Bizding maqsat – últtyq kýresimizdi úshpaqqa shygharyp, maytalmandarymyzdy úlyqtau
Arman ShORAEV, «Qazaqstan barysy» qazaq kýresin damytu qorynyng tóraghasy:
– «Qazaqstan barysy» jobasy turaly oy qaydan payda boldy?
– Búl iydeyany oiymda pisirip jýrgenime kóp bolghan. Kóp jyldardan beri qazaq kýresi Olimpiadalyq sport týrlerining tasasynda qalyp keldi. Qazaq kýresinen Aziya, әlem chempionattary úiymdastyryla bastaghanymen, onyng ruhyn kóterip jiberetin bir qúbylys kerek edi. Bir issaparymyzda Mongholiyagha jol tartqanbyz. Tura últtyq kýresten ótetin dýbirli sayystyng ýstinen týsippiz. Sondaghy tang qalghanymdy kórseniz ghoy! Monghol elining týkpir-týkpirinen kelgen ýsh myngha juyq baluan eki kýn boyy beldesip, aqtyq aiqasqa myqtylardyng myqtysy ghana joldama aldy, finaldyq kezdesuding ózi 3-4 saghatqa sozyldy. Al qaumalaghan jankýier sanynda esep joq! Osy jarystyng jenimpazy elding Últtyq batyrynday qúrmetteledi eken. Shyny kerek, men mongholdardyng tól kýresin osylay tórge shygharyp, ýlken shougha ainaldyra alghanyna quandym. Al óz kýresimizdi dәl solay biyikke kótere almay jýrgenimizge qynjyldym.
Qaranyzshy, Japoniya әlemge sumosymen tanymal. Kәrister taekvondony, japondar dzudony Olimpiada baghdarlamasyna engizip qoydy. Sambony kóteremiz dep orystar әli jantalasyp jýr.
Arman ShORAEV, «Qazaqstan barysy» qazaq kýresin damytu qorynyng tóraghasy:
– «Qazaqstan barysy» jobasy turaly oy qaydan payda boldy?
– Búl iydeyany oiymda pisirip jýrgenime kóp bolghan. Kóp jyldardan beri qazaq kýresi Olimpiadalyq sport týrlerining tasasynda qalyp keldi. Qazaq kýresinen Aziya, әlem chempionattary úiymdastyryla bastaghanymen, onyng ruhyn kóterip jiberetin bir qúbylys kerek edi. Bir issaparymyzda Mongholiyagha jol tartqanbyz. Tura últtyq kýresten ótetin dýbirli sayystyng ýstinen týsippiz. Sondaghy tang qalghanymdy kórseniz ghoy! Monghol elining týkpir-týkpirinen kelgen ýsh myngha juyq baluan eki kýn boyy beldesip, aqtyq aiqasqa myqtylardyng myqtysy ghana joldama aldy, finaldyq kezdesuding ózi 3-4 saghatqa sozyldy. Al qaumalaghan jankýier sanynda esep joq! Osy jarystyng jenimpazy elding Últtyq batyrynday qúrmetteledi eken. Shyny kerek, men mongholdardyng tól kýresin osylay tórge shygharyp, ýlken shougha ainaldyra alghanyna quandym. Al óz kýresimizdi dәl solay biyikke kótere almay jýrgenimizge qynjyldym.
Qaranyzshy, Japoniya әlemge sumosymen tanymal. Kәrister taekvondony, japondar dzudony Olimpiada baghdarlamasyna engizip qoydy. Sambony kóteremiz dep orystar әli jantalasyp jýr. Bizding kýres osy jekpe-jek týrlerinen asyp týspese, kem soqpaydy ghoy.
– Múnday auqymdy jobany dýniyege әkelu onay sharua emes. Ol ýshin sportqa shyn jankýierlik bir bólek, sol sport týrine qatysyng da boluy kerek shyghar. Jas kezinizde sporttyng qay týrimen shúghyldandynyz?
– Grek-rim kýresimen ainalysqanmyn jas kezimde. Kezekti bir jattyghuda belimnen jaraqat alyp qalyp, sportpen qoshtasugha tura keldi.
– Jana joba iske qosylghaly qazaq kýresi qanday dengeyge kóterildi dep oilaysyz?
– Qazaq kýresi tayauda Dýniyejýzilik uniyversiada oiyndarynyng qataryna kirdi. Biyl Qazanda ótetin Uniyversiadada qazaq kýresinen 4 salmaq dәrejesi boyynsha jýlde taratylady. Men ýshin búl ýlken jenis, әriyne. Endi Aziya jәne Olimpiada oiyndarynyng tizimine enu ýshin qadam jasaugha tiyispiz. Álginde aitqanymday, qazaq kýresining boyyna qan jýre bastady. Múnyng bәrin Dýniyejýzilik qazaq kýresi federasiyasynyng qúzyryndaghy sharua ghana dep qaraugha bolmaydy. Últtyq sportty úlyqtau ýshin bir ghana federasiyanyng júmysy jetkiliksiz. Eger qazaq kýresin Olimpiada oiyndarynan kórgimiz kelse, tútastay bir qúrylym júmys isteuge tiyis degen oidamyn.
Byltyr «Qazaqstan Barysy» jobasynyng irikteu turniyrine res-publika boyynsha 700 mynnan asa sportshy qatysty. Búl – halyqtyng 5 payyzy! Elimizde múnsha adam kýresting basqa týrimen ainalyspauy mýmkin. Qanymyzda singen sport bolghannan keyin be, qazaq kýresine qyzyghushylardyng qatary da qalynday týsti. Búl – bir. Ekinshiden, qazaq kýresining ýiirmesine jazylghan qaradomalaqtar sany da kýrt ósti. Turnirding ótken jylghy finaldyq syny ayaqtalghan son, jasóspirim baluandargha arnap «Jas barys» bәsekesin ótkizdik. Elimizding әr aimaghynan saydyng tasynday iriktelip shyqqan 100-den asa balghyn baluan beldesti. Atalghan jas buyn ókilderining ishinde bolashaq chempiondar da jýrui mýmkin ghoy. Meninshe, songhy eki jyl ishinde halyqtyng qazaq kýresine degen ynta-yqylasy audy. Tek qana toy-dumandarda ghana eske týsetin qazaq kýresi halyqtyq sipatqa ie bola bastady.
– 2011 jylghy alghashqy jarystyng ózine tek qazaq kýresining sheberleri ghana emes, sambo, dzudo, grek-rim kýresinen de nebir «sen túr, men atayyn» degen myqtylar qatysty. Olimpiadanyng kýmis jýldegeri Georgiy Sursumiyanyng ózi nege túrady? Al byltyr London Olimpiadasyna qatysushy Erjan Shynkeev te aptyghyn baspay jatyp, kilemge asyqty. Búl naghyz sporttyq qúmarlyqtan tughan yntyghys pa, әlde bәigege tigilgen qomaqty jýldening әseri dep oilaysyz ba?
– Múny baluandardyng enshisine qaldyrghanymyz jón bolar. Kimning aqsha ýshin, kimning abyroy ýshin kýresip jýrgenin anyqtau bizding mindetke jatpas. Bizding maqsat – últtyq kýresimizdi úshpaqqa shygharyp, maytalmandarymyzdy úlyqtau. Shynayy sheberlerdi últ batyry dengeyine deyin kóterip, olardyng materialdyq jaghynan tarshylyq kórmeuin qadaghalau kerek. Biz iri kólemdegi syiaqylardy sol ýshin taghayyndadyq. Áriyne, baluandargha, meninshe, aqshadan búryn, namys, abyroy qymbat. Múny eki jyl qatarynan ótken turnir barysynda bayqadym. Bir sózben aitar bolsaq, «Qazaqstan barysynyn» ataghy da, aqshasy da jaqsy! Tek kim neni tandaydy, mәsele sonda...
– Osyghan deyin eki jarys ótkizip ýlgerdinizder. Osy eki dodanyng bir-birinen aiyrmashylyghy boldy ma?
– Aytarlyqtay aiyrmashylyq bayqaghan joqpyn. IYә, alghashqy mausymda biraz kemshilikter oryn aldy. Kósh jýre týzeledi ghoy, jyl sayyn kem-ketigimizdi jóndep, algha basyp kele jatqan jayymyz bar. «Qazaqstan barysy» da Japoniyadaghy Imperator keshi sekildi ýlken sporttyq-mәdeny shougha ainalyp keledi. Biz osy baghyttan ainymaymyz. Moyyndaymyn, auyl-aymaqtardaghy irikteu kezenin ótkizu kezinde biraz olqylyqtar boldy. Alayda biylghy, ýshinshi mausymnan bastap búl jaghday retke keledi dep oilaymyn. Sebebi «Núr Otan» partiyasymen әriptes boldyq. Elimizding әr týpkirindegi qazaq kýresining sheberlerin anyqtaugha atalghan partiya ókilderi de kómektesemiz dep otyr.
– Biyl ýshinshi mausym. Búl kezeng sport jankýierlerine qanday janalyq әkelmek?
– Biyl aitarlyqtay ózgeris joq. Tek aqtyq bәseke әdettegiden erterek ótedi. Finaldyq aiqas eki jyl qatarynan tamyz-qyrkýiek aiynda ótken bolatyn. Biyl Astana qalasynyng 15 jyldyghyna oraylastyryp, finaldy 30 mausymda ótkizemiz dep sheshtik. Baluandar jyldaghyday respublikalyq turnirge auyl, audan, qala jәne oblys kóleminde ekshelip keledi. Byltyrghy jenimpaz Beybit Ystybaev finalgha birden qatysatyn bolsa, túnghysh «barys» Úlan Rysqúlgha onday mýmkindik berilmeydi, el qatarly irikteulerden ótedi. Búl jobagha endi Astana qalasynyng әkimshiligi de atsalysady. Kórermender de syilyqsyz qalmaydy. Sonday-aq salt-dәstýrlerimizge qatysty biraz iydeyalar bar. Ony uaqtysynda kórersizder.
– Aqsha, syilyq turaly әngime qozghaldy. Endeshe demeushiler turaly da aita ketseniz. Qarjylyq qor sol búrynghy dengeyde qala ma?
– Qarjylyq qor sol qalpynda qalady. Bas jýlde alghan baluangha – 150, ekinshi oryn iyesine – 30, al qola jýldegerge 10 myng AQSh dollary kóleminde syiaqymyz bar. Bas demeushimiz – «Samúryq Qazyna» Últtyq әl-auqat qory. Jyldaghyday jýldeger baluandardy baptaghan jattyqtyrushylar da qúr qol qalmaydy.
– Jalpy jarystyng alghashqy jyly tóreshilerding sauattylyghyna kýmәn keltirushiler boldy. Qazylardyng qiys qylyqtary baluandardyng bolashaghyna balta shabuy әbden mýmkin. Sonymen qatar kýres erejesi men kiyimine de min taghushylar bar. Osy turaly pikiriniz qanday?
– «Qazaqstan barysyna» biz kim kóringendi alyp kelip, tóreshi qylghan joqpyz. Qazaq kýresi federasiyasy bekitken bilikti qazylar júmys istedi. Sondyqtan tóreshiler tarapyna aitarlyqtay min tagha almaymyn. Mysaly, aldynghy jylghy tóreshiler alqasyn ataqty baluanymyz Dәulet Túrlyhanov basqardy. Byltyr Rzaqúl Núrtaev, Marat Jaqyt bastaghan tura biylerding kómegine sýiendik. Atalghan mamandardy óz isining sheberleri dep bilemin.
Al qazaq kýresindegi sporttyq kiyimder men alang kólemi turaly pikirlerding aityluy zandy. Búrynghy zamanda ata-babalarymyz kilem tandady deysiz be: tipti, kók shóptin, shaghyl qúmnyng ýstinde de kýrese bergen. Biz de turnirdi úiymdastyru barysynda kýres erejelerine aitarlyqtay janalyq engizip, kilem ózgertudi qúp kórmedik. Qazir kýres kilemderining poshymy birdey. Qazaq baluandary kiyip shyghatyn sporttyq kiyim turaly әngime de osyghan úqsas. Tariyhqa kóz jýgirtsek, babalarymyzdyng kóp jaghdayda denesin jalanashtap shyghatyny aitylady. Jenil kýrteshe, shapan, jeyde kiyip shyqqan de kezderi bar. Búl turaly ghalym aghamyz Elemes Álimhanovtyng enbekterinen kóruge bolady. Qazirgi qazaq kýresine arnalghan kýrteshening avtory da osy kisi. Qazaq kýresindegi әdis-aylalar negizinen bilekten ústaugha baghyttalghan. Baluandargha ynghaysyz bolmas ýshin qysqa jeng jeyde kiygenning aiyby joq dep oilaymyn.
– Qazir siz jarysqa qatysyp, beldesip jýrgen baluandardyng kýsh-quatyn bilip, tanyp qaldynyz. Osy «barystardyn» qaysysyna býireginiz erekshe búrady? Joba kimning baghyn ashty dep oilaysyz?
– Eshkimdi de bóle jarghym kelmeydi. Bәri de «barys» atanugha layyqty, eki iyghyna eki kisi minerdey qazaqtyng nar túlghaly jigitteri! Kóz aldymyzgha qazaqtyng erjýrek batyrlaryn elestetetin baluandardyng bәri de әleuetti. Tek, sport bolghan son, jenimpazdyng da bireu bolatyny zandy. Al jobanyng baghyn ashqan baluandar dep jenis túghyryna kóterilgen jigitterdi aitugha bolar. Býginde әrbir jankýier Úlan, Beybit, Shalqar, Aybek esimderin qazaqtyng últtyq kýresimen baylanystyrady. Yaghny qazaq kýresi, «Qazaqstan barysy» degende kóz aldymyzgha osy baluandar elesteydi.
– Osy joba boyynsha sizge kómektesip, qazaq kýresining damuyna erekshe ýles qosyp jýrgen mamandar turaly ne aitasyz? Jalpy búl joba «Qazaq kýresi» qauymdastyghy jәne kýres federasiyasymen qoyan-qoltyq birlese júmys istey me, bolmasa jeke-dara shaba ma?
– «Jalghyz aghash orman emes». Qazaq kýresining mәrtebesin arttyru, әlemge tanytu tek at tóbelindey topqa mindettelgen jýk emes. Qazaq kýresin japondardyng sumosy sekildi әlem moyyndasyn desek, bizge bir jaghadan bas, bir qoldan jeng shygharyp, birlese qyzmet atqaru kerek. Dýniyejýzilik qazaq kýresi federasiyasy bizding senimdi әriptesimiz. Sondyqtan bizding birlesken qyzmetimiz odan әri jalghasyn tabady dep oilaymyn.
– Biyl bas qalamyzdyng brendi bolady degen birneshe sport mekemesining basyn biriktirgen «Astana» preziydenttik kәsiby sport kluby qúryldy. Solardyng qatarynda sizder de barsyzdar. Onyng «Qazaqstan barysyna» tiygizer paydasy qanday bolady dep oilaysyz?
– Qazir óz elindi әlemge tanytudyng eng jarqyn joly – sport. Býginde Qazaqstan degende, auzyna aldymen «Astana» velokomandasy týsetin sheteldikterding talayyn kórdim. Demek «Astana» brendi ózin qalyptastyryp ýlgerdi. Al Preziydenttik kәsiby sport klubynyng qataryna enu arqyly biz qazaq kýresin әlemge tanyta týsuge mýmkindik alamyz. Sebebi búl jobanyng auqymy ken. Alda biz qazaq kýresin últtyq brend dengeyine kóteru ýshin júmys istey beremiz.
– Siz múnymen qosa KTK arnasynyng jetekshisiz. Yaghny eki kemening qúiryghynan ústap kelesiz. Qiyn tiyip jýrgen joq pa?
– Qazaq kýresinen osynday auqymdy jobany jýzege asyru ýshin «Qazaqstan barysy» qazaq kýresin damytu qory qúryldy. Yaghny búl jobany ótkizu barysynda últtyq sportqa jany ashityn azamattardyng basy birikti. Býkilhalyqtyq sipat alatyn múnday turnirdi ótkizu ýshin tәuekelge bel buu kerek boldy. Osynday sәtte tól sportymyzdyng bolashaghyna bey-jay qaramaytyn, qazaq sportynyng qyr-syryn tereng úghynghan bilikti mamandar qol úshyn sozdy. Áriyne, alghashynda «búl joba halyqtyng kónilinen shyghady ma, bolashaghy qanday bolady?» degen qobalju boldy ishimde. Biraq «tәuekel týbi – jel qayyq» emes pe?! Áne-mine degenshe eki mausym da ótip ketti. Elding peyili de jaman emes. Atqa minuge jaraytyn azamattyng tilegi de elding yqylasyna, halyqtyng meyirine bólenu ghoy. El ýshin, júrt ýshin atqarylghan enbekting qiyndyghy bolmaydy.
– «Halyq sózi» gazetining ótken Úlu jylynda jariyalanghan halyq tandauynda «Jyldyng eng ýzdik menedjeri» atalymyna ie boldynyz? Qanday әserdesiz?
– Osy súhbatymyzdy paydalana otyryp, atalghan saualnamany jýrgizgen «Halyq sózi» gazetine, maghan dauys bergen azamattargha zor alghysymdy bildirgim keledi. Ár adam ýshin halyqtyng qúrmetinen asqan bagha joq! Tipti, jer jýzine danqy jayylyp, ataghy aspandap ketken adam da halyqtan ýlken emes. Osy rette azghantay ghana enbegimdi baghalaghan sizderge rahmet aitqym keledi. Men ýshin eng qymbaty – halyqtyng yqylasy! Búqaralyq aqparat salasynda enbek etip kele jatqanyma da birtalay jyl bolghan eken. Osy uaqyt ishinde mening atqarghan júmysym el kónilinen shyghyp kele jatsa, halyqtyng qalaulysy bolu degen sol ghoy dep oilaymyn.
Halyq ýshin qyzmet etip jýrgen sizderge de shygharmashylyq tabys tileymin!
Abai.kz
