KSRO ydyraghannan keyin búrynghy odaqtas respublikalardyng orys tildi halqy 2-3 esege azaydy. Sebepter әrtýrli boldy: últaralyq janjaldar, ekonomikalyq qiyndyqtar, últtyq mәseleler, jergilikti emesterge únamaytyn jana zandar.

Qazaqstannyng orys qauymdastyghy da 6 millionnan 3 milliongha deyin azaydy. Biraq, bәribir olardyng sany elimizde millionmen ólshenedi. Eski odaqtastardyng ishinde orys últynyng ókilderi kóp shoghyrlanghan Ukraina desek, Ukrainadan keyin orystardyng eng ýlken diasporasy bizde ornalasqan. Olar nelikten Qazaqstanda qaludy sheshti?

KSRO ydyraghannan keyin jana memleketterde jaghday birdey qiyn boldy. Ol kezde Qazaqstan men Reseydegu jaghday birdey qiyn edi. Sondyqtan baspanasy, júmysy bar adamdar eshqayda kóshkisi kelmedi. Onyng ýstine stalindik Golodomor men Hrushevting «tyng jerlerinen» keyingi Qazaq KSRO-sy slavyandar basym respublikagha ainaldy.

Al tituldy últ – qazaqtar etnikalyq orystardy sany jaghynan 1989 jyly ghana quyp jetti. Orystar men ukraindardy qosa eseptesek, artyqshylyqqa tәuelsizdik alghannan keyin ghana qol jetkizildi. Basqasha aitqanda, halqynyng sany boyynsha jana el - Qazaqstan Reseyding qúramyndaghy últtyq aimaqqa úqsady. Búl jaghday orys últynyng ókilderi ýshin tiyimdi boldy jәne olardyng kónilderi jay edi.

Ekinshi sebep - Qazaqstanda etnosaralyq qatynastar salasyndaghy kez kelgen qol súghushylyqqa qashanda qatang tosqauyl qoyylghan edi. Jana tәuelsiz memleket internasionalizmdi jigerlendirip, tatulyq pen bauyrmaldyqtyng jana merekelerin engizdi. Qazaqstanda jýzden astam halyq túratyny, olardyng barlyghy da el ýshin manyzdy ekeni kýn sayyn BAQ-ta aitylyp, dәripteldi. Yaghni, búl saladaghy kenestik sayasat aitarlyqtay ózgergen joq.

Ýshinshi sebep - orys tiline qatysty boldy. Tәuelsiz Qazaqstan kartada jeke memleket retinde payda bolghannan beri jәne osy uaqytqa deyin ony qazaqtar emes, el azamattarynyng kópshiligi iyelenip keledi. Orys tili memlekettik til bolmasa da, resmy mәrtebege ie jәne biylik tarapynan keninen qoldanyldy jәne әli de solay qoldanylady. Kóptegen ónerkәsiptik kәsiporyndar men kommersiyalyq firmalar osy tilmen júmys isteydi. Sondyqtan KSRO ydyraghannan keyin payda bolghan basqa elderde til mәselesi etnikalyq orystardyng ýdele kóshuine sebep bolsa, Qazaqstanda múnday mәsele bolghan joq.

Tórtinshi sebep - ekonomikalyq sebep boldy. Sonau 1940-shy jyldary Qazaqstan quatty industriyalyq jәne ghylymy әleueti bar Kenestik respublikagha ainaldy. Áriyne, 1990-shy jyldary búl óte qiyn boldy, biraq jana mynjyldyqta jaghday birtindep jaqsara bastady.

Sayyp kelgende, múndaghy ómir dengeyi Putinning «Ukrainadaghy soghysyna» deyingi Reseydegidey boldy. Keybir jyldary jan basyna shaqqandaghy JIÓ Reseydegi kórsetkishterden de asyp týsti. Reseyde qazaqstandyq enbek migranttary joq ekenin bәri biledi.

Besinshi sebep -  Qazaqstan kórshilerimen beybit qarym-qatynasty saqtady. Al Halyqaralyq dengeyde kóp belsendilik tanytpaudy jón kórdi. Qazirgi Putindik Resey agressivti syrtqy sayasat jýrgizip jatqany belgili. Tipti, búl sayasatqa Reseyding óz sayasatshylary da kelispeytindikterin aituda. Reseydegi sergek sanaly az ghana toptyng aituynsha, Putinning qazirgi sayasaty Resey ýshin óte qauipti.

Al Qazaqstandaghy etnikalyq orystar sanksiyanyng qúrsauyndaghy elge ketkeleri kelmeydi. Qazaq elindegi ýirenshikti tynyshtyqty tandaydy. Al Reseyding «lәpbay taqsyrshyl» halqy Putin sayasatynyng qate ekenin endi-endi týsine bastady. Halyqtyng demokratiyadan bas tartuy, adam qúqyqtarynyng belgili bir «jipterge» jәne «dәstýrli qúndylyqtargha» qol jetkizui Reseydi anyq apatqa alyp baruda.

Kerimsal Júbatqanov

Abai.kz