ءۇش ادامنىڭ باسى قوسىلىپ، ءوزارا كەلىسىپ قوعام بولىپ ءومىر سۇرە باستاعاننان ءبىز جازىلعان جانە جازىلماعان زاڭدارمەن ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز. بۇل زاڭداردىڭ ءبىر اتى -  ادامزات جاراتقان قۇندىلىقتار. قۇندىلىقتىڭ سالماعى ءار ءتۇرلى بولادى. ەكىنىڭ ءبىرى بارا بەرمەيتىن اسقاق بيىگى دە، جەر باسىپ جۇرگەن بارلىق پەندەنىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىگىمەن تىكە قاتىسىپ جاتقان قاراپايىمى دا بولادى. قوعام وسى ەكى جاقتىڭ ارالىعىندا تەپە-تەڭدىكتى ساقتاپ ءومىر سۇرەدى. بۇل تەپە-تەڭدىك اۋىتقىعان جاعدايدا، قوعامدا ۇلكەن وزگەرىس ورىن الۋى  مۇمكىن نەمەسە جاڭا ءبىر تەپە-تەڭدىككە قاراي شۇعىل ۇمتىلىس پايدا بولادى. بۇل بارىس قۇندىلىقتاردى جاڭاشا تانىممەن پايىمداۋعا دا نەگىز قالايدى. بىراق، اۋەلگى ەكى شەك سول كۇيىندە قالا بەرەدى. بۇل تۇرعىدان العاندا ءۇش مىڭ جىل بۇرىن ادامدار قالاي ءومىر سۇرسە، بۇگىن ءبىز دە ءدال سولاي ءومىر سۇرەمىز. ازداعان پارىق - ونى تۇسىندىرۋدە.

ءۇش ادامنىڭ باسى قوسىلىپ، ءوزارا كەلىسىپ قوعام بولىپ ءومىر سۇرە باستاعاننان ءبىز جازىلعان جانە جازىلماعان زاڭدارمەن ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز. بۇل زاڭداردىڭ ءبىر اتى -  ادامزات جاراتقان قۇندىلىقتار. قۇندىلىقتىڭ سالماعى ءار ءتۇرلى بولادى. ەكىنىڭ ءبىرى بارا بەرمەيتىن اسقاق بيىگى دە، جەر باسىپ جۇرگەن بارلىق پەندەنىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىگىمەن تىكە قاتىسىپ جاتقان قاراپايىمى دا بولادى. قوعام وسى ەكى جاقتىڭ ارالىعىندا تەپە-تەڭدىكتى ساقتاپ ءومىر سۇرەدى. بۇل تەپە-تەڭدىك اۋىتقىعان جاعدايدا، قوعامدا ۇلكەن وزگەرىس ورىن الۋى  مۇمكىن نەمەسە جاڭا ءبىر تەپە-تەڭدىككە قاراي شۇعىل ۇمتىلىس پايدا بولادى. بۇل بارىس قۇندىلىقتاردى جاڭاشا تانىممەن پايىمداۋعا دا نەگىز قالايدى. بىراق، اۋەلگى ەكى شەك سول كۇيىندە قالا بەرەدى. بۇل تۇرعىدان العاندا ءۇش مىڭ جىل بۇرىن ادامدار قالاي ءومىر سۇرسە، بۇگىن ءبىز دە ءدال سولاي ءومىر سۇرەمىز. ازداعان پارىق - ونى تۇسىندىرۋدە.

«يليادا» ەپوسىندا گومەر جوعارىداعى ەكى شەك تۋرالى جازادى.  ترويا سوعىسىنىڭ باس باتىرى احيللەس مايداندا زور ەرلىك جاساسا دا، اسكەردىڭ باس ءامىرشىسى - اگامەمنون حان ولجا بولگەن تۇستا، باتىردىڭ قۇشسام دەگەن ارۋىن،  السام دەگەن دۇنيە-مۇلكىن وعان قيمايدى. بۇعان قاتتى اشۋلانىپ، تۇلان تۇتقان احيللەس: «ءبىز قان مايداندا بار كۇشىمىزدى سالىپ جاۋدى قىرىپ-جويامىز، بىراق، ونىمىزدى باعالاپ جاتقان پەندە جوق.... اناۋ شاتىردا وتىرعاندار دا بىزبەن بىردەي ولجاعا كەنەلەدى. باتىرلار مەن قويانجۇرەكتەر بىردەي قارالادى!» دەپ كۇڭىرەنەدى. ەندى قايتىپ مايدانعا شىعىپ جاۋمەن الىسپايتىنىن جاريالايدى. «بۇلايشا مايداندا ەرتە جان تاپسىرعاننان، ۇيدە جاتىپ ولگەن ارتىق»، - دەپ مىسقىلدايدى. بۇل جەردە احيللەستىڭ ءومىردىڭ ءمانى مەن وعان بەرەتىن باعاسى، داڭق تۋرالى كوزقاراسى،  قوعامدىق قۇندىلىقتاردى ۇستاپ تۇرعان ادىلدىك تۋرالى تۇسىنىگى تۇر. وسىلاي دەگەن احيللەس سوڭىندا ايتقانىنان قايتىپ، حاننىڭ بەرگەن التىنىن قاناعات تۇتىپ مايدانعا شىعادى. ترويانىڭ باس باتىرى گەكتورمەن جەكپە-جەك كەزدەسەدى. وسى كەزدەسۋ تۋرالى ايتىپ وتىرىپ گومەر ءوزىن الدا نە كۇتىپ تۇرعانىن جاقسى بىلەتىن گەكتوردىڭ اۋزىنا وزگەشە ماعىناسى بار ءسوز سالادى. بۇل جەكپە-جەكتە احيللەس سىندى باتىردىڭ جەڭەتىنىن تۇسىنەتىن جۇرت گەكتوردى مايدانعا شىقپاۋعا ۇگىتتەيدى. سوندا ترويانىڭ باس باتىرى: «احيللەس تەڭدەسسىز باتىر. ونىمەن جەكپە-جەككە شىعۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. احيللەسپەن قان مايداندا ايقاسىپ ولۋدەي داڭقى وشپەيتىن مۇمكىندىكتى مەنىڭ ەشكىمگە بەرىپ قويعىم جوق!» دەيدى. ولەتىنىن ءبىلىپ تۇرسا دا ترويانىڭ باس باتىرى رەتىندەگى جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشپايدى، قايتا، ارتىندا قالاتىندار مەن كەيىنگى ۇرپاققا ۇمىتىلمايتىن ءسوز قالدىرادى. ول ايتقانىنا جەتەدى. قان مايداندا باتىرلارشا ولەدى. جوعارىداعى سوزدە دە گەكتوردىڭ ءومىردىڭ ءمانى مەن وعان بەرەتىن باعاسى، داڭق تۋرالى كوزقاراسى،  قوعامدىق قۇندىلىقتاردى ۇستاپ تۇرعان ادىلدىك تۋرالى تۇسىنىگى تۇر. بۇل اراداعى ءبىر وزگەشەلىگى، احيللەس العا ءوزىن شىعارسا،  گەكتور ءوزىن ەمەس، قايتا قۇندىلىقتى باستى ورىنعا قويادى. بۇل سول باياعى قوعامنىڭ ەكى ۇشىن كورسەتىپ تۇر. تۇسىنگەن جانعا وسىنداعى قۇندىلىقتىڭ ەكەۋى دە وڭايشىلىقتا ورىندالا بەرمەيدى: ومىردە احيللەس كۇتكەندەي ادىلدىكتىڭ بولمايتىنى سياقتى،  گەكتور شىققان بيىككە دە ەكىنىڭ ءبىرى قول جەتكىزە بەرمەيدى. سوندىقتان، كوپ جاعدايدا ءدال احيللەس سياقتى ايتىپ الىپ، قايتۋعا تۋرا كەلەتىن جاعدايلار ۇنەمى كەزدەسىپ تۇرادى. ال گەكتور بولۋ سيرەك قايتالانادى. سوعان قاراماستان بۇل ەكى قۇندىلىق قوعامدا بەلگىلى ءبىر ارا سالماقتى ۇستاپ تۇرۋعا ءتيىس. ولاي بولماعاندا، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، قوعام بەرەكەسىزدىككە قاراي باعىت الۋى عاجاپ ەمەس. ءتىپتى، قوعام بولىپ ءومىر سۇرە الماي قالۋى دا بەك مۇمكىن. سەبەبى، باستى ءارى نەگىزگى قۇندىلىق جوعالىپ، تەك ءاربىر پەندە بالاسىنىڭ جەكە مۇددەسىنە بايلانعان قاراپايىم قۇندىلىقتار باسا بيلەپ كەتكەن جاعدايدا، ونىڭ اقىرى قاشاندا اداميلىقتان جۇرداي، قاراڭعى، ادىلەتسىز، جەمقور، «كۇشتىنى ءالسىز جەگەن ورمان زاڭىن» بەتكە ۇستاعان توبىر دەڭگەيىنە تومەندەۋگە باستايدى.

ءبىز دە جوعارىداعى ەكى شەكتىڭ اراسىندا ءومىر سۇرەمىز. الايدا، ءوز ارناسىن ءجيى وزگەرتكەن تاريحتىڭ تۋماسى رەتىندە بۇگىنگى قازاق قوعامى دا قۇندىلىق ماسەلەسىندە اپىر-توپىر شاڭنىڭ ىشىندە نەنىڭ نە ەكەنىن انىق اجىراتا بەرمەيتىندەي حالدە سياقتانادى. جۇمىس بابىمەن بەلگىلى ءبىر ءباسپاسوز ءماسليحاتىنا قاتىسۋىما تۋرا كەلدى. ءباسپاسوز وكىلدەرىمەن كەزدەسۋدى ۇيىمداستىرۋشىلار ۇكىمەتتىك جانە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى ەدى. كەزدەسۋ الماتى قالاسىندا، قازاقتىڭ رۋحاني استاناسىندا ءوتىپ جاتقانىنا قاراماستان، تولىقتاي ورىس تىلىندە ءوتتى. بىراق، ءسوز العانداردىڭ ىشىندە قازاقتان باسقا بىردە-ءبىر وزگە ۇلتتىڭ وكىلى جوق ەدى. سول ورتادا وتىرعاندا مەنىڭ ويىما ءبىر سۇراق كەلدى. نەلىكتەن مىناۋ جۇرت مەملەكەتتىك جۇمىستا ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە ەمەس، وزگە ءبىر مەملەكەتتىڭ تىلىندە سويلەيدى؟ وسى ىڭايسىزدىقتى نەلىكتەن سەزىنبەيدى؟ سوڭىندا ويلاپ جەتكەنىم، بۇنداعى جۇرت  تاۋەلسىزدىك دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن مۇلدە تۇسىنبەيدى نەمەسە تۇسىنگىسى كەلمەيدى ەكەن. سوندىقتان دا تاۋەلسىزدىك پەن مەملەكەتتىك جۇمىستى ەش بايلانىستىرماي جۇمىس ىستەپ، تىرشىلىك ەتە بەرەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ولار ءۇشىن كەشەگى ءومىر مەن بۇگىنگى تىرشىلىكتىڭ پارقى شامالى. ءيا، قوعام وزگەردى، ءومىر دە وزگەردى. سوعان ىلەسىپ وزگەرگەن احيللەستىڭ تانىمىنداعى قۇندىلىقتار عانا ەكەن. جەكە باستىڭ، وتباسىنىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىگىنە بايلانىستى ءومىردىڭ عانا رەڭى وزگەرگەن. ال اناۋ جاڭارۋعا ءتيىستى گەكتورشا قۇندىلىقتاردىڭ ورنىندا سول باياعى كەلمەسكە كەتكەن قوعامنىڭ ەلەسى قالىپ قويعان. سودان دا مەملەكەتتىك تىلدە سويلەدىڭ نە، ورىس تىلىندە سويلەدىڭ نە - ءبارىبىر، قارىن توق، كويلەك كوك بولسا - بولدى!  بىتتى! بىراق، مۇنىمەن قوعامدى ۇستاپ تۇرۋعا بولا ما؟! ماسەلە وسى جەردە.

ءبىزدىڭ قوعامدا جوعارىداعى پارىقسىزدىقتى جاقسى تۇسىنەتىندەر دە بار. ونداي ادامدار قاشاندا تاۋەلسىزدىكپەن تىنىستاپ جۇرەدى. جانە سونى تۋ ەتىپ بيىك ۇستايدى. بىردە قولىما سەرىك سەيىتمان دەگەن جاس اقىننىڭ سۋ جاڭا جىر جيناعى ءتۇستى. كىتاپتىڭ اتى ايقايلاپ تۇر  - «قازاقتىڭ قانى». ءىشىن اشىپ قاراسام، باسىنان اياعىنا دەيىن تۇنىپ تۇرعان «مەن قازاقپىن!» دەگەن جىگەر ەكەن. كەيدە ولىكتەي ءوڭى كەتكەن ورتادان رۋحىڭ سەلگە كەتىپ سەندەلىپ شىققاندا، جوعارىداعىداي كىتاپتى وقىساڭ، ءبىر جاساپ قالاسىڭ. باستىسى، بويىڭا رۋح، سەنىم، بولاشاقتان ءۇمىت سىيلايدى. كىتاپ ەكى ارنادان قۇرالعان. ءبىرى - كادىمگى ولەڭ، ەكىنشىسى، اۆتوردىڭ ءوز سوزىمەن ايتقاندا، «شۋماقتالماعان ويلار» نەمەسە اقىننىڭ الابۇرتقان كوڭىلىندە شۋماققا سىيماي، ارناسىنان اسىپ-توگىلگەن ويلاردىڭ تىزبەگى.  كىتاپتا «قازاقتىڭ قانى» دەگەن ولەڭ بار. وقيىق:

تۇسىنبەي قالماڭىز قالاي دەپ،

بالدىرعان ءساتىم ول تازا-شىق.

تۇمسىعىم قانادى تالاي رەت،

قازاقتىڭ قىزىنا تالاسىپ...

قاسىندا قازاقتىڭ مۇڭىنىڭ

ءبىر تيىن ۇلدە مەن بۇلدەڭىز.

ۇلتىمنىڭ قان سۇيەر ۇلىمىن،

قانىشەر دەپ ويلاپ جۇرمەڭىز.

قازاق دەپ قاقساماي تىزەڭىز،

الاش دەپ اقپاسا قانىڭىز،

قارا قىز،

تەز مەنەن كۇدەر ءۇز،

جانىممەن ۇيلەسپەس جانىڭىز.

كەۋدەڭدى «ۇلتىم!» دەپ كەرنەگەن،

نامىسىڭ بولماسا قانىڭدا،

ەسىمىڭ قۇرىسىن ەر دەگەن.

جىگىتىم، باتىر بوپ تانىلما.

ەرتەڭگە ەلەڭمىن، الاڭمىن،

بوزارىپ بارادى ساماي-ءدۇر.

ءوز قانىن سۇيمەيتىن ادامنىڭ،

جۇرەگى توقتاماي قالاي ءجۇر؟!

ەگەمەن ەلمىز دەپ قۋانعان،

بالالار شاتتانىپ كورىندى.

اتا جاۋ قانىنا سۋارعان،

اتامنىڭ قىلىشى تورىمدە.

تىلەنىپ باقىتسىز ۇرىستى،

قانىمدى بولسا كىم جىلاتقان،

توردەگى قايقىبەل قىلىشتى،

قايتادان سۋىرام قىناپتان.

مالىم بار - جانىمنان ساداعا.

جانىم بار - ارىمنان ساداعا.

ارىم بار - قانىما ساداعا.

قانىم بار - قانىما ساداعا.

كىتاپتا جانىڭا جاقىن تارتىپ وقۋعا بولاتىن «جاپىراقتار»، «اعالارىم»، «كورشى بولمە»، «قىراندى قايراۋ»، «باقىت ىزدەگەن ۇشەۋ»، ت.ب. ولەڭدەر بار. بىراق، ولاردىڭ ءبارى دە جوعارىداعى ولەڭنىڭ وزەگىنە سىيىپ كەتەدى. اقىن جىر جيناقتا باستان-اقىر تاۋەلسىزدىككە، تاۋەلسىزدىك اكەلگەن تىنىس-تىرشىلىك پەن سانا-سەزىمگە ورىن بەرگەن. بۇنداي كىتاپ جازعان جىگىتتەر تۇرعاندا تاۋەلسىزدىك ءبىر كۇنى پارىقسىزداردىڭ قولجاۋلىعى بولىپ، جەردە قالار ما ەكەن دەگەن ويدان ءبىر ءسات بولسا دا الىستاعانداي بولاسىڭ.

قازاق پوەزياسى - ۇلكەن داريا. پوەزياعا كەلگەن ءاربىر جاس سول دارياعا كەلىپ قوسىلعان ءبىر تاسپا بۇلاق. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن ادەبيەتكە كەلگەن بۋىننىڭ وكىلى رەتىندە سەرىك سەيىتمان كوتەرۋگە ءتيىس جۇك اۋىر. باستىسى، ولار قازاقستاننىڭ ەركىن ويلى، تالعامى بيىك ادەبيەتىن جاساۋعا ءتيىستى ۇرپاق. حالىقتى دا، ونىڭ ءتىلىن دە ساقتايتىن - ونىڭ رۋحى. رۋحى بيىك حالىقتىڭ وڭايشىلىقتا كۇنى باتپايدى. وسى تۇرعىدان العاندا اتا قازاقتىڭ ءور رۋحىن قايتارۋ، قايتارىپ قانا قالماي، اسقاقتاتۋ - كەيىنگى ۇرپاققا پارىز. بۇعان جاس بۋىن بۇگىننەن باستاپ دايىندالۋى ءتيىس. «كىشى حالىقتىڭ قىلىشى ۇلكەن بولۋى ءتيىس» دەگەندەي، ءبىزدىڭ دە ارمانىمىز ۇلكەن بولۋعا كەرەك. ۇستىمىزدەگى عاسىردىڭ سوڭىنا دەيىن الەم ادەبيەتىنىڭ ايدىنىن دا ەكى قازاق اقىنى نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى اتانىپ، تاعى ەكى-ءۇش اقىنى الماسادا، سىيلىقتان مىقتى ۇمىتكەر بولىپ تۇرسا، وندا قازاقتىڭ سانىنىڭ ازدىعىنا قاراماستان ءبىزدىڭ دەسىمىزدى ەشكىم باسا المايدى، ءتىلىمىزدى دە ەشكىم سىزىپ تاستاي المايدى. بۇعان مىسال رەتىندە باسقا حالىقتارعا ۇزاق ۋاقىت بودان بولعان پولشا، يرلانديا ەلدەرىنىڭ تاريحىن ايتساق تا جەتىپ جاتىر.  بۇل الداعى كۇن بىزدەن تالانتپەن قوسا ۇلكەن دايىندىق قاجەت ەتەدى دەگەندى بىلدىرەدى. قازاق قاي كەزدە دە تالانتتان كەندە بولماعان. ال دايىندىق ءوز الدىنا ءبىر ماسەلە. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە جاستارعا قويار تالاپ تا، ايتىلار سىن دا اۋىر. بىراق، ونىڭ ءبارى اعالاردىڭ كەيىنگى بۋىننىڭ بولاشاقتا ۇشىپ شىعار اسپانىنىڭ كەڭ بولۋىن تىلەگەن ىزگى تىلەگى بولۋعا ءتيىس. ادەبيەت، ونىڭ ىشىندە پوەزيا مايدانى كەشە دە، بۇگىن دە كۇردەلى تارتىستاردىڭ وشاعى بولىپ كەلەدى. ادەبەيت يدەولوگيامەن تەرەڭنەن تامىرلاسىپ جاتقان ۇلكەن الاڭ. ادەبيەتتىڭ ءبىر يدەولوگياسى - بوستاندىقتى جىعىلمايتىن تۋ ەتىپ تىكتەۋ. ال بوستاندىق زاماندار بويىندا وتارشىلدىقتىڭ قامىتىنان بوسانۋ ءۇشىن الىسقان قازاق ءۇشىن اسا قۇندى دۇنيە. قازاق ادەبيەتى، ونىڭ ىشىندە قازاق اقىندارى ماعجان جۇماباەۆتان قادىر مىرزا-اليگە دەيىنگى بۋىن بوستاندىق ءۇشىن تىنباي كۇرەستى. بۇل كۇرەس ءتىپتى دە وڭاي بولعان جوق. وسى كۇرەستە ماعجاندار اتىلىپ كەتتى، قادىرلار قانى سورعالاعان قىلىشتىڭ استىندا ۇلتتىڭ رۋحىنا جول تارتار پوەزيانى ولتىرمەۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەدى. ول ولسە، حالىقتىڭ رۋحى بىرگە ولەتىنىن ولار جاقسى ءبىلدى. جاۋ جايلاعان قوعامدا، وتارلىق تارتىپتە ۇلتتىق ادەبيەتپەن شۇعىلدانۋ، قازاق تىلىندە ولەڭ جازۋ دەگەنىڭ ءبىر تۇرعىدان العاندا ءۇنسىز قارسىلىق دەپ باعالاۋعا بولاتىن ۇستانىم. قازاق اقىندارى ۇلتتان باس تارتۋ سانگە اينالعان جانە سول باسا دارىپتەلىپ جاتقان، ۇلتتى جويۋ باستى ماقسات ەتىپ، ورتاعا قويىلعان قوعامدا وسى ۇلكەن ارناعا قايىسپاي قارسى شىعىپ ءومىر ءسۇردى، قازاق تىلىندە ولەڭ جازدى، قازاق ادەبيەتىن جاسادى. ولاردىڭ باسىنداعى ءحالدى ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. ولاردىڭ ءبىر باسى ۇشكە جىكتەلدى. كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ تالابىمەن شىعارما جاۋعا ءتيىس، سوعان قاراماستان ۇلتتىق تاقىرىپتى السىرەتپەۋى كەرەك. وسى قاراما-قايشىلىقتىڭ استىندا  ەكى تالاپتى دا قاتار ورىنداپ ءومىر سۇرەسىڭ. ودان باسقا جول جوق. ماعان كەيدە تاۋەلسىزدىككە دەيىنگى قازاق اقىندارى الدەقاشان ءولىم جازاسىنا كەسىلىپ قويعان قازاق ءتىلىنىڭ ءومىرىن از دا بولسا ۇزارتا ءتۇسۋ ءۇشىن جازا مايدانىنا ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى كەلىپ، ءبىرىنىڭ وكشەسىن ءبىرى باسىپ، سوڭعى ساعاتقا دەيىن ءۇنسىز الىسقان قۇرباندار سياقتى ەلەستەيدى. سول قاسىم امانجول، سىرباي ماۋلەنوۆ، ءابۋ سارسەنباەۆ، قۋاندىق شاڭعىتباەۆ، ءابدىلدا تاجىباەۆ، جۇبان مولداعاليەۆ، عافۋ قايىربەكوۆ، حاميت ەرعاليەۆ، شونا سماحانۇلى، قادىر مىرزا-ءالي، تۇمانباي مولداعاليەۆ،  وتەجان نۇرعاليەۆ، مۇحتار شاحانوۆ، ءشومىشباي ساريەۆ، ت.ب. اقىندار بولماسا، ولار جازعان ولەڭدەرگە ءشامشى قالداياقوۆ، اسەت بەيسەۋوۆ، سەيدوللا بايتەرەكوۆ،  كەڭەس دۇيسەكەەوۆ، ت.ب. كومپوزيتورلار قازاق اسپانىنان كەتپەگەن اندەر جازباسا، بۇگىنگى ءبىزدىڭ ۇلتتىق بەينەمىز قانداي كۇيدە بولار ەدى؟!...  ۇلتتىڭ رۋحى مەن جانى، مىنە، وسىلاي ساقتالىپ بىزگە جەتكەنىن استە ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

تاۋەلسىزدىككە دەيىنگى قازاق پوەزياسى تۋرالى كوپ دۇنيە ايتۋعا بولادى. سونىڭ ءبىر پاراسى اقىنداردىڭ كەڭەستىك يدەولوگياعا تابان تىرەگەن شىعارماشىلىعىن باعالاۋعا بارىپ سايادى. بۇل سالادا يدەولوگيالىق ادەبيەتتەن باس تارتا وتىرىپ، ءبىز كوپ جاعدايدا جالپى شىعارماشىلىق ادامىنىڭ وزىنە دۇرىس ورىن تاۋىپ بەرە الماي قينالىپ جاتامىز. اعا ۇرپاقتا لەنيندى، پارتيانى، كەڭەستىك قولدان جاسالعان قوعامنىڭ جارقىن جاعىن (قاراڭعى جاعىن ءبىلىپ تۇرسا دا ونى جازۋدان سانالى نەمەسە بەيسانالى تۇردە باس تارتا وتىرىپ) جىرلاماعان اقىن كەمدە-كەم. الايدا، ولەڭگە پوەزيانىڭ تۇپكى تابيعاتىنا مۇلدە قايشى دۇنيەلەردى تىقپالاعان كەزدەرى بولعانىنا قاراماستان تاۋەلسىزدىككە دەيىنگى اقىندار ناعىز پوەزيانىڭ نە ەكەنىن جاقسى سەزە بىلگەن. بۇل بۇگىنگى جاس اقىندار، اقىندىققا ەندى ات باسىن بۇرۋعا نيەت ەتكەن بۋىن ءۇشىن مىقتاپ ويلانۋعا ءتيىس نارسە. اعا ۇرپاقتىڭ شىعارماشىلىعىنان، ولار قالدىرعان داستۇردەن نەنى الۋ، نەدەن باس تارتۋعا بارىپ ساياتىن بۇل تۇيسىك كەيىنگى بۋىننىڭ ادەبيەتتەگى اياق الىسى مەن الدا شىعار بيىگىن تۇراقتاندىرۋدا ۇلكەن ءرول وينايدى. ءبىر سەرىك سەيىتمان ەمەس، سول قاتارلى جاستاردىڭ شىعارماشىلىعىن پاراقتاپ وتىرىپ، ولاردىڭ اعا بۋىنان كوپ دۇنيەنى ءالى دە تولىق ۇيرەنىپ كەتە الماعانىن بايقايسىڭ.

«ءيىرىم» (قادىر مىرزا ءالي. 16-توم. 138 - 139-بەت.) اتتى ەسسە كىتابىندا قازاقتىڭ ايتۋلى اقىنى قادىر مىرزا ءالي بىلاي دەپ جازادى: «ادام باسقانى باعالاي الماسا دا، ءوزىن-ءوزى باعالاۋعا، ءتىپتى، اسىرا باعالاۋعا شەبەر! سويتە تۇرا دارىندى اعايىن وزگە بىرەۋلەرگە قىزىعا دا بىلەدى.  وز باسىم، مىسالى، جۇمەكەننىڭ بۇكىل شىعارماشىلىق جولىن مويىنداي وتىرىپ، ونىڭ كەيبىر شۋماقتارىنا، تارماقتارىنا ەرەكشە باس يەم. اسا جوعارى باعالايمىن! ونىڭ ءبارىن بىردەي ورتاعا سالىپ تالداپ جاتۋدىڭ كەرەگى نە؟! ازىرشە ءبىر عانا شاعىن مىسال كەلتىرەيىن. «كۇي» دەگەن ولەڭىندە جۇمەكەن مارقۇم:

جەڭىلدىگى كوبىكتەي،

اۋىرلىعى تابىتتاي! -

دەيدى.

وسى ءبىر ەگىز جول، اسىرەسە، سول ەگىز تارماقتىڭ ەكىنشى سىڭارى ماعان ءومىر بويى تىنىشتىق بەرمەي كەلەدى! بۇكىل اقىندىق بولمىسىممەن قاتتى قىزىعام. بىراق، سول ءبىر عاجايىپ تارماقتاردى قۇداي مەنىڭ اۋزىما سالماي، جۇمەكەننىڭ اۋزىنا سالعانىن كورمەيسىڭ بە؟ نە دەۋگە بولادى؟ نە ىستەۋگە بولادى؟!

نەمەسە مۇقاعاليدىڭ اق قايىڭ تۋرالى ولەڭىن ەسكە تۇسىرەلىك:

جاپىراق-جۇرەك جاس قايىڭ،

جانىمدى ساعان ايىرباستايىن.

سەن ادام بولا باستاساڭ،

مەن قايىڭ بولا باستايىن.

كەلىسەسىڭ بە، جاس قايىڭ؟!

نە قۇدىرەتى بارىن بىلمەيمىن، وسى ولەڭدى ولەردەي جاقسى كورەمىن! نەگە؟ نەگە؟ ءتۇسىندىرىپ كورۋگە بولادى، ارينە!  بىراق سونىڭ ءبارى، ولەڭنىڭ وزىمەن سالىستىرعاندا، جاي ءسوز بولىپ قانا شىعادى. ولەڭنىڭ قادىرىن كەتىرىپ، باعاسىن تۇسىرەدى. ءتىپتى وبالىنا قالاسىڭ!»

قادىر مىرزا ءالي قازاق پوەزياسىندا ولەڭدى شاشاۋ شىعارماي ءتۇيىپ جازعان ساناۋلى اقىننىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى. ەكى قاپتالدان بىردەي قىسقان قوعامدا كۇشتى سوققىدان ەسەڭگىرەپ قالماي، وڭ-سولىن تەڭ ۇستاپ، ولەڭگە وزىنشە تىڭ تىنىس سىيلاعان، «قادىردىڭ ولەڭىندەي» دەگىزگەن، وزىنە عانا ءتان ستيل جاراتقان اقىن. بۇگىنگە دەيىن قازاق پوەزياسىنىڭ ءبىر باسىندا مۇقاعالي تۇرسا، ەندى ءبىر باسىندا جۇمەكەن تۇر. باسقالاردىڭ شابىتى شارىقتاعان شاقتا جازعان ولەڭدەرىنىڭ ءوزى، ءتۇبىن قۋىپ كەلسەڭ، وسى ەكى شەكتىڭ كەز-كەلگەن بىرىنە جاقىنداۋ سياقتى بولىپ سەزىلەدى. ال قادىر مىرزا ءالي وسى ەكى ارالىقتى ءدال ورتاسىنان اۋىتقىماي، وزىنە تىڭ جول اشقان تۇلعا. ونىڭ ولەڭدەرىنىڭ ءوزى وسى ەرەكشەلىگىنىڭ تۋىندىسى. ەسسەدەن كەلتىرگەن جوعارىداعى مىسالدا اۆتور جۇمەكەننىڭ دە، مۇقاعاليدىڭ دا پوەزياسى تۋرالى ايتىپ وتىرعان جوق، قايتا، جالپى «پوەزيا دەگەن نە؟!» دەگەن ماڭگىلىك ءارى اسا كۇردەلى سۇراققا جاۋاپ بەرىپ وتىر. راس، ەكى اقىننىڭ جوعارىداعى جولدارى سياقتى تارماقتار مەن شۋماقتار قازاق پوەزياسىندا تىم از، ءتىپتى، جوقتىڭ قاسى دەۋگە بولادى. الايدا، بۇل «پوەزيا دەگەن نە؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋگە كەدەرگى جاساي المايدى. سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن وسى ەكى شۋماقتىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر. جوعارىداعى ەكى ءۇزىندى پوەزيا دەگەن الىپ مۇحيتتىڭ ەڭ كىشى ءبىر تامشىسى بولسا، ونىڭ جالپى كورىنىسى ادامزات تىرشىلىگىنىڭ ۇلكەن بولمىسىن تۇتاس ويىپ الىپ، وزىنە ءسىڭىرىپ جىبەرگەن گومەردىڭ «يلياداسى» سىندى شىعارمالار دەۋگە بولادى. مىنە، وسى ءتۇيىندى قادىر مىرزا ءالي كوكەمىز شىن مانىنەن تۇسىنگەن جانە سونى قاعازعا ءتۇسىرىپ وتىر. زامانى قىسىپ، وتارلىق ءتارتىپتىڭ بۋعاۋىندا ءومىر وتكىزىپ، گومەردەي ۇلى شىعارما تۋدىرا الماسا دا، اعا ۇرپاق العان باعىتتارىنىڭ تۋرا بولعانىن انىق اڭعارتادى.

شىعارماشىلىق دەگەنىڭ - ۋاقىتپەن ءباس تالاسقان اساۋ ارنا.  ل.بورحەستىڭ سوزىمەن ايتقاندا، ۋاقىت دەگەن وت، سەن دە سول وتسىڭ، بىرگە جاناسىڭ، جانۋ بارىسىندا بىرتىندەپ تاۋسىلاسىڭ. ۋاقىت دەگەن وزەن، ول سەنى اينالىپ وتپەيدى، سەنى بىرتىندەپ شايىپ تاۋىسادى. بۇندايدا ءاربىر مينۋتتىڭ قۇنى شەكسىز. ال شىعارماشىلىقتا مينۋت-سەكۋندپەن ولشەنگەن دۇنيەدە اداسۋ دەگەن ورنى تولمايتىن نارسە. سوندىقتان تالاپتى ءاربىر جاس ءاۋ باستان «ادەبيەت دەگەن نە؟» دەگەن سۇراقپەن كەلۋى، مۇمكىندىگىنشە وسى سۇراققا تۇشىمدى جاۋاپ تاۋىپ الۋى ءتيىس. اباي اتامىزدىڭ «ماسەلە ءىستىڭ قالاي اياقتالعانىندا ەمەس، قالاي باستالعانىندا» دەگەن ءسوزى بار. ونەر ادامىنىڭ كەلىپ-شىعۋ تاريحىندا العاشقى تۇسىنىكتىڭ، العاشقى تاربيەنىڭ الار ورنى ەرەكشە. سول العاشقى العان ءنار كوپ جاعدايدا كەيىنگى شىعارماشىلىق ءومىرىڭدى بەلگىلەيدى. گ.ماركەس «مەن 25 جاسىما دەيىن قالاي جازۋدى، 25 جاستان كەيىن نەنى جازۋدى ويلادىم» دەگەن ءسوزدى تەگىن ايتپاعان. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە سەرىك سەيىتماننىڭ بۋىنى ءوز شىعارماشىلىقتارىن ۇلكەن سۇزگىدەن وتكىزگەنى دۇرىس دەپ ويلايمىن.

بۇگىنگى ۇلكەن ادەبيەتتە «ساياساتتا دۇرىس شىعارما» دەگەن تەرمين بار. باياعى «قىرعيقاباق سوعىس» تۇسىندا شىعىس پەن باتىس ەلدەرىنىڭ ساياساتتىڭ سالدارىن ازىق ەتىپ، ۋاقىتتىڭ قاجەتى ءۇشىن عانا جازىلعان شىعارمالارعا بەرىلگەن انىقتاما. بىزدە تاۋەلسىزدىكتەن بۇرىن كەڭەستىك ساياساتى، ال قازىر بۇگىنگى ساياساتتى كەلسىن-كەلمەسىن ادەبيەتكە تىقپالاۋ ءۇردىسى قالماي كەلەدى. بيلىكتى اشىق ماقتاعان نەمەسە داتتاعان شىعارما ونەر تۋىندىسى بولىپ جارىتپايدى. بۇنىڭ ەكەۋى دە ادەبيەتتىڭ تۇپكى زاڭدىلىعىنا ساي كەلمەيدى. اسىلىندە، ادەبيەت - ساياساتتان بيىك تۇراتىن پاراسات. سەبەبى، ادەبيەت - ونەر. ونەر كەڭىستىگىنىڭ كوكجيەگىنەن العاندا يدەولوگيانىڭ شەك-شەكاراسى تىم بەرى جاتىر. ساياسات وزگەرىپ، يدەولوگيالار اۋىسقانىمەن، ونەر تۋىندىسى وزگەرىسسىز سول باياعىسىنشا قالا بەرەتىنى ءتىپتى جاڭالىق ەمەس. ايتالىق، «يليادا» سول قاس ونەردىڭ تۋىندىسى. وعان احيللەس تە، اگامەمنون حان دا، گەكتور دا سىيىپ تۇر، ءتىپتى اريستوتەل مەن پلاتون دا شوگىپ كەتكەن. نەگە؟ سەبەبى، ول فيلوسوفيانى، ءدىندى، ساياسات پەن يدەولوگياڭدى تولىق قامتىعان قۇشاعى كەڭ ادەبيەت!

«Abai.kz»