنعىسى كەلمەيتىن اتا-انالار بىرنەشە رەت ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە، زاڭ ورىندارىنا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ ءۇستىنەن ارىز-شاعىم ءتۇسىردى. ولارمەن تۇسىنىك جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جالعاسۋدا.
جيھاد ۇعىمى «سوعىسۋ» سوزىمەن سينونيم ەمەس
قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىر ىسپەتتى يسلام ءدىنىن ۇستانامىز دەگەن جەلەۋدى العا تارتىپ، تەرىس پيعىلدا جۇرگەندەردىڭ اراسىندا جاستاردىڭ كوپتىگى بۇل ماسەلەگە سالعىرت قاراۋدى كوتەرمەيدى. شىنىندا، جاستار اراسىندا جات اعىمعا بوي الۋشىلىق نەدەن پايدا بولدى؟ تاربيە ماسەلەسىندە نەنى كەمشىن جىبەرىپ الدىق؟ وبلىستىق ءدىن ىستەرى دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ورازبەك قاسىموۆ ءداستۇرسىز ءدىني يدەيالاردىڭ تارالۋىنا ىقپالىن تيگىزىپ وتىرعان ەڭ ۇلكەن قاۋىپ كامەلەتتىك جاسقا تولماعانداردىڭ جەتىلمەگەن پسيحيكاسىنا تەرىس اسەر ەتۋ بولىپ وتىرعانىن ايتادى. ءداستۇردەن تىس ءدىني اعىمدى ۇستانۋشىلار ءوزدەرىنىڭ ءدىني ادەبيەتتەرى مەن ۇگىت-ناسيحات جازبالارىن ءالى قالىپتاسىپ بولماعان، وڭ-سولىن تانىپ ۇلگەرمەگەن جاستاردىڭ ساناسىن ۋلاۋ ءۇشىن پايدالانىپ وتىرعانى شىندىق.
«ءسالافيزم مەن ۋاحابيزم اعىمىندا جۇرگەندەر قۇراننىڭ اياتتارى مەن حاديستەرىنىڭ تەك ماتىندىك ماعىناسىن قابىلداپ، قالاي جازىلعان بولسا سولاي ءتۇسىنۋىمىز كەرەك دەپ، استارلى ماعىنالارىن مويىندامايدى، - دەيدى دەپارتامەنت ديرەكتورى، - بۇل جاستارىمىزدىڭ اداسۋىنا بىردەن-ءبىر سەبەپ بولىپ وتىر».
مىسالى، اتىراۋدا بولىپ جاتقان لاڭكەستىك وقيعالاردىڭ قاي-قايسىسىندا دا ونى جۇزەگە اسىرۋشىلار وزدەرىن جيھاد جاسادىق دەپ تۇسىنەدى ەكەن. «جيھاد» ءسوزى ءبىر ماقساتقا قول جەتكىزۋ، كۇرەسۋ دەگەن ماعىنانى بەرەدى. ال بۇگىنگى جاستار بۇل ءسوزدى «سوعىسۋ»، «اتىسۋ» سوزىمەن سينونيم ەتىپ العان. «قولىنا قارۋ الىپ سوعىسۋدى جيھاد دەپ سانايتىندار پايعامبارىمىزدىڭ زامانىندا دا بولعان، - دەيدى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ اتىراۋ وبلىسى بويىنشا وكىلى امانتاي ساديەۆ. - سونداي ادامنىڭ ءبىرى مۇحاممەدكە (س.ع.س) كەلىپ: «مەن جيھادقا شىققىم كەلەدى» دەگەنىندە، پايعامبارىمىز ودان: «اتا-اناڭ ءتىرى مە؟» دەپ سۇرايدى. ول: «ءيا» دەگەندە، «ەندەشە، اتا-اناڭا قىزمەت ەت، ەڭبەگىن اقتا» دەپ اقىل بەرگەن ەكەن. الگى كىسى سوندا دا بولماي: «مەن جيھادتى قولعا قارۋ الىپ، سوعىسقا بارۋ دەپ ويلاسام» دەگەندە، پايعامبارىمىز: «جوق، جيھاد - الدىمەن اتا-اناڭا قىزمەت ەتۋ. ءتىپتى ۇلكەن سوعىس بولعاننىڭ وزىندە وعان اتا-اناڭنىڭ رۇقساتىنسىز شىعۋعا بولمايدى» دەپ توقتاتقان ەكەن. ەل باسىنا كۇن تۋىپ، سىرتتان جاۋ كەلگەندە عانا قولعا قارۋ الىپ، وتاندى قورعاۋ - جيھاد، ال مىناداي بەيبىت زاماندا ەلدىڭ بەرەكەسىن كەتىرىپ، انالاردى جىلاتىپ، بالالاردى قورقىتقانداردى جيھادشى نەمەسە شاھيد دەي المايمىز. پايعامبارىمىز ءحاديسىندە: «وزدەرىڭە جانە وزگەلەرگە ءولىم ءتىلەمەڭدەر»، - دەگەن.
ون بەس عاسىرعا جۋىق ۋاقىتتان بەرى ادامزات بالاسىن ىزگىلىككە ۇندەپ كەلە جاتقان يسلام ءدىنىن الەم ەلدەرىن كەزىپ جۇرگەن جانجالدار مەن قاقتىعىستارعا، لاڭكەستىككە، جارىلىس وقيعالارىنا بايلانىستىرۋ ۇلكەن قاتەلىك. جاستاردىڭ لاڭكەستىك ۇيىمداردىڭ قولشوقپارىنا اينالىپ وتىرعانى وكىنىشتى جايت. ولار وزدەرىنىڭ لاڭكەستىك ارەكەتتەرىن دىنىمىزدەگى «جيھاد» دەگەن قاسيەتتى قۇلشىلىقتىڭ اتىن جامىلۋ ارقىلى اقتاپ العىلارى كەلەدى. بەيبىت ومىردە قولدارىنا قارۋ الىپ، «جيھاد جاسادىم» دەۋ بىلىمسىزدىكتەن، ويتكەنى شىن مانىندەگى جيھاد ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى ءتۇزۋ جولعا سالۋى، بويىنداعى جاعىمسىز قىلىقتارمەن كۇرەسۋى، اتا-اناسىنا قولعابىس ەتۋى. ال ەلىنە، دىنىنە قيانات قىلعان ادامنىڭ يسلامدا جانازاسى وقىلمايدى، ولاردى حالىق جاۋى، لاڭكەستەر دەۋدەن باسقا امال جوق.
جالپى، ءدىني احۋالدى قالىپتى ۇستاۋ باعىتىندا جاسالىپ جاتقان شارالار وتە كوپ. بىرنەشە فاناتيزمگە ۇرىنعان ساناسىز توپ ءوز-وزدەرىن جاردى ەكەن دەپ ۇرەيلەنۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. ال وسىنداي ارەكەتتەرگە توسقاۋىل قويۋ ءۇشىن اتقارۋشى جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا بارشا تۇرعىننىڭ كومەگى اۋاداي قاجەت ەكەندىگىن ايتقىم كەلەدى».
«شاپاعاتتان» شاپاعات بولسا يگى
وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەس جونىندەگى باسقارماسىنىڭ وكىلى جەڭىس باعىتوۆ ەقكب-نىڭ قىزمەتكەرلەرى ءدىني ەكسترەميزمدى تاراتۋ فاكتىلەرىن انىقتاۋ، الدىن الۋ جانە جولىن كەسۋ جۇمىستارىن اتقارۋ كەزىندە بيىلعى 11 مامىردا كامەلەتتىك جاسقا تولماعان 1995 جىلى دۇنيەگە كەلگەن ر.كۇدەرباەۆانى تەرىس ءدىني اعىمدى ۇستانۋشى ە.مۇقانوۆ ۇرلاپ الىپ كەتىپ، «ايەلىم بولاسىڭ» دەپ كۋريلكينو اۋىلىنداعى سالىنىپ جاتقان اكەسىنىڭ ۇيىنە قاماپ قويعانىن انىقتاعانىن ايتادى. «كۇدىكتى ە.مۇقانوۆ قاماۋعا الىنىپ، قىلمىستىق ءىس سوتقا جولداندى»، - دەيدى ج.باعىتوۆ، - بۇدان باسقا، ءدىني سيپاتتاعى دەسترۋكتيۆتى اعىمداردان زارداپ شەككەن جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر انىقتالعان جاعدايدا اتا-انالارى ارقىلى قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا اتىراۋ قالاسى «اتىراۋ» مولتەكاۋدانى، ح.دوسمۇحامەدوۆ كوشەسى 33-ۇيدە ورنالاسقان اقپاراتتىق-كەڭەس بەرۋ، قۇقىقتىق، پسيحولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋ ماقساتىمەن اشىلعان، بىلىكتى تەولوگ ماماندار قىزمەت اتقاراتىن «شاپاعات» ورتالىعىنا جىبەرىلىپ وتىر».
ال وبلىستىق ءدىن ىستەرى دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ورازبەك قاسىموۆ «دەپارتامەنت جانىنداعى ءدىنتانۋ ساراپتامالىق كوميسسياسىنا وتكەن ءبىر جىل ىشىندە 578 ءدىني ماتەريال كەلىپ ءتۇستى» دەيدى. ونىڭ 260-ىنا قورىتىندى جاسالىپ، قر ءدىن ءىستەرى اگەنتتىگى تاراپىنان ماقۇلداندى. ال قالعان 318 كىتاپ ساراپتاما كەزەگىندە تۇر. 18 كىتاپقا تەرىس قورىتىندى بەرىلىپ، قوسىمشا ساراپتاما جاساۋ ءۇشىن اگەنتتىككە جولدانعان.
ارنايى زەرتتەۋلەر كورسەتىپ وتىرعانداي، تەرىس ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىنە ىلەسكەن جاستاردىڭ ءبىر بولىگى الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان وتباسىلاردان بولسا، كوپشىلىگى ءدىني ساۋاتسىزدىقتان شىعىپ وتىر. «بىزگە قوسىلساڭ، جاعاڭ جايلاۋدا بولادى» دەپ الدارقاتقانداردىڭ شىرماۋىنا ىلەسىپ، قالاي تەرروريست اتانعاندارىن بىلمەي قالاتىن جاستار دا از ەمەس. لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنىڭ اسىرەسە بىلايعى ەل باي كورەتىن مۇنايلى اتىراۋدا ءجيى باس كوتەرۋى الاڭداتارلىق جايت. بايلىق بار جەردە قاشاندا قاقتىعىستار مەن سوقتىعىستار از بولمايدى. جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ۇلاعاتتى تاربيەنى ءسىڭىرۋدىڭ قاجەتتىلىگى دە وسىندا.
اۆتور: باقىتگۇل باباش
"الاش ايناسى" گازەتى
