Ýsh adamnyng basy qosylyp, ózara kelisip qogham bolyp ómir sýre bastaghannan biz jazylghan jәne jazylmaghan zandarmen ómir sýrip kelemiz. Búl zandardyng bir aty -  adamzat jaratqan qúndylyqtar. Qúndylyqtyng salmaghy әr týrli bolady. Ekining biri bara bermeytin asqaq biyigi de, jer basyp jýrgen barlyq pendening kýndelikti tirshiligimen tike qatysyp jatqan qarapayymy da bolady. Qogham osy eki jaqtyng aralyghynda tepe-tendikti saqtap ómir sýredi. Búl tepe-tendik auytqyghan jaghdayda, qoghamda ýlken ózgeris oryn aluy  mýmkin nemese jana bir tepe-tendikke qaray shúghyl úmtylys payda bolady. Búl barys qúndylyqtardy janasha tanymmen payymdaugha da negiz qalaydy. Biraq, әuelgi eki shek sol kýiinde qala beredi. Búl túrghydan alghanda ýsh myng jyl búryn adamdar qalay ómir sýrse, býgin biz de dәl solay ómir sýremiz. Azdaghan paryq - ony týsindirude.

Ýsh adamnyng basy qosylyp, ózara kelisip qogham bolyp ómir sýre bastaghannan biz jazylghan jәne jazylmaghan zandarmen ómir sýrip kelemiz. Búl zandardyng bir aty -  adamzat jaratqan qúndylyqtar. Qúndylyqtyng salmaghy әr týrli bolady. Ekining biri bara bermeytin asqaq biyigi de, jer basyp jýrgen barlyq pendening kýndelikti tirshiligimen tike qatysyp jatqan qarapayymy da bolady. Qogham osy eki jaqtyng aralyghynda tepe-tendikti saqtap ómir sýredi. Búl tepe-tendik auytqyghan jaghdayda, qoghamda ýlken ózgeris oryn aluy  mýmkin nemese jana bir tepe-tendikke qaray shúghyl úmtylys payda bolady. Búl barys qúndylyqtardy janasha tanymmen payymdaugha da negiz qalaydy. Biraq, әuelgi eki shek sol kýiinde qala beredi. Búl túrghydan alghanda ýsh myng jyl búryn adamdar qalay ómir sýrse, býgin biz de dәl solay ómir sýremiz. Azdaghan paryq - ony týsindirude.

«Iliada» eposynda Gomer jogharydaghy eki shek turaly jazady.  Troya soghysynyng bas batyry Ahilles maydanda zor erlik jasasa da, әskerding bas әmirshisi - Agamemnon han olja bólgen tústa, batyrdyng qúshsam degen aruyn,  alsam degen dýniye-mýlkin oghan qimaydy. Búghan qatty ashulanyp, túlan tútqan Ahilles: «Biz qan maydanda bar kýshimizdi salyp jaudy qyryp-joyamyz, biraq, onymyzdy baghalap jatqan pende joq.... anau shatyrda otyrghandar da bizben birdey oljagha keneledi. Batyrlar men qoyanjýrekter birdey qaralady!» dep kýnirenedi. Endi qaytip maydangha shyghyp jaumen alyspaytynyn jariyalaydy. «Búlaysha maydanda erte jan tapsyrghannan, ýide jatyp ólgen artyq», - dep mysqyldaydy. Búl jerde Ahillesting ómirding mәni men oghan beretin baghasy, danq turaly kózqarasy,  qoghamdyq qúndylyqtardy ústap túrghan әdildik turaly týsinigi túr. Osylay degen Ahilles sonynda aitqanynan qaytyp, hannyng bergen altynyn qanaghat tútyp maydangha shyghady. Troyanyng bas batyry Gektormen jekpe-jek kezdesedi. Osy kezdesu turaly aityp otyryp Gomer ózin alda ne kýtip túrghanyn jaqsy biletin Gektordyng auzyna ózgeshe maghynasy bar sóz salady. Búl jekpe-jekte Ahilles syndy batyrdyng jenetinin týsinetin júrt Gektordy maydangha shyqpaugha ýgitteydi. Sonda Troyanyng bas batyry: «Ahilles tendessiz batyr. Onymen jekpe-jekke shyghu ekining birining qolynan kelmeydi. Ahillespen qan maydanda aiqasyp óludey danqy óshpeytin mýmkindikti mening eshkimge berip qoyghym joq!» deydi. Óletinin bilip túrsa da Troyanyng bas batyry retindegi jauapkershilikten qashpaydy, qayta, artynda qalatyndar men keyingi úrpaqqa úmytylmaytyn sóz qaldyrady. Ol aitqanyna jetedi. Qan maydanda batyrlarsha óledi. Jogharydaghy sózde de Gektordyng ómirding mәni men oghan beretin baghasy, danq turaly kózqarasy,  qoghamdyq qúndylyqtardy ústap túrghan әdildik turaly týsinigi túr. Búl aradaghy bir ózgesheligi, Ahilles algha ózin shygharsa,  Gektor ózin emes, qayta qúndylyqty basty oryngha qoyady. Búl sol bayaghy qoghamnyng eki úshyn kórsetip túr. Týsingen jangha osyndaghy qúndylyqtyng ekeui de onayshylyqta oryndala bermeydi: ómirde Ahilles kýtkendey әdildikting bolmaytyny siyaqty,  Gektor shyqqan biyikke de ekining biri qol jetkize bermeydi. Sondyqtan, kóp jaghdayda dәl Ahilles siyaqty aityp alyp, qaytugha tura keletin jaghdaylar ýnemi kezdesip túrady. Al Gektor bolu siyrek qaytalanady. Soghan qaramastan búl eki qúndylyq qoghamda belgili bir ara salmaqty ústap túrugha tiyis. Olay bolmaghanda, jogharyda aitqanymyzday, qogham berekesizdikke qaray baghyt aluy ghajap emes. Tipti, qogham bolyp ómir sýre almay qaluy da bek mýmkin. Sebebi, basty әri negizgi qúndylyq joghalyp, tek әrbir pende balasynyng jeke mýddesine baylanghan qarapayym qúndylyqtar basa biylep ketken jaghdayda, onyng aqyry qashanda adamilyqtan júrday, qaranghy, әdiletsiz, jemqor, «kýshtini әlsiz jegen orman zanyn» betke ústaghan tobyr dengeyine tómendeuge bastaydy.

Biz de jogharydaghy eki shekting arasynda ómir sýremiz. Alayda, óz arnasyn jii ózgertken tarihtyng tumasy retinde býgingi qazaq qoghamy da qúndylyq mәselesinde apyr-topyr shannyng ishinde nening ne ekenin anyq ajyrata bermeytindey halde siyaqtanady. Júmys babymen belgili bir baspasóz mәslihatyna qatysuyma tura keldi. Baspasóz ókilderimen kezdesudi úiymdastyrushylar Ýkimettik jәne qoghamdyq úiymdardyng ókilderi edi. Kezdesu Almaty qalasynda, qazaqtyng ruhany astanasynda ótip jatqanyna qaramastan, tolyqtay orys tilinde ótti. Biraq, sóz alghandardyng ishinde qazaqtan basqa birde-bir ózge últtyng ókili joq edi. Sol ortada otyrghanda mening oiyma bir súraq keldi. Nelikten mynau júrt memlekettik júmysta ózining memlekettik tilinde emes, ózge bir memleketting tilinde sóileydi? Osy ynaysyzdyqty nelikten sezinbeydi? Sonynda oilap jetkenim, búndaghy júrt  TÁUELSIZDIK degen sózding maghynasyn mýlde týsinbeydi nemese týsingisi kelmeydi eken. Sondyqtan da Tәuelsizdik pen memlekettik júmysty esh baylanystyrmay júmys istep, tirshilik ete beredi. Bir sózben aitqanda, olar ýshin keshegi ómir men býgingi tirshilikting parqy shamaly. IYә, qogham ózgerdi, ómir de ózgerdi. Soghan ilesip ózgergen Ahillesting tanymyndaghy qúndylyqtar ghana eken. Jeke bastyn, otbasynyng kýndelikti tirshiligine baylanysty ómirding ghana reni ózgergen. Al anau janarugha tiyisti Gektorsha qúndylyqtardyng ornynda sol bayaghy kelmeske ketken qoghamnyng elesi qalyp qoyghan. Sodan da memlekettik tilde sóileding ne, orys tilinde sóileding ne - bәribir, qaryn toq, kóilek kók bolsa - boldy!  Bitti! Biraq, múnymen qoghamdy ústap túrugha bola ma?! Mәsele osy jerde.

Bizding qoghamda jogharydaghy paryqsyzdyqty jaqsy týsinetinder de bar. Onday adamdar qashanda TÁUELSIZDIKPEN tynystap jýredi. Jәne sony tu etip biyik ústaydy. Birde qolyma Serik Seyitman degen jas aqynnyng su jana jyr jinaghy týsti. Kitaptyng aty aiqaylap túr  - «Qazaqtyng qany». Ishin ashyp qarasam, basynan ayaghyna deyin túnyp túrghan «men qazaqpyn!» degen jiger eken. Keyde óliktey óni ketken ortadan ruhyng selge ketip sendelip shyqqanda, jogharydaghyday kitapty oqysan, bir jasap qalasyn. Bastysy, boyyna ruh, senim, bolashaqtan ýmit syilaydy. Kitap eki arnadan qúralghan. Biri - kәdimgi ólen, ekinshisi, avtordyng óz sózimen aitqanda, «shumaqtalmaghan oilar» nemese aqynnyng alabúrtqan kónilinde shumaqqa syimay, arnasynan asyp-tógilgen oilardyng tizbegi.  Kitapta «Qazaqtyng qany» degen óleng bar. Oqiyq:

Týsinbey qalmanyz qalay dep,

Baldyrghan sәtim ol taza-shyq.

Túmsyghym qanady talay ret,

Qazaqtyng qyzyna talasyp...

Qasynda qazaqtyng múnynyn

Bir tiyn ýlde men býldeniz.

Últymnyng qan sýier úlymyn,

Qanisher dep oilap jýrmeniz.

Qazaq dep qaqsamay tizeniz,

Alash dep aqpasa qanynyz,

Qara qyz,

Tez menen kýder ýz,

Janymmen ýilespes janynyz.

Keudendi «últym!» dep kernegen,

Namysyng bolmasa qanynda,

Esiming qúrysyn Er degen.

Jigitim, batyr bop tanylma.

Ertenge elenmin, alanmyn,

Bozaryp barady samay-dýr.

Óz qanyn sýimeytin adamnyn,

Jýregi toqtamay qalay jýr?!

Egemen elmiz dep quanghan,

Balalar shattanyp kórindi.

Ata jau qanyna suarghan,

Atamnyng qylyshy tórimde.

Tilenip baqytsyz úrysty,

Qanymdy bolsa kim jylatqan,

Tórdegi qayqybel qylyshty,

Qaytadan suyram qynaptan.

Malym bar - janymnan sadagha.

Janym bar - arymnan sadagha.

Arym bar - qanyma sadagha.

Qanym bar - qanyma sadagha.

Kitapta janyna jaqyn tartyp oqugha bolatyn «Japyraqtar», «Aghalarym», «Kórshi bólme», «Qyrandy qayrau», «Baqyt izdegen ýsheu», t.b. ólender bar. Biraq, olardyng bәri de jogharydaghy ólenning ózegine syiyp ketedi. Aqyn jyr jinaqta bastan-aqyr Tәuelsizdikke, Tәuelsizdik әkelgen tynys-tirshilik pen sana-sezimge oryn bergen. Búnday kitap jazghan jigitter túrghanda Tәuelsizdik bir kýni paryqsyzdardyng qoljaulyghy bolyp, jerde qalar ma eken degen oidan bir sәt bolsa da alystaghanday bolasyn.

Qazaq poeziyasy - ýlken dariya. Poeziyagha kelgen әrbir jas sol dariyagha kelip qosylghan bir taspa búlaq. Tәuelsizdikten keyin әdebiyetke kelgen buynnyng ókili retinde Serik Seyitman kóteruge tiyis jýk auyr. Bastysy, olar Qazaqstannyng erkin oily, talghamy biyik әdebiyetin jasaugha tiyisti úrpaq. Halyqty da, onyng tilin de saqtaytyn - onyng ruhy. Ruhy biyik halyqtyng onayshylyqta kýni batpaydy. Osy túrghydan alghanda ata qazaqtyng ór ruhyn qaytaru, qaytaryp qana qalmay, asqaqtatu - keyingi úrpaqqa paryz. Búghan jas buyn býginnen bastap dayyndaluy tiyis. «Kishi halyqtyng qylyshy ýlken boluy tiyis» degendey, bizding de armanymyz ýlken bolugha kerek. Ýstimizdegi ghasyrdyng sonyna deyin әlem әdebiyetining aidynyn da eki qazaq aqyny Nobeli syilyghynyng iyegeri atanyp, taghy eki-ýsh aqyny almasada, syilyqtan myqty ýmitker bolyp túrsa, onda qazaqtyng sanynyng azdyghyna qaramastan bizding desimizdi eshkim basa almaydy, tilimizdi de eshkim syzyp tastay almaydy. Búghan mysal retinde basqa halyqtargha úzaq uaqyt bodan bolghan Polisha, Irlandiya elderining tarihyn aitsaq ta jetip jatyr.  Búl aldaghy kýn bizden talantpen qosa ýlken dayyndyq qajet etedi degendi bildiredi. Qazaq qay kezde de talanttan kende bolmaghan. Al dayyndyq óz aldyna bir mәsele. Búl túrghydan kelgende jastargha qoyar talap ta, aitylar syn da auyr. Biraq, onyng bәri aghalardyng keyingi buynnyng bolashaqta úshyp shyghar aspanynyng keng boluyn tilegen izgi tilegi bolugha tiyis. Ádebiyet, onyng ishinde poeziya maydany keshe de, býgin de kýrdeli tartystardyng oshaghy bolyp keledi. Ádebeit iydeologiyamen terennen tamyrlasyp jatqan ýlken alan. Ádebiyetting bir iydeologiyasy - bostandyqty jyghylmaytyn tu etip tikteu. Al bostandyq zamandar boyynda otarshyldyqtyng qamytynan bosanu ýshin alysqan qazaq ýshin asa qúndy dýniye. Qazaq әdebiyeti, onyng ishinde qazaq aqyndary Maghjan Júmabaevtan Qadyr Myrza-Áliyge deyingi buyn bostandyq ýshin tynbay kýresti. Búl kýres tipti de onay bolghan joq. Osy kýreste Maghjandar atylyp ketti, Qadyrlar qany sorghalaghan qylyshtyng astynda últtyng ruhyna jol tartar poeziyany óltirmeu ýshin júmys istedi. Ol ólse, halyqtyng ruhy birge óletinin olar jaqsy bildi. Jau jaylaghan qoghamda, otarlyq tәrtipte últtyq әdebiyetpen shúghyldanu, qazaq tilinde óleng jazu degening bir túrghydan alghanda ýnsiz qarsylyq dep baghalaugha bolatyn ústanym. Qazaq aqyndary últtan bas tartu sәnge ainalghan jәne sol basa dәriptelip jatqan, últty joi basty maqsat etip, ortagha qoyylghan qoghamda osy ýlken arnagha qayyspay qarsy shyghyp ómir sýrdi, qazaq tilinde óleng jazdy, qazaq әdebiyetin jasady. Olardyng basyndaghy hәldi oilaudyng ózi qorqynyshty. Olardyng bir basy ýshke jikteldi. Kenestik iydeologiyanyng talabymen shygharma jaugha tiyis, soghan qaramastan últtyq taqyrypty әlsiretpeui kerek. Osy qarama-qayshylyqtyng astynda  eki talapty da qatar oryndap ómir sýresin. Odan basqa jol joq. Maghan keyde Tәuelsizdikke deyingi qazaq aqyndary әldeqashan ólim jazasyna kesilip qoyghan qazaq tilining ómirin az da bolsa úzarta týsu ýshin jaza maydanyna birining sonynan biri kelip, birining ókshesin biri basyp, songhy saghatqa deyin ýnsiz alysqan qúrbandar siyaqty elesteydi. Sol Qasym Amanjol, Syrbay Mәulenov, Ábu Sәrsenbaev, Quandyq Shanghytbaev, Ábdilda Tәjibaev, Júban Moldaghaliyev, Ghafu Qayyrbekov, Hamit Erghaliyev, Shona Smahanúly, Qadyr Myrza-Áli, Túmanbay Moldaghaliyev,  Ótejan Núrghaliyev, Múhtar Shahanov, Shómishbay Sariyev, t.b. aqyndar bolmasa, olar jazghan ólenderge Shәmshi Qaldayaqov, Áset Beyseuov, Seydolla Bәiterekov,  Kenes Dýisekeeov, t.b. kompozitorlar qazaq aspanynan ketpegen әnder jazbasa, býgingi bizding últtyq beynemiz qanday kýide bolar edi?!...  Últtyng ruhy men jany, mine, osylay saqtalyp bizge jetkenin әste úmytpauymyz kerek.

Tәuelsizdikke deyingi qazaq poeziyasy turaly kóp dýnie aitugha bolady. Sonyng bir parasy aqyndardyng kenestik iydeologiyagha taban tiregen shygharmashylyghyn baghalaugha baryp sayady. Búl salada iydeologiyalyq әdebiyetten bas tarta otyryp, biz kóp jaghdayda jalpy shygharmashylyq adamynyng ózine dúrys oryn tauyp bere almay qinalyp jatamyz. Agha úrpaqta Lenindi, partiyany, kenestik qoldan jasalghan qoghamnyng jarqyn jaghyn (qaranghy jaghyn bilip túrsa da ony jazudan sanaly nemese beysanaly týrde bas tarta otyryp) jyrlamaghan aqyn kemde-kem. Alayda, ólenge poeziyanyng týpki tabighatyna mýlde qayshy dýniyelerdi tyqpalaghan kezderi bolghanyna qaramastan Tәuelsizdikke deyingi aqyndar naghyz poeziyanyng ne ekenin jaqsy seze bilgen. Búl býgingi jas aqyndar, aqyndyqqa endi at basyn búrugha niyet etken buyn ýshin myqtap oilanugha tiyis nәrse. Agha úrpaqtyng shygharmashylyghynan, olar qaldyrghan dәstýrden neni alu, neden bas tartugha baryp sayatyn búl týisik keyingi buynnyng әdebiyettegi ayaq alysy men alda shyghar biyigin túraqtandyruda ýlken ról oinaydy. Bir Serik Seyitman emes, sol qatarly jastardyng shygharmashylyghyn paraqtap otyryp, olardyng agha buynan kóp dýniyeni әli de tolyq ýirenip kete almaghanyn bayqaysyn.

«IYirim» (Qadyr Myrza Áli. 16-tom. 138 - 139-bet.) atty esse kitabynda qazaqtyng aituly aqyny Qadyr Myrza Ály bylay dep jazady: «Adam basqany baghalay almasa da, ózin-ózi baghalaugha, tipti, asyra baghalaugha sheber! Sóite túra daryndy aghayyn ózge bireulerge qyzygha da biledi.  Óz basym, mysaly, Júmekenning býkil shygharmashylyq jolyn moyynday otyryp, onyng keybir shumaqtaryna, tarmaqtaryna erekshe bas iyem. Asa joghary baghalaymyn! Onyng bәrin birdey ortagha salyp taldap jatudyng keregi ne?! Ázirshe bir ghana shaghyn mysal keltireyin. «Kýi» degen óleninde Júmeken marqúm:

Jenildigi kóbiktey,

Auyrlyghy tabyttay! -

deydi.

Osy bir egiz jol, әsirese, sol egiz tarmaqtyng ekinshi synary maghan ómir boyy tynyshtyq bermey keledi! Býkil aqyndyq bolmysymmen qatty qyzygham. Biraq, sol bir ghajayyp tarmaqtardy Qúday mening auzyma salmay, Júmekenning auzyna salghanyn kórmeysing be? Ne deuge bolady? Ne isteuge bolady?!

Nemese Múqaghalidyng aq qayyng turaly ólenin eske týsirelik:

Japyraq-jýrek jas qayyn,

Janymdy saghan aiyrbastayyn.

Sen adam bola bastasan,

Men qayyng bola bastayyn.

Kelisesing be, jas qayyn?!

Ne qúdyreti baryn bilmeymin, osy ólendi ólerdey jaqsy kóremin! Nege? Nege? Týsindirip kóruge bolady, әriyne!  Biraq sonyng bәri, ólenning ózimen salystyrghanda, jay sóz bolyp qana shyghady. Ólenning qadirin ketirip, baghasyn týsiredi. Tipti obalyna qalasyn!»

Qadyr Myrza Ály qazaq poeziyasynda ólendi shashau shygharmay týiip jazghan sanauly aqynnyng biri jәne biregeyi. Eki qaptaldan birdey qysqan qoghamda kýshti soqqydan esengirep qalmay, on-solyn teng ústap, ólenge ózinshe tyng tynys syilaghan, «Qadyrdyng ólenindey» degizgen, ózine ghana tәn stili jaratqan aqyn. Býginge deyin qazaq poeziyasynyng bir basynda Múqaghaly túrsa, endi bir basynda Júmeken túr. Basqalardyng shabyty sharyqtaghan shaqta jazghan ólenderining ózi, týbin quyp kelsen, osy eki shekting kez-kelgen birine jaqyndau siyaqty bolyp seziledi. Al Qadyr Myrza Ály osy eki aralyqty dәl ortasynan auytqymay, ózine tyng jol ashqan túlgha. Onyng ólenderining ózi osy ereksheligining tuyndysy. Esseden keltirgen jogharydaghy mysalda avtor Júmekenning de, Múqaghalidyng da poeziyasy turaly aityp otyrghan joq, qayta, jalpy «Poeziya degen ne?!» degen mәngilik әri asa kýrdeli súraqqa jauap berip otyr. Ras, eki aqynnyng jogharydaghy joldary siyaqty tarmaqtar men shumaqtar qazaq poeziyasynda tym az, tipti, joqtyng qasy deuge bolady. Alayda, búl «poeziya degen ne?» degen súraqqa jauap beruge kedergi jasay almaydy. Súraqqa jauap beru ýshin osy eki shumaqtyng ózi jetip jatyr. Jogharydaghy eki ýzindi poeziya degen alyp múhittyng eng kishi bir tamshysy bolsa, onyng jalpy kórinisi adamzat tirshiligining ýlken bolmysyn tútas oiyp alyp, ózine sinirip jibergen Gomerding «Iliadasy» syndy shygharmalar deuge bolady. Mine, osy týiindi Qadyr Myrza Ály kókemiz shyn mәninen týsingen jәne sony qaghazgha týsirip otyr. Zamany qysyp, otarlyq tәrtipting bughauynda ómir ótkizip, Gomerdey úly shygharma tudyra almasa da, agha úrpaq alghan baghyttarynyng tura bolghanyn anyq anghartady.

Shygharmashylyq degening - uaqytpen bәs talasqan asau arna.  L.Borhesting sózimen aitqanda, uaqyt degen ot, sen de sol otsyn, birge janasyn, janu barysynda birtindep tausylasyn. Uaqyt degen ózen, ol seni ainalyp ótpeydi, seni birtindep shayyp tauysady. Búndayda әrbir minuttyng qúny sheksiz. Al shygharmashylyqta minut-sekundpen ólshengen dýniyede adasu degen orny tolmaytyn nәrse. Sondyqtan talapty әrbir jas әu bastan «әdebiyet degen ne?» degen súraqpen kelui, mýmkindiginshe osy súraqqa túshymdy jauap tauyp aluy tiyis. Abay atamyzdyng «Mәsele isting qalay ayaqtalghanynda emes, qalay bastalghanynda» degen sózi bar. Óner adamynyng kelip-shyghu tarihynda alghashqy týsiniktin, alghashqy tәrbiyening alar orny erekshe. Sol alghashqy alghan nәr kóp jaghdayda keyingi shygharmashylyq ómirindi belgileydi. G.Markes «men 25 jasyma deyin qalay jazudy, 25 jastan keyin neni jazudy oiladym» degen sózdi tegin aitpaghan. Búl túrghydan kelgende Serik Seyitmannyng buyny óz shygharmashylyqtaryn ýlken sýzgiden ótkizgeni dúrys dep oilaymyn.

Býgingi ýlken әdebiyette «sayasatta dúrys shygharma» degen termin bar. Bayaghy «qyrghiqabaq soghys» túsynda Shyghys pen Batys elderining sayasattyng saldaryn azyq etip, uaqyttyng qajeti ýshin ghana jazylghan shygharmalargha berilgen anyqtama. Bizde Tәuelsizdikten búryn kenestik sayasaty, al qazir býgingi sayasatty kelsin-kelmesin әdebiyetke tyqpalau ýrdisi qalmay keledi. Biylikti ashyq maqtaghan nemese dattaghan shygharma óner tuyndysy bolyp jarytpaydy. Búnyng ekeui de әdebiyetting týpki zandylyghyna say kelmeydi. Ásilinde, әdebiyet - sayasattan biyik túratyn parasat. Sebebi, әdebiyet - óner. Óner kenistigining kókjiyeginen alghanda iydeologiyanyng shek-shekarasy tym beri jatyr. Sayasat ózgerip, iydeologiyalar auysqanymen, óner tuyndysy ózgerissiz sol bayaghysynsha qala beretini tipti janalyq emes. Aytalyq, «Iliada» sol qas ónerding tuyndysy. Oghan Ahilles te, Agamemnon han da, Gektor da syiyp túr, tipti Aristoteli men Platon da shógip ketken. Nege? Sebebi, ol filosofiyany, dindi, sayasat pen iydeologiyandy tolyq qamtyghan qúshaghy keng әdebiyet!

«Abai.kz»