Bauyrlas eki elding tuysqandyq jaghynan óte jaqyn ekenin tereng jetkize bilgen óleng joldarynyng avtory Múhtar Shahanov aghamyzben birge Qyrghyz jerine baru baqyty búiyrghan bolatyn. Osy saparda qazaqtyng birtuar aqynynyng azamattyghyna qarapayymdylaq bolmysyna taghy bir ret razy bolyp qayttyq. Bir tughan Qyrghyz bauyrlardyng mәdeniy-ruhany salagha erekshe kónil bólip otyrghanyn  aqyn aghamyzben bolghan kezdesulerden anghardyq. Sapardyng basy I.Arabaev atyndaghy Qyrghyz memlekettik uniyversiytetining ghylymy kenesi Múhtar Shahanovty qúrmetti professor ataghymen marapattaudan  bastady. Bauyrlas elderding yntymaqtastyghynyng janasha dengeyde damuyna Múhtar Shahanov Qyrghyz respublikasynda on jyl qatarynan Elshi bolyp istep túrghan túsynda, Qyrghyz elining tilin, ruhany qúndylyqtaryn qorghauda qazaq aqynynyng qyzmeti erekshe bolghanyn ol eldegi adamdar әli kýnge deyin anyz etip aityp jýr eken.

Bauyrlas eki elding tuysqandyq jaghynan óte jaqyn ekenin tereng jetkize bilgen óleng joldarynyng avtory Múhtar Shahanov aghamyzben birge Qyrghyz jerine baru baqyty búiyrghan bolatyn. Osy saparda qazaqtyng birtuar aqynynyng azamattyghyna qarapayymdylaq bolmysyna taghy bir ret razy bolyp qayttyq. Bir tughan Qyrghyz bauyrlardyng mәdeniy-ruhany salagha erekshe kónil bólip otyrghanyn  aqyn aghamyzben bolghan kezdesulerden anghardyq. Sapardyng basy I.Arabaev atyndaghy Qyrghyz memlekettik uniyversiytetining ghylymy kenesi Múhtar Shahanovty qúrmetti professor ataghymen marapattaudan  bastady. Bauyrlas elderding yntymaqtastyghynyng janasha dengeyde damuyna Múhtar Shahanov Qyrghyz respublikasynda on jyl qatarynan Elshi bolyp istep túrghan túsynda, Qyrghyz elining tilin, ruhany qúndylyqtaryn qorghauda qazaq aqynynyng qyzmeti erekshe bolghanyn ol eldegi adamdar әli kýnge deyin anyz etip aityp jýr eken.

Múhtar Shahanovtyng kelui aldyn-ala habarlanyp, elge jariya bolghandyqtan kezdesu zaldarynda iyne shanshar oryn bolmady. Osy elde on jyldan astam Qazaqstannyng elshisi qyzmetin atqarghan Múhtar aghamyzgha qyrghyzdyng bir aqyny: «Siz ózinizge deyingi jәne keyingi elshilik qyzmette jýrgen azamattargha ýlken jol kórsetip kettiniz. Kez-kelgen eki elding mәdeniy-ruhani, sayasiy-әleumettik damuynda elshilikting qyzmetin halyqtyng qarym-qatynas ýii, júrtshylyqqa elshilik degen atyna say qyzmet kórsetetin mәdeniyet ýiine ainaldyryp jibergen ediniz. Qazaqstannyng elshisi bolyp túrghan kezinizde Qazaqstan elshiliginde, Sizden kórip basqa elshilikterde kóptegen mәdeny is-sharalar ótkizilip túratyn edi. Qazir elshilikting barlyghynyng ne istep, ne qoyyp jatqanyn bilmeysin, kerek bolsa elshilerding kim ekenin de bilmeymiz. Sizding diplomatiyalyq qyzmettegi osy ýrdisiniz arnayy sabaq retinde elshilerge ótkizilui kerek desti».

J.Balasaghún atyndaghy Qyrghyz últtyq uniyversiytetinde ótken Múhtar Shahanovtyng agha-dosy Qyrghyzdyng qaytalanbas daryny Sh.Aytmatovqa arnalghan «Shyndyq formulasy jәne mahabbat Everesine kóterilu» degen atpen jaryqqa shyqqan kitabynyng túsaukeseri ózinshe bólek ruhany әngimelerding alany boldy. Qyrghyz Respublikasynyng ýkimet mýsheleri býkil ziyaly qauymymen bolghan búl kezdesu eki elding ruhani, әleumettik, әdebiy-mәdeny salasy turaly boldy. Bayqaghanymyz «Adamzattyng Aytmatovy» Shynghys Tóreqúlúly Qyrghyz júrtyna qanday túlghaly bolsa, qazaq aqyny Múhtar Shahanovta sonday qúrmetti eken.

Sonday kezdesulerding birinde Qyrghyz elining shong (ýlken) aqsaqaly: «Sizding Kenester Odaghy taramay túrghan kezde jasaghan qyzmetterinizding arqasynda Qazaq, Qyrghyz halyqtary ózining tarihiy-mәdeny jәdigerlerine qayta qol jetkize bastady. Sol kezdegi avtonomiyalyq shaghyn últtardyng tilderine Memlekettik mәrtebe beru turaly úsynysynyzdyng arqasynda Odaqtas elderding ishinde qyrghyz eli alghashqylardyng biri bolyp, qyrghyz tilin memlekettik til dәrejesine jetkizgen bolatyn. Sol ýshin de Qyrghyz halqy jәne basqa Odastas elderding halqy sizge rahmet aituy kerek» dep ystyq yqylastaryn bildirip jatty.

Jastardyng atynan sóilegen bir jas jigit ózining «Nauryz merekesining shyghu tarihy jәne qayta toylanuy» degen taqyrypta kandidattyq dissertasiyasyna dayyndalyp jýrgenin aita kelip: Qazaqstanda 62 jyl, Qyrghyzstan, Ózbekstan, Týrkimenstan, Ázirbayjan elderinde 63 jyl ýzilisten keyin qayta toylanuyna Múhtar agha Sizding qosqan ýlesiniz úshan- teniz. Eger óziniz bas bolyp, sol kezdegi KOKP OK birinshi hatshysy G.Kolbindi kóndirip, Kolbin Gorbachevti búrmaghanda Qazaqstanda toylatpaghandarynyzda taghy da 3-4 Nauryz merekesin toylanbay qalady eken. Onyng ýstine sol kezdegi últaralyq mәselening kýrdelenip túrghanyna qaramay saliqaly jol tauyp, týrki júrtynyng ortaq merekesin qayta toylaugha qol jetkizu ýlken azamattyq. Týrki dýniyesining júrty osy enbeginiz ýshin sizdi ruhany kóshbasshy retinde qabyldauy sózsiz». – jas ghalymnyng sózi zalda otyrghan tyndarmandy dýr silkindirdi.

Qyrghyzdardyng sayasy partiyasynyng jetekshisining biri: «Biz aqparat qúraldarynan oqyp, bilip otyrmyz, eger siz bastap ashtyq jariyalap, sizdi qoldap qazaq ziyalylary 2009 jyly «Qazaqstandyq últ» sayasatyn toqtatpaghanda, qazir Qazaqstan odan keyin Qyrghyzstan da «Qyrghyzstandyq últta» otyrghan bolar edi dep jatsa, Qazaqstandyq aqparat qúraldarynan «Múhtar Shahanovtyng bes erligi» degen maqala oqyp edik, sol maqalada aitylghan oidy óziniz tarqatyp berseniz dep edi, Múhtar aghamyz: «Eshqanday da erlik jasaghan joqpyn bar bolghany óz halqymnyng aldyndaghy perzentik paryzymdy ótedim. Mening ornymda әrbir azamat osylay jasauy kerek. Sizderding býgin bergen ataqtarynyz men ýshin eki elding bir-birine jasaghan qúrmeti dep baghalaymyn» – dey kelip, «Otan – bizding eng ýlken anamyz. Árkim óz anasyna etken qyzmeti ýshin qúrmet dәmetpeui tiyis. Otan da ózining daralanghan perzentterin marapattap otyruy shart. Biraq ol óte әdiletti boluy shart. Qazirgi kezde týrmede jatugha tiyis úrynyng ýsh orden, tórt medali bar solardyng qatarynda jýrgim kelmeydi. Men Qazaqstannan beriletin barlyq ataqtardyng bәrinen bas tarttym. Al, shetelderden beriletin marapattardy qazaq balasynyng qoghamdaghy orny ýshin alamyn» dedi. Múhtar Shahanov 25-ke juyq shet memleketterding jogharghy oqu oryndarynyng qúrmetti professory, doktory jәne әlemdik dengeydegi sanauly ataqtardyng iyegeri.

1989 jyly qazaq tilining memlekettik mәrtebe alu jolynda ýlken erlik kórsetken M.Shahanovtyng shetelderden alghan marapattary qazaq halqynyng maqtanyshy. Últtyq, eldik halqymyzdyng satylmaytyn asyl qasiyetterin qorghau maydanynda M.Shahanov talaylargha shyndyq, qaysarlyq jolyn ýlgi etip keledi. Sózimizding sonyn Amerikandyq aqyn J.Eshferiydin: «Qúdayym әr aqyngha M.Shahanovtay qyzmet etudi jazsyn demekpiz» degen qanatty sózimen ayaqtaudy jón sanadyq.

Erkinbek SERIKBAY

Abai.kz