Biyl 8 qyrkýiekte avar halqynyng eng belgili aqyny Rasul Ghamzatovtyng dýniyege kelgenine 100 jyl tolady.

«JARYQ  JÚLDYZDAR» 

Rasul Ghamzatovtyng 1963 jylghy jinaghyndaghy ólenderin aqyndar Sh.Múhamedjanov, S.Jiyenbaev, Q.Myrzaliyev, T.Moldaghaliyev, S.Asanov sekildi qazaq aqyndary audaryp, avar aqynyn qazaqsha sóiletken edi. Búl «Jaryq júldyzdar» degen atpen 1964 jyly Qazaqtyng memlekettik kórkem әdebiyet baspasynan shyqqan jinaq bolatyn. Tolyqqandy jinaqqa bizding qalamger aghalarymyz ýlken enbek sinirgendigine ólenderdi oqyp týsingen oqyrman kuә bola alady.

Sonau alys júldyzdardy betke alyp,
Talay-talay raketalar ketti aghyp.
Sensin, Adam, mening shyrqau júldyzym,
Saghan jetsem boldy maghan tek baryp.

Osy bir shumaqtan ghana túratyn kitaptyng betashar óleni әr zamandaghy adamdy oilandyryp, «aqyn degen kim?» saualyn algha tartady. Ghamzatovtyng osy jinaqtaghy taghy bir ólender toptamasynyng attarynyng ózi shejireden syr shertedi. Olar: «Jartastaghy jazular», «Qúlpytastaghy jazular», «Esik pen qaqpadaghy jazular», «Oshaqtaghy jazular», «Besiktegi jazular», «Mýiiz bokaldaghy jazular», «Qanjardaghy jazular», «Pandura men chagandaghy jazular».

*  *  *

«MENING DAGhYSTANYM»

Aty qanatty sózge ainalghan «Mening Daghystanym» atty eki bólimnen túratyn povesti týrindegi tuyndynyng eki bólek kitap ekenin qazirgi jas oqyrmandar bile bermeydi. Ótken ghasyrda odaqtas respublikalargha taraghan osy tuyndyny «Molodaya gvardiya» baspasy eki kitapty biriktirip, orys tilinde «Knigy pervaya y vtoraya. Perevod s avarskogo Vl.Solouhina» degen týsiniktemesimen basyp shygharady. «Mening Daghystanym» degen birinshi kitap 1971 jyly «Jazushy» baspasynan jaryq kóredi. Tughan jer turaly osy tolghanysqa toly shygharmany orys tilinen qazaq tiline audarghan Kenjebolat Shalabaev eken.

Arada eki jyl ótken song taghy da sol baspadan povesting jalghasy «Ekinshi kitap» degen arnayy atalymmen belgili aqyn Ghafu Qayyrbekovtyng audarmasynda jariyalanady. Audarmalar avtordyng ózi sóilep túrghanday әserli. Kitaptyng qorytyndysynda R. Ghamzatov bylay deydi: «Daghystan jayynda taghy da povesti jazylar. Onyng sony da joq, bolmaq ta emes. Osynau mәngi jasar altyn kitapta mening de jazghan bir betim jýrse, mening baqytty bolghanym. Men óz jyrymdy aitam, qabyl et sony, mening Daghystanym!».

RASUL GhAMZATOVTYNG MAQALALARYNAN

*  *  *

Poeziya joq jerde aqylgóisu bastalady, danalyq joq jerde dauryghugha jol beriledi.

*  *  *

Men tughan tauly aimaqta otyz jastan asqan adamdar jayly bylay dep aitady: «Kimde-kim osy jas mejesinde qyran bolmasa, odan keyingi kezde eshqashan onday bola almaydy. Onyng taghdyry – mәngi shyr-pyrlau».

*  *  *

Qabileti men daryny joq, óz enbegimen payda әkelmeytin, shynayy dostyqqa úmtylmaytyn, erlik jasaudy armandamaytyn adam jayly bizding tau túrghyndary: «shashyn aq basqangha deyin ómir sýripti, alayda búl jaryq dýniyening esigin ashpapty» dep aitady.

*  *  *

AVAR HALYQ JYRLARYNAN

Endi avar halqynyng ózining halyqtyq jyrlarynan ýzindiler keltireyik. Alghash ret jiyrma shaqty jyl búryn «Tan-Sholpan» jurnalynda tolyq núsqasy jaryq kórgen bolatyn. Osy halyq jyrlaryn orys tilinen audarghan aqyn Orazaqyn Asqar Rasul Ghamzatovtyng eki ólenin tәrjimalaghanyn eske sala keteyik.

Mahabbat – ómir ghajaby,
Aldyn-au әbden mazany.
Shattyghy tiyip ózgege,
Qalghan ba maghan azaby?!

*  *  *

Dýkenge kim bar kirmeytin,
Gýlderdi kim bar kórmeytin.
Ata-anang qanday, seni bir
Kóruge de rúqsat bermeytin?!

*  *  *

Beting bir pisken anarday,
Baq jabyq; túrmyn bara almay.
Peyishtegi sen gýlimsin,
Ólsem de alys qalarday.

*  *  *

Qús bolsam úshyp keter em,
Aulyna samghap jeter em.
Balyq bolsam sen jýzgen
Jaghany meken eter em.

*  *  *

Qyz qarap alys auyldan,
Týstim ghoy әure-sarsangha.
Qorghanghan bolyp jauynnan
Jaqpaymyn tipti barsam da.

*  *  *

Bilemiz bәrin nege kesh?
Jaqyngha kózdi salmaymyz.
Artyq bolmasa, kem emes,
Kórshilerde de bar ghoy qyz.

*  *  *

Gýlge әrkim kóz tastaydy,
Sýitti dep eshkim qashpaydy.
Áldekim topyraq shashsa da
Altyndy tot baspaydy.

Materialdy dayyndap, maqala ýzindilerin orys tilinen audarghan filologiya ghylymdarynyng kandidaty Asqar Lәila

Abai.kz