Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi aqparat jәne múraghat komiyteti «Ádebiyetting әleumettik manyzdy týrlerin basyp shygharu» baghdarlamasy boyynsha Jazushylar odaghynyng mýshesi, Preziydent stiypendiyasynyn, «Enbektegi erligi ýshin» medalining iyegeri Esenqúl Jaqypbekting «Tazqara qústyng taghdyry» atty jyr jinaghyn jaryqqa shyghardy.
Osyghan deyin onnan asa kitapty ómirge әkelgen aqynnyng búl toptamasyna songhy jyldary jazylghan, әli siyasy keuip ýlgermegen ólenderi men búghan deyin baspa betin kórgen tandauly tuyndylary, arnaulary, hikaya-poemalary engizilipti.
Mәdeniyet jәne aqparat miy­nistri Darhan Mynbay kóktemde aitys aqyndarynyng basyn qo­syp, tól ónerimizdi damytu, oghan memlekettik dengeyde qoldau kór­setu tónireginde kósheli sózding kó­shin bastap jýrgen aldynghy buynmen aqyldasyp, pikirlerin tyndaydy. Arnayy shaqyrylghan­dardyng arasynda qauyrsyn qalam men qara dombyrany qatar ústap, el erkesine ainalghan Esenqúl Ja­qypbek te bar.

Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi aqparat jәne múraghat komiyteti «Ádebiyetting әleumettik manyzdy týrlerin basyp shygharu» baghdarlamasy boyynsha Jazushylar odaghynyng mýshesi, Preziydent stiypendiyasynyn, «Enbektegi erligi ýshin» medalining iyegeri Esenqúl Jaqypbekting «Tazqara qústyng taghdyry» atty jyr jinaghyn jaryqqa shyghardy.
Osyghan deyin onnan asa kitapty ómirge әkelgen aqynnyng búl toptamasyna songhy jyldary jazylghan, әli siyasy keuip ýlgermegen ólenderi men búghan deyin baspa betin kórgen tandauly tuyndylary, arnaulary, hikaya-poemalary engizilipti.
Mәdeniyet jәne aqparat miy­nistri Darhan Mynbay kóktemde aitys aqyndarynyng basyn qo­syp, tól ónerimizdi damytu, oghan memlekettik dengeyde qoldau kór­setu tónireginde kósheli sózding kó­shin bastap jýrgen aldynghy buynmen aqyldasyp, pikirlerin tyndaydy. Arnayy shaqyrylghan­dardyng arasynda qauyrsyn qalam men qara dombyrany qatar ústap, el erkesine ainalghan Esenqúl Ja­qypbek te bar.
Parasatty oy aityp, saliqaly sóz saptay biletin sóz zerger­leri­men jaydary ótken sol jýzdesu sonynan ministr myrza әr aqyn­nyng hal-jaghdayyn súrap, shýiir­ke­lese sóilesedi. Aytystyng aq­tan­gerleri mәdeniyet salasynyng basshysyna óz qoltanbalaryn ja­zyp, juyq arada jaryq kórgen tuyndylaryn kezek-kezek syilap jatady. Búghan syrttay kóz tastap, baqylap qana túrghan aqyndy bay­qap qalghan Darhan Qamzabekúly «Sizding kitabynyz qayda? Jana jyrlarynyzdy oqymaymyz ba?» dep búryla sóileydi. Jetisudyng jelmayasy qysylghannan demeushi­ler arqyly 2005 jyly shyqqan júqaltang jinaghyn qaltasynan shygharady. Qyry pyshaqtay, kó­lemi alaqanday «Tau basynda kәri qardy» qolyna ústap túryp, mә­se­lening mәnisin birden týsingen ministr sol arada ólenderin dú­rystap shygharyp beruge uәde ete­di.
Mineki, sol kezdesuding nәtiy­jesinde oqyrmangha jol tartqan qarasang kóz de, kónil de toyatyn jyr kitabyn qolymyzgha alyp, aqyryn paraqtay bastadyq.
Alghashqy bette eshkimning al­ghysózi berilmegen. Kerisinshe ki­rispeni qalamgerding ózi jazypty. «Ózge emes, ózim aitam óz jayym­dy» bastalghan shaghyn әngime alty taqyrypshadan túrady.
Birinshi bólikte aqyn «Kimmin? Nemin?» degen súraqtargha jauap izdep, ózin tazqara qúsqa teneydi. Odan song balalyq shaqqa sayahat jasap, tughan ýi, ósken ortasy jay­ly estelikter tizginin aghytady. Týp-tamyryna ýniledi. Aytys ala­manyndaghy jenister men jeni­listeri jayly oy qorytady. Eng sonynda «Ne jazu kerek?» dep bolashaqqa kóz jýgirtedi. Artyna ýnile otyryp, aldyna maqsat qoya­­dy.
- Aqyndyq! Kim biledi onyng qa­lay, qashan qonatynyn. Aqyn­dyq adam basyna salp etip birden qona sala ma, «Óleng alasyng ba, kógen alasyng ba?» dep Qyzyr Iliyas týsinde ayan bere me, joq әlde túqym qualay ma? Bәlkim tu­ghan ýii, ósken úyasyna, qorshaghan or­tasyna, keshken mehnat-qorly­ghyna baylanysty nemese basqa da silkinisterge baylanysty mylqau­dyng tili siyaqty kenetten tiling shyghyp, kómekeying býlkildep qoya beretin qúbylys shyghar, ol.
Bәrimiz bala kezimizde sheksiz fanatizmge berilip, erlikke, izgi­likke, ghashyqtyq ghalamyna bas­tay­tyn batyrlar, ghashyqtyq jy­ryn jattap óstik. Ertegi-anyz oqy­dyq. Abyz-jyraular aitypty degen asyl sózderdi qúlaqqa qú­yyp, jýrekke sinirdik. Sói­tip, qiya­ly bolyp, basymyzgha ki­tap jas­tap oqyp jýrgende kózimiz ke­netten ashylyp ketip, ómirdi óz naturasy, óz kýiinde bayqap kór­sek, dýnie shirkin shyndyghyna kel­gende óte mayda, óte jiyir­ke­nish­ti, óte-móte pasyq, sasyq jәne qyzuy demde tarap ketetin aldam­shy qyzyqtargha toly súm jalghan eken.
Bәlkim, aqyndyq osynyng bә­rin kórip, janym shoshyghandyqtan baryp, tughan qoparylys shyghar. Men bayghús әiteuir osy alpysqa tayap qalghan jasymda sol aqyndyq degenning qay kýni qay jaghymnan jabysqanyn esime týsire almay, ne odan aiyryla almay, Alla ta­ghala ólshep bergen, onda da saghan sonyng qadirin bilip jýrsin dep qaryzgha, amanatqa bergen ghúmy­ryn jasap kele jatyrmyn. Osy kýni meni aqyn emes deytin pende joq, tipti atymdy esine týsire almaghandar «Áy, aqyn, beri qa­rashy» dep shaqyrady.
Ózimning aqyn ekenime keyde senemin, keyde senbeymin. Múqa­ghaly kýndeliginde «Óleng jazghanda mening qúlaghyma bireu birdeme dep sybyrlap túrady» deydi. Men de onday qasiyet joq. Áyteuir tәnim - kýibeng tirshilikting qúly, janym - ólenning qúly ekendigi aidan anyq.
Kýndelikti tirshilikte minezsiz, eshkimnen asyp bara jatqan erek­sheligi joq, tәuelsiz jaltaq, ja­san­dy sóilep jiberuden de úyal­maytyn janbaqynyng birimin. Al óleng jazghanda janym kiredi. Óit­keni ol kezde men jylaymyn, kýr­sinemin, quanamyn, saghyna­myn, sýiemin, jek kóremin, boq­tay­myn, qarghaymyn, dauyldy ký­ni ashyq tenizge shyghyp ketken shap-shaghyn aghash korabli siyaqty әjdaha tolqyndarmen arpaly­syp, әiteuir audarylyp týspey, shy­byn janym jannan týnilip ba­ryp, barsakelmes bir aralgha je­tip jyghylamyn. Ertesine qay­tadan «esekting artyn juyp» el qatarly sóilep, sólpiyip jýre beremin...
Men kókelerding kómegimen emes, aqyndar aitysynyng arqa­synda tanymal boldym, el qata­ryna qosyldym. Aqyndar aity­synda mening atym jenumen emes, jenilumen shyqty. Óitkeni aghys­qa qarsy jýzetin albasty minezim bar edi. Biraq ol jenisterge ber­gi­siz jenilister ghoy. Oghan ókin­beymin. Ókinetinim, oiyn-toymen jýrip talay uaqytymdy beker ótkizip alyppyn. Bir jaqsysy, eki auyz sózim bolsa da elding esin­de qalyp qoyypty. Soghan mәzbin. Aytysqa qatysyp jýrip, el aralap, jer aralap, ómir tanydym. Sonyng bәrin ólenime arqau ettim. Áytpese órisi tar tirshilikke qúl bolyp, mýldem óship keter edim. Eptep bolsa da óleng jazyp jýr­dim. Biraq bәribir óleng jazatyn ortany saghynushy edim. Jazba aqyn joldastarym meni jek kórip ketti. Al men olardy jek kóre almadym. Búl zamanda sol bayaghy poeziyagha adal dostarymnyng ózi azayyp ketti. Bizneste, ýlken qyzmette jýrgender bar, bayaghysha ólenge adaldary az qaldy. Qazir olardyng shegirtkedey sheneunik­ter­den aiyrmasy az. Endi men olardy jek kóruge ainaldym. Býgingi kýni janym sýisiner esh­bir ortam, eshbir ýiirim joq.
- Jastyq shaq bizding ótti iship,
Júrt qúsap jóndep ishe almay.
Týspeytin kózge kóp týsip,
Týsetin kózge týse almay.
Jýrmiz ghoy býgin k.. qysyp,
Úshayyn dese, úsha almay...
Úshqym-aq keledi, biraq qa­nattarymdy zil basyp, tazqara qúsap jalpyldap, samarqau úsha­myn. Áyteuir birdeme jetispeydi. Biraq ómirge eshbir ókpem joq. Óitkeni poeziya bolmasa, mening ómirimde de airyqsha eshtene bol­mas edi, - deydi avtor.
Ile-shala «Oqyrmangha» aghynan jarylyp:
- Jyrymdy qabyl alyndar,
Ózimnen mening aumaghan.
Jauqazyn múnda janym bar,
Jazghy bir tanda jauraghan.
Mektepti bitip izgi shaq,
Balalyq, jastyq jalghasyp.
Oqugha ketken qyz qúsap,
Jyrlarym mening jolgha shyq, - dep jay-japsaryn jayyp salady.
«Suyqtóbe tauynyng atauy tu­raly tarih jәne...» óleni Qarasay batyrdan qalghan sózben órilip, terennen syr tartady.
- Basynda Suyqtóbenin,
Bórili bayraq jelpildep.
Babalar jaudy jenipti,
Qonyshy qangha kólkildep.
Sol taudyng atyn Qarasay,
Tóbe dep atay salypty.
«Shyghatyn tauyng balalar,
Búdan da biyik bolsyn» dep...
«Babalardan osynday amanat alyp qalghan alash balasynyng búdan da biyikke shyqpaugha, soghan talpynbaugha qaqysy joq» dep, oy týiedi aqyn. Otansýigishtik, pat­riot­tyq sezimde tughan basqa da tuyndylar astarynan ýlken úghym, tereng bilimdi, tәuelsiz sana men payymy mol pәlsapany an­gharasyz.
Jolbarys bilek, qabylan jý­rek Qanybek batyrgha arnauynda da namysty erding azamattyghyn jyrgha qosady. Eren erligin, jayau­gha atyn týsip bergen jomart­tyghyn, el basyna ekitalay kýn tusa, keudesin oqqa tosatyn baha­dýrligin bayandaydy. Namysyn, arysyn joqtaydy.
Jalpy, keyipkerimizding qay ólenin oqysanyz da kórkem oi, kesteli til, syrshyl suretke boy aldyrasyz. Inkәr sezim әldiylep, ghashyqtyq derti jýreginizdi ór­teydi. Móldiregen mahabbat masha­qaty, synaryn izdep saghynghan, sabylghan kýnder men týnderding elesi eliktiredi. Aqynmen birge gha­shyq bolasyz, aqynmen birge kýrsinesiz, aqynmen birge baq tabasyz.
Súlulyq pen nәziktikke qúmar shayyr:
- Ómir sýrdim ózinmenen,
Elendeter endi eles.
Seni sýigen kezimde men,
Perishte edim, pende emes.
Jerge týstim, jendi bәri,
Jaqsy tuys, joldastyn.
Búl ómirde endigәri
Men baqytty bolmaspyn.
Ketting úzap jylay-jylay,
Eng songhym da alghashqym.
Búl ómirde búdan bylay,
Shyn quana almaspyn, - dep zar qaghady.
Arada jyldar óte kele jyla­ghan jýregine júbanysh izdep, әl­dekimge:
- Jaghanyzdy kelshi agha, týzep berem,
Deding maghan inkәr bir izetpenen.
Shymyrlady jýregim, sol jýregim,
Bylgharyday edi ghoy biz ótpegen.
Bizben tesip jiberse tyz etpegen.
Esirkegen shygharsyng eski agham dep,
Jamanshylyq kóp kórgen jaqsy agham dep.
Qúshaqtashy, taghy bir qúshaqtashy,
Jaghamdy bir týzetip tastaghan bop...
dep nazdanady.
Al «Qarauyl qayghysy» poe­masy - Adam ata belgisinen aiy­rylghan qara lashyqtaghy qapas kónil qazaq jigitining jan azaby­men ne әieli, ne jesiri emes jas әielding jazyqsyz kýnәsin juyp-shayady. Semeyde atylghan «sany­rau­qúlaq» saldarynan «Kebini joq, kóri joq tiri aruaqqa» aina­lyp, ashynghan azamattyng aqyrghy sózin jetkizedi.
Qoghamnyng dertinen ainalyp ótpegen qalamger Qarauyl qay­ghysy arqyly qazaqtyng qayghysyn qozghaydy.
Búdan bólek, әnge ainalghan ólenderi bir tóbe. Biz taldamasaq ta halyqtyng auzynda jýrgen dý­niyeler. Osyghan deyin shyrqalghan, osydan keyin de úmytylmaytyn kónil tebirenisteri.
Aqyn sózimen qoryta ait­qanda, ol neni tәuir jazdy, neni jaza almady, qay jerde ótirik óleng jazdy, onyng aq-qarasyn aiyratyn biz emespiz. Ol jaghyn, oqyrman ózi baghalay jatar...
Tek alyp-qosarymyz, «Bizding elding jigitteri jigitterding tóresi» dep jyrlaghan Esenqúl Jaqyp­bekting búl kitabyn tolyqtay oqyp shyqsanyz, onyng aqyndar­dyng tóresi ekenin sózsiz moyyn­daysyz. Mәrtebeli ministrding meyirimi tekke týspegenin týsine­siz! Sóz qúdiretine, poeziya patsha­lyghyna bas iyesiz!

Qanshayym BAYDÁULET

"Ayqyn" gazeti