Júma, 22 Qarasha 2024
Biylik 2664 4 pikir 2 Qarasha, 2023 saghat 15:24

Makronnyng missiyasy oryndala ma?

Moyyndau kerek, Jana Qazaqstannyng syrtqy sayasattaghy belsendiligi erekshe. Soltýstik pen shyghystaghy eki alyp kórshimen, Ortalyq Aziyadaghy qonsylarmen, múhittyng arghy jaghy - Amerika, bergi jaghy - Euroodaqpen – bәrimen baylanys ornyghyp jatyr.

Qúddy bir Astana әlemdik jana arhiytekturada óz ornyn izdep jýrgendey.

Bәrekeldi-aq!

Mine, osy apta da Astana ýshin diplomatiyalyq mәnge bolghaly túr. Ertenderi elimizge Vengriya premieri Orban, sosyn Týrkiya preziydenti Ordaghan at basyn búrghaly túr, odan keyin Týrki odaghy elderining sammiyti taghy bar.

Býgin, mine, Fransiya preziydenti Emmanueli Makron qar boratyp bas qalamyzgha keldi.

Álemning bedeldi elderining basshylarynyng elimizge keluin, әriyne, biylik ózining halyqaralyq hәm el ishindegi imidjin jaqsartu ýshin paydalanatyny da týsinikti, kez kelgen – qúi, demokratiyalyq bolsyn, qúy avtoritarlyq bolsyn – ókimettting әlmisaqtan kele jatqan әdeti osy emes pe?

Álemning asa bedeldi bir eli – Fransiyanyng basshysynyng Qazaqstangha resmy saparmen keluin de bizding biylik dәl solay nasihattaytyny belgili.

Biz bolsaq, resmy aqparatpen birge, osy sapardyng astarynda taghy ne jatqanyn baghamdap kórelik.

Qazaqstannyng mýddesin aitsaq, ol, aldymen, Euroodaqtyng beldi mýshesi arqyly «újymdyq Batyspen» qarym-qatynasty rettep alu. Ásirese, Batys sanksiyalarynyng astynda qalghan Reseymen jeti jarym myng shaqyrym ortaq shekarasy bar, әri EAEO, TMD, ÚQShÚ sekildi odaqtyq qúrylymdar arqyly Mәskeuge әrtýrli (obektivti jәne subektivti) týrde tәueldi bop otyrghan Astana «újymdyq Batys» aldynda betin ashyp alghysy keledi. Áytpese, sanksiyalar degeniniz kesirli ghana emes, keshendi bәle, sanksiyalyq elmen tym jaqyn bop ketken bizge de júghyp ketui әbden mýmkin.

Sonymen birge, bizding elding óz energetika salasyn órkeniyetti týrde damytugha degen niyeti Fransiya sekildi osy salada әlemdik kóshbasshylardyng biri bolyp otyrghan elding úmtylysymen sәikes bolyp otyrghany bayqalady. Sonyng ishinde eng eleulisi әri barshany qyzyqtyryp hәm mazalap otyrghany – Qazaqstanda atom elektr stansasyn salu jobasy. Preziydent ol mәsele referendum arqyly sheshiledi dedi. Ol da dúrys. Áriyne, salu-salmau mәselesi ong sheshimin tauyp jatsa, onday asa manyzdy jobagha Fransiya sekildi bedeldi de órkeniyetti, jauapty elding at salysqany da dúrys bolar.

Resmy týrde aitylmasa da, birqatar sarapshylar búl kýnderi Qazaqstannyng uranynyng da Fransiyagha eksporty jayynda biraz jazdy. Jel bolmasa... urannyng baghyty ózgere qoymas degendey. Álemde uran óndirusher arasynda bәseke kýsheygen qazirgi kezende Qazaqstan da uran naryghyndaghy óz orny ýshin baryn salyp talasatyny týsinikti.

Óz sózinde preziydent Toqaev atom salasymen qatar tau-ken óndiru, himiya, mashina jasau, qúrylys, aerogharysh jәne farmasiya salalaryn da atady. Biraq, múnyng bәri әzirshe jobada bolsa kerek, óitkeni, mәselen, ótken jyly Qazaqstannyng Fransiyagha eksporty 1,4 milliard dollar qúrasa, sonyng 1,3 milliard dollary... sol bayaghy múnayymyzgha tiyesili eken. Diyversifikasyainyng kókesi әli alda!

Sәikes insaytymyz bolmasa da, aityp qalayyq: osy sapardy әzirleu barysyndaghy kelissózderde talay jyldan beri Fransiyada túryp, Qazaqstannyng túnghysh preziydenti men ekinshi preziydentin ózining jekebas jauy kóretin Múhtar Áblyazovtyng taghdyry da talqylansa kerek.

Fransiyanyng mýddesine kelsek.

Álemdik arhiytektura týbegeyli ózgerip, jana yqpaldy ortalyqtar payda bolyp jatqan kezde Fransiya da óz esesin jibergisi joq. Sonyng ishinde, Euroodaq qatarynan Úlybritaniya ketkennen son, EO-daghy kóshbasshylyq ýshin jasyryn bәseke osy Fransiya men Germaniya arasynda órshy týskeni belgili. Geosayasy prosesterge qatysu, sonda bedeldi sóz sóilep, bastamashyl bolu da osy eki elding enshisinde bola bermek.

Makronnyng «vassal bolghysy kelmeytin» jәne «gegemoniyagha úmtylghan» elder turaly sózining astarynda týsingen adam ýshin kóp nәrse jatsa kerek. Ásirese, Resey jaghyna biraz oy salatyn filosofiyalyq tújyrymdar.

Onyng ýstine belgili sebepterge baylanysty Ortalyq Aziya, sonyng ishinde Qazaqstan men Ózbekstangha degen qyzyghushylyq artyp jatyr. Bizding aimaqqa at arytyp kelushi diplomattar kóbeyip ketti. Makron da solardyng qatarynan bolsa kerek.

Jogharyda atalghan AES salu men uran satyp alu, «jasyl ekonomikany» jandandyru baghyty da Fransiya ýshin óte-móte manyzdy ekenin bilemiz.

Qazaqstannan keyin Makron kórshi Ózbekstangha barady. Ol jaqta da qol qoyylghaly túrghan qújattar osal emes. Jeme-jemge kelgende,  Parij Astana men Tәshkentting biznes hәm sayasy úsynystaryn salystyryp, solan keyin ghana týpkilikti sheshim qabyldar. Ol da bolsa, әlemdik bәsekenin, naryq pen diplomatiyanyng óz zandylyqtary dep qabyldayyq.

Kókiregi oyau, kózi ashyq aghayyn osy kýnderi Qazaqstannyng Batys elderimen tatu-tәtti qarym-qatynasta boluyn qalamaytyn (sony kóre almaytyn, qyzghanatyn!) Resey jaghynyng aqparattyq shabuylynyng kuәsi boldy.

Sóz joq, bizding elding Fransiya sekildi ekonomikasy men mәdeniyeti damyghan, әlem tarihynda ornyn oiyp alghan ozyq elmen dostyghy odan sayyn nyghayy postsovettik psihologiya qúrsauynan әli de shygha almay jatqan soltýstik kórshimizge asa qatty jagha qoymasa kerek. Europalyq demokratiyalyq qúndylyqtargha, ashyq ekonomikagha, әdiletti әleumettik sayasatqa jaqynday týsken kez kelgen el eski-qúsqy sovettik ýrdisterden alystay týsetini belgili.

Ertengi kýni Makronnyng Toqaevpen kezdesui turaly jazghan sol reseylik BAQ materialdaryn oqyghanda osy jәitti esten shygharmayyq.

Ámirjan Qosan

Abai.kz

4 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1462
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3229
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5303