КСРО ыдырағаннан кейін бұрынғы одақтас республикалардың орыс тілді халқы 2-3 есеге азайды. Себептер әртүрлі болды: ұлтаралық жанжалдар, экономикалық қиындықтар, ұлттық мәселелер, жергілікті еместерге ұнамайтын жаңа заңдар.

Қазақстанның орыс қауымдастығы да 6 миллионнан 3 миллионға дейін азайды. Бірақ, бәрібір олардың саны елімізде миллионмен өлшенеді. Ескі одақтастардың ішінде орыс ұлтының өкілдері көп шоғырланған Украина десек, Украинадан кейін орыстардың ең үлкен диаспорасы бізде орналасқан. Олар неліктен Қазақстанда қалуды шешті?

КСРО ыдырағаннан кейін жаңа мемлекеттерде жағдай бірдей қиын болды. Ол кезде Қазақстан мен Ресейдегу жағдай бірдей қиын еді. Сондықтан баспанасы, жұмысы бар адамдар ешқайда көшкісі келмеді. Оның үстіне сталиндік Голодомор мен Хрущевтің «тың жерлерінен» кейінгі Қазақ КСРО-сы славяндар басым республикаға айналды.

Ал титулды ұлт – қазақтар этникалық орыстарды саны жағынан 1989 жылы ғана қуып жетті. Орыстар мен украиндарды қоса есептесек, артықшылыққа тәуелсіздік алғаннан кейін ғана қол жеткізілді. Басқаша айтқанда, халқының саны бойынша жаңа ел - Қазақстан Ресейдің құрамындағы ұлттық аймаққа ұқсады. Бұл жағдай орыс ұлтының өкілдері үшін тиімді болды және олардың көңілдері жай еді.

Екінші себеп - Қазақстанда этносаралық қатынастар саласындағы кез келген қол сұғушылыққа қашанда қатаң тосқауыл қойылған еді. Жаңа тәуелсіз мемлекет интернационализмді жігерлендіріп, татулық пен бауырмалдықтың жаңа мерекелерін енгізді. Қазақстанда жүзден астам халық тұратыны, олардың барлығы да ел үшін маңызды екені күн сайын БАҚ-та айтылып, дәріптелді. Яғни, бұл саладағы кеңестік саясат айтарлықтай өзгерген жоқ.

Үшінші себеп - орыс тіліне қатысты болды. Тәуелсіз Қазақстан картада жеке мемлекет ретінде пайда болғаннан бері және осы уақытқа дейін оны қазақтар емес, ел азаматтарының көпшілігі иеленіп келеді. Орыс тілі мемлекеттік тіл болмаса да, ресми мәртебеге ие және билік тарапынан кеңінен қолданылды және әлі де солай қолданылады. Көптеген өнеркәсіптік кәсіпорындар мен коммерциялық фирмалар осы тілмен жұмыс істейді. Сондықтан КСРО ыдырағаннан кейін пайда болған басқа елдерде тіл мәселесі этникалық орыстардың үделе көшуіне себеп болса, Қазақстанда мұндай мәселе болған жоқ.

Төртінші себеп - экономикалық себеп болды. Сонау 1940-шы жылдары Қазақстан қуатты индустриялық және ғылыми әлеуеті бар Кеңестік республикаға айналды. Әрине, 1990-шы жылдары бұл өте қиын болды, бірақ жаңа мыңжылдықта жағдай біртіндеп жақсара бастады.

Сайып келгенде, мұндағы өмір деңгейі Путиннің «Украинадағы соғысына» дейінгі Ресейдегідей болды. Кейбір жылдары жан басына шаққандағы ЖІӨ Ресейдегі көрсеткіштерден де асып түсті. Ресейде қазақстандық еңбек мигранттары жоқ екенін бәрі біледі.

Бесінші себеп -  Қазақстан көршілерімен бейбіт қарым-қатынасты сақтады. Ал Халықаралық деңгейде көп белсенділік танытпауды жөн көрді. Қазіргі Путиндік Ресей агрессивті сыртқы саясат жүргізіп жатқаны белгілі. Тіпті, бұл саясатқа Ресейдің өз саясатшылары да келіспейтіндіктерін айтуда. Ресейдегі сергек саналы аз ғана топтың айтуынша, Путиннің қазіргі саясаты Ресей үшін өте қауіпті.

Ал Қазақстандағы этникалық орыстар санкцияның құрсауындағы елге кеткелері келмейді. Қазақ еліндегі үйреншікті тыныштықты таңдайды. Ал Ресейдің «ләпбай тақсыршыл» халқы Путин саясатының қате екенін енді-енді түсіне бастады. Халықтың демократиядан бас тартуы, адам құқықтарының белгілі бір «жіптерге» және «дәстүрлі құндылықтарға» қол жеткізуі Ресейді анық апатқа алып баруда.

Керімсал Жұбатқанов

Abai.kz