باۋىرلاس ەكى ەلدىڭ تۋىسقاندىق جاعىنان وتە جاقىن ەكەنىن تەرەڭ جەتكىزە بىلگەن ولەڭ جولدارىنىڭ اۆتورى مۇحتار شاحانوۆ اعامىزبەن بىرگە قىرعىز جەرىنە بارۋ باقىتى بۇيىرعان بولاتىن. وسى ساپاردا قازاقتىڭ ءبىرتۋار اقىنىنىڭ ازاماتتىعىنا قاراپايىمدىلاق بولمىسىنا تاعى ءبىر رەت رازى بولىپ قايتتىق. ءبىر تۋعان قىرعىز باۋىرلاردىڭ مادەني-رۋحاني سالاعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ وتىرعانىن  اقىن اعامىزبەن بولعان كەزدەسۋلەردەن اڭعاردىق. ساپاردىڭ باسى ي.اراباەۆ اتىنداعى قىرعىز مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عىلىمي كەڭەسى مۇحتار شاحانوۆتى قۇرمەتتى پروفەسسور اتاعىمەن ماراپاتتاۋدان  باستادى. باۋىرلاس ەلدەردىڭ ىنتىماقتاستىعىنىڭ جاڭاشا دەڭگەيدە دامۋىنا مۇحتار شاحانوۆ قىرعىز رەسپۋبليكاسىندا ون جىل قاتارىنان ەلشى بولىپ ىستەپ تۇرعان تۇسىندا، قىرعىز ەلىنىڭ ءتىلىن، رۋحاني قۇندىلىقتارىن قورعاۋدا قازاق اقىنىنىڭ قىزمەتى ەرەكشە بولعانىن ول ەلدەگى ادامدار ءالى كۇنگە دەيىن اڭىز ەتىپ ايتىپ ءجۇر ەكەن.

باۋىرلاس ەكى ەلدىڭ تۋىسقاندىق جاعىنان وتە جاقىن ەكەنىن تەرەڭ جەتكىزە بىلگەن ولەڭ جولدارىنىڭ اۆتورى مۇحتار شاحانوۆ اعامىزبەن بىرگە قىرعىز جەرىنە بارۋ باقىتى بۇيىرعان بولاتىن. وسى ساپاردا قازاقتىڭ ءبىرتۋار اقىنىنىڭ ازاماتتىعىنا قاراپايىمدىلاق بولمىسىنا تاعى ءبىر رەت رازى بولىپ قايتتىق. ءبىر تۋعان قىرعىز باۋىرلاردىڭ مادەني-رۋحاني سالاعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ وتىرعانىن  اقىن اعامىزبەن بولعان كەزدەسۋلەردەن اڭعاردىق. ساپاردىڭ باسى ي.اراباەۆ اتىنداعى قىرعىز مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عىلىمي كەڭەسى مۇحتار شاحانوۆتى قۇرمەتتى پروفەسسور اتاعىمەن ماراپاتتاۋدان  باستادى. باۋىرلاس ەلدەردىڭ ىنتىماقتاستىعىنىڭ جاڭاشا دەڭگەيدە دامۋىنا مۇحتار شاحانوۆ قىرعىز رەسپۋبليكاسىندا ون جىل قاتارىنان ەلشى بولىپ ىستەپ تۇرعان تۇسىندا، قىرعىز ەلىنىڭ ءتىلىن، رۋحاني قۇندىلىقتارىن قورعاۋدا قازاق اقىنىنىڭ قىزمەتى ەرەكشە بولعانىن ول ەلدەگى ادامدار ءالى كۇنگە دەيىن اڭىز ەتىپ ايتىپ ءجۇر ەكەن.

مۇحتار شاحانوۆتىڭ كەلۋى الدىن-الا حابارلانىپ، ەلگە جاريا بولعاندىقتان كەزدەسۋ زالدارىندا ينە شانشار ورىن بولمادى. وسى ەلدە ون جىلدان استام قازاقستاننىڭ ەلشىسى قىزمەتىن اتقارعان مۇحتار اعامىزعا قىرعىزدىڭ ءبىر اقىنى: «ءسىز وزىڭىزگە دەيىنگى جانە كەيىنگى ەلشىلىك قىزمەتتە جۇرگەن ازاماتتارعا ۇلكەن جول كورسەتىپ كەتتىڭىز. كەز-كەلگەن ەكى ەلدىڭ مادەني-رۋحاني، ساياسي-الەۋمەتتىك دامۋىندا ەلشىلىكتىڭ قىزمەتىن حالىقتىڭ قارىم-قاتىناس ءۇيى، جۇرتشىلىققا ەلشىلىك دەگەن اتىنا ساي قىزمەت كورسەتەتىن مادەنيەت ۇيىنە اينالدىرىپ جىبەرگەن ەدىڭىز. قازاقستاننىڭ ەلشىسى بولىپ تۇرعان كەزىڭىزدە قازاقستان ەلشىلىگىندە، سىزدەن كورىپ باسقا ەلشىلىكتەردە كوپتەگەن مادەني ءىس-شارالار وتكىزىلىپ تۇراتىن ەدى. قازىر ەلشىلىكتىڭ بارلىعىنىڭ نە ىستەپ، نە قويىپ جاتقانىن بىلمەيسىڭ، كەرەك بولسا ەلشىلەردىڭ كىم ەكەنىن دە بىلمەيمىز. ءسىزدىڭ ديپلوماتيالىق قىزمەتتەگى وسى ءۇردىسىڭىز ارنايى ساباق رەتىندە ەلشىلەرگە وتكىزىلۋى كەرەك دەستى».

ج.بالاساعۇن اتىنداعى قىرعىز ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وتكەن مۇحتار شاحانوۆتىڭ اعا-دوسى قىرعىزدىڭ قايتالانباس دارىنى ش.ايتماتوۆقا ارنالعان «شىندىق فورمۋلاسى جانە ماحاببات ەۆەرەسىنە كوتەرىلۋ» دەگەن اتپەن جارىققا شىققان كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى وزىنشە بولەك رۋحاني اڭگىمەلەردىڭ الاڭى بولدى. قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەت مۇشەلەرى بۇكىل زيالى قاۋىمىمەن بولعان بۇل كەزدەسۋ ەكى ەلدىڭ رۋحاني، الەۋمەتتىك، ادەبي-مادەني سالاسى تۋرالى بولدى. بايقاعانىمىز «ادامزاتتىڭ ايتماتوۆى» شىڭعىس تورەقۇلۇلى قىرعىز جۇرتىنا قانداي تۇلعالى بولسا، قازاق اقىنى مۇحتار شاحانوۆتا سونداي قۇرمەتتى ەكەن.

سونداي كەزدەسۋلەردىڭ بىرىندە قىرعىز ەلىنىڭ شوڭ (ۇلكەن) اقساقالى: «ءسىزدىڭ كەڭەستەر وداعى تاراماي تۇرعان كەزدە جاساعان قىزمەتتەرىڭىزدىڭ ارقاسىندا قازاق، قىرعىز حالىقتارى ءوزىنىڭ تاريحي-مادەني جادىگەرلەرىنە قايتا قول جەتكىزە باستادى. سول كەزدەگى اۆتونوميالىق شاعىن ۇلتتاردىڭ تىلدەرىنە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرۋ تۋرالى ۇسىنىسىڭىزدىڭ ارقاسىندا وداقتاس ەلدەردىڭ ىشىندە قىرعىز ەلى العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ، قىرعىز ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل دارەجەسىنە جەتكىزگەن بولاتىن. سول ءۇشىن دە قىرعىز حالقى جانە باسقا وداستاس ەلدەردىڭ حالقى سىزگە راحمەت ايتۋى كەرەك» دەپ ىستىق ىقىلاستارىن ءبىلدىرىپ جاتتى.

جاستاردىڭ اتىنان سويلەگەن ءبىر جاس جىگىت ءوزىنىڭ «ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ شىعۋ تاريحى جانە قايتا تويلانۋى» دەگەن تاقىرىپتا كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىنا دايىندالىپ جۇرگەنىن ايتا كەلىپ: قازاقستاندا 62 جىل، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان، ءازىربايجان ەلدەرىندە 63 جىل ۇزىلىستەن كەيىن قايتا تويلانۋىنا مۇحتار اعا ءسىزدىڭ قوسقان ۇلەسىڭىز ۇشان- تەڭىز. ەگەر ءوزىڭىز باس بولىپ، سول كەزدەگى كوكپ وك ءبىرىنشى حاتشىسى گ.كولبيندى كوندىرىپ، كولبين گورباچەۆتى بۇرماعاندا قازاقستاندا تويلاتپاعاندارىڭىزدا تاعى دا 3-4 ناۋرىز مەرەكەسىن تويلانباي قالادى ەكەن. ونىڭ ۇستىنە سول كەزدەگى ۇلتارالىق ماسەلەنىڭ كۇردەلەنىپ تۇرعانىنا قاراماي ساليقالى جول تاۋىپ، تۇركى جۇرتىنىڭ ورتاق مەرەكەسىن قايتا تويلاۋعا قول جەتكىزۋ ۇلكەن ازاماتتىق. تۇركى دۇنيەسىنىڭ جۇرتى وسى ەڭبەگىڭىز ءۇشىن ءسىزدى رۋحاني كوشباسشى رەتىندە قابىلداۋى ءسوزسىز». – جاس عالىمنىڭ ءسوزى زالدا وتىرعان تىڭدارماندى ءدۇر سىلكىندىردى.

قىرعىزداردىڭ ساياسي پارتياسىنىڭ جەتەكشىسىنىڭ ءبىرى: «ءبىز اقپارات قۇرالدارىنان وقىپ، ءبىلىپ وتىرمىز، ەگەر ءسىز باستاپ اشتىق جاريالاپ، ءسىزدى قولداپ قازاق زيالىلارى 2009 جىلى «قازاقستاندىق ۇلت» ساياساتىن توقتاتپاعاندا، قازىر قازاقستان ودان كەيىن قىرعىزستان دا «قىرعىزستاندىق ۇلتتا» وتىرعان بولار ەدى دەپ جاتسا، قازاقستاندىق اقپارات قۇرالدارىنان «مۇحتار شاحانوۆتىڭ بەس ەرلىگى» دەگەن ماقالا وقىپ ەدىك، سول ماقالادا ايتىلعان ويدى ءوزىڭىز تارقاتىپ بەرسەڭىز دەپ ەدى، مۇحتار اعامىز: «ەشقانداي دا ەرلىك جاساعان جوقپىن بار بولعانى ءوز حالقىمنىڭ الدىنداعى پەرزەنتىك پارىزىمدى وتەدىم. مەنىڭ ورنىمدا ءاربىر ازامات وسىلاي جاساۋى كەرەك. سىزدەردىڭ بۇگىن بەرگەن اتاقتارىڭىز مەن ءۇشىن ەكى ەلدىڭ ءبىر-بىرىنە جاساعان قۇرمەتى دەپ باعالايمىن» – دەي كەلىپ، «وتان – ءبىزدىڭ ەڭ ۇلكەن انامىز. اركىم ءوز اناسىنا ەتكەن قىزمەتى ءۇشىن قۇرمەت دامەتپەۋى ءتيىس. وتان دا ءوزىنىڭ دارالانعان پەرزەنتتەرىن ماراپاتتاپ وتىرۋى شارت. بىراق ول وتە ادىلەتتى بولۋى شارت. قازىرگى كەزدە تۇرمەدە جاتۋعا ءتيىس ۇرىنىڭ ءۇش وردەن، ءتورت مەدالى بار سولاردىڭ قاتارىندا جۇرگىم كەلمەيدى. مەن قازاقستاننان بەرىلەتىن بارلىق اتاقتاردىڭ بارىنەن باس تارتتىم. ال، شەتەلدەردەن بەرىلەتىن ماراپاتتاردى قازاق بالاسىنىڭ قوعامداعى ورنى ءۇشىن الامىن» دەدى. مۇحتار شاحانوۆ 25-كە جۋىق شەت مەملەكەتتەردىڭ جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى، دوكتورى جانە الەمدىك دەڭگەيدەگى ساناۋلى اتاقتاردىڭ يەگەرى.

1989 جىلى قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبە الۋ جولىندا ۇلكەن ەرلىك كورسەتكەن م.شاحانوۆتىڭ شەتەلدەردەن العان ماراپاتتارى قازاق حالقىنىڭ ماقتانىشى. ۇلتتىق، ەلدىك حالقىمىزدىڭ ساتىلمايتىن اسىل قاسيەتتەرىن قورعاۋ مايدانىندا م.شاحانوۆ تالايلارعا شىندىق، قايسارلىق جولىن ۇلگى ەتىپ كەلەدى. ءسوزىمىزدىڭ سوڭىن امەريكاندىق اقىن ج.ەشفەريدىڭ: «قۇدايىم ءار اقىنعا م.شاحانوۆتاي قىزمەت ەتۋدى جازسىن دەمەكپىز» دەگەن قاناتتى سوزىمەن اياقتاۋدى ءجون سانادىق.

ەركىنبەك سەرىكباي

Abai.kz