«Qostanaygha Putin keledi» degen habar taraghannan beri múndaghy úlyq bitkender kýndiz kýlkiden, týnde úiqydan aiyryldy. Oblysty bylay qoyghanda, respublikalyq budjetten bólingen ondaghan milliard tengeni qaytsek te iygeremiz degen niyetpen jarghaq qúlaqtary jastyqqa tiymey jýr.

Shyndyghynda olardy da týsinuge bolady. Putinge jaqsy kórinip qalu ýshin, qalany sylap-sipap, әsemdeuge bólingen anau-mynau emes, 15 milliardan astam tengeni «qajetke» jaratu Qostanay sekildi shaghyn ghana provinsialyq shahargha onaygha týspesi anyq. Mәselen, Tobyl ózeni manyndaghy sayabaqtyng soltýstik bóligin ghana janalaugha oblystyq budjetten qolaqpanday etip 1,5 milliard tenge bólinip otyr. Subúrqaqtargha 280 million, qoqys salatyn jәshikterge 100 million, al sonau Bashqúrtstannan әkelip otyryghyzylatyn shyrshalargha 595 million tenge bólinse, júmystardyng qanshalyqty auqymdy ekendigin bajalay berinizder.

Jaraydy, osynday bir siyrek kezdesetin jaghdaydyng reti kelip túrghanda qalany jaqsartyp alghan dúrys ta shyghar. Mine, qazirding ózinde shahardyng ajary kirip qaldy. Búghan eshkimning de dauy bola qoymas. Mәsele tipti, onda emes. Mәsele, janaghy sayabaqtar men qoqys jәshikterine, aghash otyrghyzugha bólingen osy orasan qarjy qanshalyqty tiyimdi ekendiginde! Onyng shynymen osy shyghyngha sәikes keletinindigin kim saraptap, kim eseptepti? Mýmkin, búl sharuany búdan әldeqayda az qarjymen de tyndyrugha bolatyn shyghar? Qansha degenmen, budjetten bólingen aqsha halyqtyng nesibesinen jyrylyp alynghan qarajat emes pe? Onyng әr tiynyn eseptep júmsap, «kórpege qaray kósilgen» jón emes pe? Áy, qaydam múnday oilar bizding biylikting oiyna qashan kirip-shyghyp edi?..

Taghy bir bizdi mazalaghan dýnie - Putinning keluine dep, soghan maqtana kórsetu ýshin ghana salynyp jatqan Smart-ortalyq dep atalatyn keremet ghimarat. Búl jergilikti biylikting týsindiruine qaraghanda «qosymsha bilim beru salasyndaghy memlekettik bilim beru sayasatyn jýzege asyrugha baghyttalghan mektep jasyndaghy balalargha arnalghan ortalyq» kórinedi. Búl, týptep kelgende, jastardyng óner, ghylym men tehnika jәne IT-baghytyndaghy qabileti men talantyn ashugha mýmkindik beretin kórinedi. Qysqasy, múnda asa talantty jastar dayyndalady. Óitkeni oghan júmsalatyn qarjynyng ózi búl ghimarattyng shaghyny oblys emes, býkil elimizdi qamtityn týri bar. Beynelep aitqanda, bizding bayaghy aty-shuly «EKSPO-2017» degen ghimaratqa qatty úqsap túr. Yaghni, sol EKSPO-nyng qostanaylyq núsqasyn elestetedi. Óitkeni ózderiniz oilap qaranyzdar. Búl jobanyng jalpy qúny adam aitugha auyz barmaytyn soma. Anau-mynau emes tura 11,3 milliard tengeni qúraydy. Jәne eng bastysy, búl qarjy әdettegidey respublikalyq budjetten emes, eshkim qol súghugha bolmaytyn, ol tek elimizge tóngen asa qauipti jaghdaylargha, mәselen, alapat órt nemese jer silkinu sekildi tótenshe jaghdaylargha júmsalatyn Qazaqstan Respublikasy ýkimetining rezerv qorynan alynghan. Búl qanday erekshe múqtajdyq tughandyghyn jogharyda otyrghan myqtylar bilmese, bizding miymyz jetpedi.

Al endi, osynau qol tiygizuge bolmaytyn saqtyq qordyng qalay júmsalyp jýrgendigine kelelik. Mәselen, anau ataqty Ekibastúzdaghy jarylysty jóndeuge - 7,4 milliard, Shyghys Qazaqstan oblysyndaghy jaryla jazdaghan Ridderdegi jylu ortalyghyn jóndeuge - 7,2 milliard, Manghystaudaghy atom-energetika kombinatyndaghy apatty retteuge - 4,9 milliard, Kókshetaudaghy qauipti jaghdaydaghy qazandyqtardy jóndeuge - 2 milliard tenge ghana bólindi. Al Qostanaydaghy asa talanttylar mektebin salugha attay - 10,7 milliard tenge júmsalmaq. Osy sifrdan-aq, kóp jaytty bayqay berersizder.

Bizding týsinbeytinimiz, kórshi elding basshysy eki jylda bir ret bas qosatyn jay ghana dәstýrge ainalghan kezdesuge «Putin keledi eken» dep osynshama tyrashtanumyzgha jón bolsyn. Onyng ýstine osy kórshimizding qazir býkil әlemge jeksúryn atanyp, eshbir elge shyghudan qalghan keudemsoq basshysyna osynshama qúrmet kórsetkenimiz qanshalyqty qisyngha sayady? Al qalamyzdyng qaq ortasynda әbden azyp-tozyp, qúlaugha ainalghan qanshama eski «hrushevkalar» jeterlik. Qalalyq auruhananyng әbden tozyghy jetkeni sonshalyqty, ondaghy palatalargha adam simay jatyr. Mektepterding de mәselesi tolyq sheshilip bolghan joq. Jana mikro audandardaghy salynghan ýilkerding tóbesinen su aghyp, onda túratyndardyng jyry tipti bir bólek.

Al endi sol kelemin degen Putiynimiz kelmey qalsa, ne isteymiz? Júrtqa qay betimizben qaraymyz? Aytpaqshy, bet turaly tym asyghys aittym-au, deymin.

Jaybergen Bolatov

Abai.kz