مويىنداۋ كەرەك، جاڭا قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتتاعى بەلسەندىلىگى ەرەكشە. سولتۇستىك پەن شىعىستاعى ەكى الىپ كورشىمەن، ورتالىق ازياداعى قوڭسىلارمەن، مۇحيتتىڭ ارعى جاعى - امەريكا، بەرگى جاعى - ەۋرووداقپەن – بارىمەن بايلانىس ورنىعىپ جاتىر.

قۇددى ءبىر استانا الەمدىك جاڭا ارحيتەكتۋرادا ءوز ورنىن ىزدەپ جۇرگەندەي.

بارەكەلدى-اق!

مىنە، وسى اپتا دا استانا ءۇشىن ديپلوماتيالىق مانگە بولعالى تۇر. ەرتەڭدەرى ەلىمىزگە ۆەنگريا پرەمەرى وربان، سوسىن تۇركيا پرەزيدەنتى ورداعان ات باسىن بۇرعالى تۇر، ودان كەيىن تۇركى وداعى ەلدەرىنىڭ ءسامميتى تاعى بار.

بۇگىن، مىنە، فرانتسيا پرەزيدەنتى ەممانۋەل ماكرون قار بوراتىپ باس قالامىزعا كەلدى.

الەمنىڭ بەدەلدى ەلدەرىنىڭ باسشىلارىنىڭ ەلىمىزگە كەلۋىن، ارينە، بيلىك ءوزىنىڭ حالىقارالىق ءھام ەل ىشىندەگى ءيميدجىن جاقسارتۋ ءۇشىن پايدالاناتىنى دا تۇسىنىكتى، كەز كەلگەن – قۇي، دەموكراتيالىق بولسىن، قۇي اۆتوريتارلىق بولسىن – وكىمەتتتىڭ الميساقتان كەلە جاتقان ادەتى وسى ەمەس پە؟

الەمنىڭ اسا بەدەلدى ءبىر ەلى – فرانتسيانىڭ باسشىسىنىڭ قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلۋىن دە ءبىزدىڭ بيلىك ءدال سولاي ناسيحاتتايتىنى بەلگىلى.

ءبىز بولساق، رەسمي اقپاراتپەن بىرگە، وسى ساپاردىڭ استارىندا تاعى نە جاتقانىن باعامداپ كورەلىك.

قازاقستاننىڭ مۇددەسىن ايتساق، ول، الدىمەن، ەۋرووداقتىڭ بەلدى مۇشەسى ارقىلى «ۇجىمدىق باتىسپەن» قارىم-قاتىناستى رەتتەپ الۋ. اسىرەسە، باتىس سانكتسيالارىنىڭ استىندا قالعان رەسەيمەن جەتى جارىم مىڭ شاقىرىم ورتاق شەكاراسى بار، ءارى ەاەو، تمد، ۇقشۇ سەكىلدى وداقتىق قۇرىلىمدار ارقىلى ماسكەۋگە ءارتۇرلى (وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى) تۇردە تاۋەلدى بوپ وتىرعان استانا «ۇجىمدىق باتىس» الدىندا بەتىن اشىپ العىسى كەلەدى. ايتپەسە، سانكتسيالار دەگەنىڭىز كەسىرلى عانا ەمەس، كەشەندى بالە، سانكتسيالىق ەلمەن تىم جاقىن بوپ كەتكەن بىزگە دە جۇعىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن.

سونىمەن بىرگە، ءبىزدىڭ ەلدىڭ ءوز ەنەرگەتيكا سالاسىن وركەنيەتتى تۇردە دامىتۋعا دەگەن نيەتى فرانتسيا سەكىلدى وسى سالادا الەمدىك كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى بولىپ وتىرعان ەلدىڭ ۇمتىلىسىمەن سايكەس بولىپ وتىرعانى بايقالادى. سونىڭ ىشىندە ەڭ ەلەۋلىسى ءارى بارشانى قىزىقتىرىپ ءھام مازالاپ وتىرعانى – قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋ جوباسى. پرەزيدەنت ول ماسەلە رەفەرەندۋم ارقىلى شەشىلەدى دەدى. ول دا دۇرىس. ارينە، سالۋ-سالماۋ ماسەلەسى وڭ شەشىمىن تاۋىپ جاتسا، ونداي اسا ماڭىزدى جوباعا فرانتسيا سەكىلدى بەدەلدى دە وركەنيەتتى، جاۋاپتى ەلدىڭ ات سالىسقانى دا دۇرىس بولار.

رەسمي تۇردە ايتىلماسا دا، بىرقاتار ساراپشىلار بۇل كۇندەرى قازاقستاننىڭ ۋرانىنىڭ دا فرانتسياعا ەكسپورتى جايىندا ءبىراز جازدى. جەل بولماسا... ۋراننىڭ باعىتى وزگەرە قويماس دەگەندەي. الەمدە ۋران وندىرۋشەر اراسىندا باسەكە كۇشەيگەن قازىرگى كەزەڭدە قازاقستان دا ۋران نارىعىنداعى ءوز ورنى ءۇشىن بارىن سالىپ تالاساتىنى تۇسىنىكتى.

ءوز سوزىندە پرەزيدەنت توقاەۆ اتوم سالاسىمەن قاتار تاۋ-كەن ءوندىرۋ، حيميا، ماشينا جاساۋ، قۇرىلىس، اەروعارىش جانە فارماتسيا سالالارىن دا اتادى. بىراق، مۇنىڭ ءبارى ازىرشە جوبادا بولسا كەرەك، ويتكەنى، ماسەلەن، وتكەن جىلى قازاقستاننىڭ فرانتسياعا ەكسپورتى 1,4 ميلليارد دوللار قۇراسا، سونىڭ 1,3 ميلليارد دوللارى... سول باياعى مۇنايىمىزعا تيەسىلى ەكەن. ديۆەرسيفيكاتسياينىڭ كوكەسى ءالى الدا!

سايكەس ينسايتىمىز بولماسا دا، ايتىپ قالايىق: وسى ساپاردى ازىرلەۋ بارىسىنداعى كەلىسسوزدەردە تالاي جىلدان بەرى فرانتسيادا تۇرىپ، قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى مەن ەكىنشى پرەزيدەنتىن ءوزىنىڭ جەكەباس جاۋى كورەتىن مۇحتار ءابليازوۆتىڭ تاعدىرى دا تالقىلانسا كەرەك.

فرانتسيانىڭ مۇددەسىنە كەلسەك.

الەمدىك ارحيتەكتۋرا تۇبەگەيلى وزگەرىپ، جاڭا ىقپالدى ورتالىقتار پايدا بولىپ جاتقان كەزدە فرانتسيا دا ءوز ەسەسىن جىبەرگىسى جوق. سونىڭ ىشىندە، ەۋرووداق قاتارىنان ۇلىبريتانيا كەتكەننەن سوڭ، ەو-داعى كوشباسشىلىق ءۇشىن جاسىرىن باسەكە وسى فرانتسيا مەن گەرمانيا اراسىندا ءورشي تۇسكەنى بەلگىلى. گەوساياسي پروتسەستەرگە قاتىسۋ، سوندا بەدەلدى ءسوز سويلەپ، باستاماشىل بولۋ دا وسى ەكى ەلدىڭ ەنشىسىندە بولا بەرمەك.

ماكروننىڭ «ۆاسسال بولعىسى كەلمەيتىن» جانە «گەگەمونياعا ۇمتىلعان» ەلدەر تۋرالى ءسوزىنىڭ استارىندا تۇسىنگەن ادام ءۇشىن كوپ نارسە جاتسا كەرەك. اسىرەسە، رەسەي جاعىنا ءبىراز وي سالاتىن فيلوسوفيالىق تۇجىرىمدار.

ونىڭ ۇستىنە بەلگىلى سەبەپتەرگە بايلانىستى ورتالىق ازيا، سونىڭ ىشىندە قازاقستان مەن وزبەكستانعا دەگەن قىزىعۋشىلىق ارتىپ جاتىر. ءبىزدىڭ ايماققا ات ارىتىپ كەلۋشى ديپلوماتتار كوبەيىپ كەتتى. ماكرون دا سولاردىڭ قاتارىنان بولسا كەرەك.

جوعارىدا اتالعان اەس سالۋ مەن ۋران ساتىپ الۋ، «جاسىل ەكونوميكانى» جانداندىرۋ باعىتى دا فرانتسيا ءۇشىن وتە-موتە ماڭىزدى ەكەنىن بىلەمىز.

قازاقستاننان كەيىن ماكرون كورشى وزبەكستانعا بارادى. ول جاقتا دا قول قويىلعالى تۇرعان قۇجاتتار وسال ەمەس. جەمە-جەمگە كەلگەندە،  پاريج استانا مەن تاشكەنتتىڭ بيزنەس ءھام ساياسي ۇسىنىستارىن سالىستىرىپ، سولان كەيىن عانا تۇپكىلىكتى شەشىم قابىلدار. ول دا بولسا، الەمدىك باسەكەنىڭ، نارىق پەن ديپلوماتيانىڭ ءوز زاڭدىلىقتارى دەپ قابىلدايىق.

كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىق اعايىن وسى كۇندەرى قازاقستاننىڭ باتىس ەلدەرىمەن تاتۋ-ءتاتتى قارىم-قاتىناستا بولۋىن قالامايتىن (سونى كورە المايتىن، قىزعاناتىن!) رەسەي جاعىنىڭ اقپاراتتىق شابۋىلىنىڭ كۋاسى بولدى.

ءسوز جوق، ءبىزدىڭ ەلدىڭ فرانتسيا سەكىلدى ەكونوميكاسى مەن مادەنيەتى دامىعان، الەم تاريحىندا ورنىن ويىپ العان وزىق ەلمەن دوستىعى ودان سايىن نىعايۋى پوستسوۆەتتىك پسيحولوگيا قۇرساۋىنان ءالى دە شىعا الماي جاتقان سولتۇستىك كورشىمىزگە اسا قاتتى جاعا قويماسا كەرەك. ەۋروپالىق دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارعا، اشىق ەكونوميكاعا، ادىلەتتى الەۋمەتتىك ساياساتقا جاقىنداي تۇسكەن كەز كەلگەن ەل ەسكى-قۇسقى سوۆەتتىك ۇردىستەردەن الىستاي تۇسەتىنى بەلگىلى.

ەرتەڭگى كۇنى ماكروننىڭ توقاەۆپەن كەزدەسۋى تۋرالى جازعان سول رەسەيلىك باق ماتەريالدارىن وقىعاندا وسى ءجايتتى ەستەن شىعارمايىق.

ءامىرجان قوسان

Abai.kz