6 qazan kýni Qazaqstanda AES qúrylysyn talqylaugha arnalghan kópten kýtken referendum ótude.

Búl shara resmy Astananyng halyqtyng pikirimen sanasyp, ortaq mәseleni birigip sheshudi kózdegen qadamdarynyng biri bolyp tabylady. AES qúrylysy mәselesi elimizde әrtýrli pikirler men alandaushylyq tughyzghany sózsiz. Halyq arasynda qauipsizdik, ekologiya, jәne densaulyq mәseleleri boyynsha san aluan súraqtar men týsinispeushilikter oryn aldy.

Referendumgha qatysu arqyly qazaqstandyqtar óz pikirlerin bildirip, el tarihynda manyzdy sheshim qabyldaugha ýles qosty. Sayasattanushy Núrbolat Nyshanbaydyng pikirinshe, búl prosess azamattardyng belsendiligi men demokratiyalyq qúndylyqtardyng damuyn kórsetedi. Ol halyqtyng referendumgha qatysuy óte manyzdy ekenin atap ótti, biraq endi nәtiyjeni kýtu kerek ekenin de eskertti.

Halyqtyng pikiri eskerilmey qalmauy ýshin, memleket organdary men jauapty túlghalar referendum nәtiyjelerin múqiyat taldap, aldaghy qadamdardy osyghan sәikes josparlauy tiyis. Referendum elimizding energetikalyq bolashaghy men ekologiyalyq qauipsizdigi ýshin jana kezenning bastamasy boluy mýmkin.

«Elimiz boyynsha, referendum ótude. Ortalyq saylau kommisiyasynyng mәlimetinshe, saghat 14.00 mәlimet boyynsha, referendumgha 6 mln 339 myng adam dauys bergen. Búl, respublika boyynsha dauys beru qúqyghyna ie halyqtyng 51,77% qúraydy», - deydi sayasattanushy.

Núrbolat Nyshanbaydyng payymdauynsha, endi ekzitpol nәtiyjesin kýtu kerek. Degenimen AES qúrylysy mәselesi turaly súraqqa jauap alghanymen endigi kezekte Qazaqstan halqyn taghy bir mәsele tolghandyryp otyr. Búl mәselege jauapty memleket preziydenti Qasym-Jomart Toqaevtyng ózi berdi.

«Halyqtyng oiynda jýrgen, negizgi saualdyng biri, egerde elimizde AES qúrylysyn halyq salynsyn dep sheshse, AES qúrylysyn kim salady degen saual? Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev elordadaghy saylau uchaskesine baryp, AES salu boyynsha referendumda dauys berdi. Jurnalister tarapynan, Referendum qorytyndysy boyynsha halqymyz AES saludy qoldasa, onyng qúrylysyn qay el jýrgizedi degen saualgha memleket basshysy alghash ret jauap berdi. Ýkimet tiyisti kelissózder jýrgizip, eng ozyq tehnologiyalargha negizdelgen әlemdik kompaniyalardan qúralghan halyqaralyq konsorsium júmys jasauy qajet dedi. Búl degenimiz, AES qúrylysyn birneshe beldi, kәsiby kompaniyalardyng birlesip atqaruyna negiz bolatyn qadam dep bilemiz. Búl túrghyda, halyqaralyq konsorsiumnyng boluynyng negizgi ýsh artyqshylyghyn atap ótuimiz kerek. Birinshiden, naqty bir elding tәueldiginen aulaq bolamyz. Ekinshiden, sapany baqylau boyynsha halyqaralyq MAGATE úiymynyng tәjiriybesi men erejesin eskeremiz. Ýshinshiden, birneshe elding kәsiby kompaniyalarynyng birlesui úly dalanyng kópvektorly syrtqy sayasatynyng energetikalyq salasyndaghy balamasy ispetti.  AES qúrylysyn, halyqaralyq konsorsium salu boyynsha qazirding ózinde birneshe halyqaralyq tәjiriybening bar ekenin eskeremiz. Týrkiyadaghy Akkui atom elektr stansiyasyn da halyqaralyq konsorsium salyp jatyr. Atap aitqanda, reaktorlardy Resey, turbinalardy Fransiya, al avtomatikany Europa jetkizedi»,- deydi sayasattanushy.

Esterinizge sala ketsek, 6 qazan kýni referendum barysynda memleket basshysy óz tandauyn jasaghannan keyin otandyq búqaralyq aqparat qúraldarynyng ókilderi ýshin brifing ótkizdi. Preziydent, eng aldymen, referendum turaly pikir bildirip, odan qanday nәtiyje kýtetinin aitty.

Brifing barysynda preziydent, eng aldymen, referendumnyng manyzdylyghyn atap ótti. Ol halyqtyng qatysuy men pikirining demokratiyalyq prosesterdegi rólin joghary baghalady. Referendumnyng nәtiyjeleri elimizding energetikalyq sayasatyn qalyptastyruda sheshushi faktor bolatynyna nazar audardy.

Preziydent ózining pikirin bildire otyryp, referendumnan qanday nәtiyjeler kýtetinin aitty. Ol halyqtyng dauysy estiletinin jәne elding bolashaghyn birge qúrugha arnalghan sheshimder qabyldanatynyn aitty. Sonymen qatar, memleket basshysy halyqtyng qauipsizdigi men ekologiyalyq mәselelerge baylanysty alandaushylyqtaryn tynday otyryp, әrbir pikir men úsynystyng manyzdy ekenin atap ótti.

Brifing barysynda jurnalisterding súraqtaryna jauap berip, preziydent naqty strategiyalar men josparlardy bólisti. Ol referendumnyng qorytyndylaryna sýiene otyryp, elding aldaghy damu joldaryn aiqyndaudyng qajettiligin atap ótti. Halyqtyng aktivti qatysuy Qazaqstannyng bolashaghy ýshin manyzdy qadam ekendigine senim bildirdi.

Búl brifing el azamattarynyng referendumgha qatysuynyng manyzdylyghyn kórsetip, memlekettik organdardyng halyqtyng pikirine degen qúrmetin bildirdi. Referendumnyng nәtiyjeleri men preziydentting aituynsha, aldaghy uaqytta azamattyq qoghamnyng belsendiligi men jauapkershiligi odan әri artatyn bolady.

«AES qúrylysyna qatysty óz ústanymymdy búghan deyin birneshe ret aittym. Álemdegi progresten shet qalmau ýshin biz bәsekelestikte óz artyqshylyqtarymyzdy paydalanuymyz kerek. Azamattar qoldap dauys berse, búl Tәuelsiz Qazaqstannyng býkil tarihyndaghy eng iri jobagha ainalady. Atom elektr stansiyasyn salu – úzaqmerzimdi joba. Biraq búl bastama elimizding ornyqty damuyn onjyldyqtargha ilgeriletedi, sonday-aq injenerler shoghyry men әrtýrli beyindegi mamandar legin dayarlaugha jaghday jasaydy. Demek onyng paydasyn qazirgi jastarymyz ben bolashaq úrpaq kóredi», – dedi preziydent.

Ángime barysynda Qazaqstan preziydenti «Referendum qorytyndysy boyynsha halqymyz AES saludy qoldasa, onyng qúrylysyn qay el jýrgizedi?» degen manyzdy súraqqa jauap berdi. Búl súraq el azamattaryn alandatyp otyrghandyqtan, preziydent jauap bere otyryp, memlekettik josparlar men halyqaralyq yntymaqtastyqtyng manyzdylyghyna nazar audardy.

Ol referendum nәtiyjelerining AES jobasynyng bolashaghyna tikeley әser etetinin atap ótti. Preziydentting pikirinshe, halyqtyng qoldauy jaghdayynda, qúrylys jobasyn jýzege asyru ýshin tәjiriybeli jәne senimdi seriktestermen júmys isteu qajettiligi tuyndaydy. Sonymen qatar, ol halyqaralyq standarttargha sәikes qauipsizdik pen ekologiya mәselelerin eskeruding manyzdylyghyn jetkizdi.

Búl jauap azamattargha Qazaqstannyng energiya salasyndaghy damuyn qamtamasyz etu jolyndaghy jauapty sheshimder qabyldanatynyna senim artady. Preziydentting naqty úsynystary men kózqarasy elimizding energetikalyq sayasatyn qalyptastyrudaghy ashyqtyqty jәne halyqtyng pikirine degen qúrmetti kórsetedi.

«Ýkimet taldau jasap, tiyisti kelissózder jýrgizuge tiyis. Mening pikirimshe, Qazaqstanda eng ozyq tehnologiyalary bar әlemdik kompaniyalardan qúralghan halyqaralyq konsorsium júmys isteui qajet. Qalghanyn uaqyt kórsetedi, – dedi memleket basshysy.

Sarapshylardyng pikirinshe, Qazaqstannyng AES qúrylysy halyqaralyq qúqyq ayasynda jýzege asyrylmaq. Búl turaly qazaqstandyq sayasattanushy Perdehan Shәmshiyev ózining oiyn bildirdi.

Ol atap ótkenindey, elimizding atom elektr stansiyalaryn salu jospary halyqaralyq standarttargha say boluy jәne әlemdik tәjiriybeni eskerui tiyis. Búl tek qauipsizdikti qamtamasyz etip qana qoymay, sonymen qatar halyqaralyq qoghamdastyqta Qazaqstannyng bedelin arttyrady.

Shәmshiyevting pikirinshe, múnday tәsil Qazaqstangha energetikalyq tәuelsizdigin nyghaytugha, ekologiyalyq qauipsizdikti saqtaugha jәne ekonomikasyn damytugha mýmkindik beredi. Sayasattanushynyng aituynsha, búl joba elimizding halyqaralyq arenadaghy rólin nyghaytyp, strategiyalyq seriktestik ornatu ýshin jana mýmkindikter ashuy mýmkin.

«Eng aldymen mynany eskeru qajet. Biz halyqaralyq qauymdastyqtyng bólshegimiz. Qazaqstan BÚÚ-gha mýshe 193 memleketting biri. Sondyqtan halyqaralyq qúqyq ayasynda әreket etedi. Al atom energetikasy, AES jayly halyqaralyq qúqyq ne deydi? Atom energetikasy beybit maqsatta qoldanyluy tiyis ekenin aitady. Múny kim baqylaydy? MAGATE úiymy. Al búl úiym atom energetikasyn beybit emes, geosayasy maqsattarda qoldanugha jol bermeydi. Halyqaralyq konsorsium da halyqaralyq qúqyq talaby.

Preziydentting «Qazaqstanda eng ozyq tehnologiyalary bar әlemdik kompaniyalardan qúralghan halyqaralyq konsorsium júmys isteui qajet» degen pikiri elimizding jalpyadamzattyq qúndylyqtargha negizdelgen halyqaralyq qúqyq ayasynda júmys isteytinining belgisi. Ekinshiden, búl keybir belsendi azamattarymyz aityp jýrgen geosayasy tәuekel turaly alyp-qashpa pikirine jauap deuge bolady. Qala berdi halyqaralyq konsorsium bizding kópjaqty syrtqy sayasatymyzgha say keledi. Onyng ýstine qay el tandalmasyn basty kriyteriy ozyq tehnologiyasy bar kompaniyalar qarastyrylady. Búl da geosayasy tәuekelder turaly әngimege nýkte qoymaq»,  deydi sayasattanushy.

Gýlmira Syzdyqqyzy

Abai.kz