Bizding últtyq qúramanyng qaqpasyna qarsylastar salghan әr gol ýshin biz Cherchesovke 80 million tenge tólep otyrmyz!?.

Qazaqstan qúramasynyng bas bapkeri Stanislav Cherchesov taghy da memlekettik tilimizdi mazaqtady… Qazaq tilin qorlau - Qazaqty qorlau! Memlekettik tildi qorlau - Memleketti qorlau!

Cherchesov búdan búryn da, biyl, 2024 jyly jazda ghana qyzmetine kirisip, 4 mausymda tilshilerge arnap brifing ótkizgende qazaqsha súraq qoyghan tilshining saualyna shamdanghan edi. Búl jaghday әleumettik jelide qyzu talqygha týsip, qatty syngha úshyraghan. Osyghan baylanysty sol kezde de sport turaly 1bol.kz. saytynyng súraqtaryna jauap bergen edfutbolim.

«Qazaqstan futbol qúramasynyng bas bapkeri Stanislav Cherchesov jurnalist Núrsúltan Qúrmangha: «men osetin tilinde sóilesem qalay bolady» degen sózdi qay oimen, qanday sanamen aityp túr?! Osetin tilining búl jerde ne qatysy bar? Birinshiden, ol osetin tilinde de olay sóiley almaydy. Qazaqstanda memlekettik til orys tili de, osetin tili de emes – qazaq tili. Qazaqstangha kelip aitpay, osetin tilinde aldymen Mәskeude sóilep alsyn. «Audarmashy federasiya preziydenti boldy» deydi, Qazaqstangha kelgen song audarmashyny ózi jaldap alsyn. Búl – bir. Ekinshiden, kezinde ministr, viyse-ministrlerdi alyp kelip, olar memlekettik tildi bilmey túrghan kezde, «osy qyzmetke ony kim qoydy, sol audarmashy bolsyn» dep talay jazghanmyn. Sol sekildi Cherchesovti kim shaqyrdy, ol ministr me, viyse-ministr me, әlde federasiya preziydenti Ádilet Barmenqúlov pa, solar audarmashy bolsyn. Barmenqúlov endi ómir boyy audarmashy bolsyn. Basqa júmysyn qoyyp, jýrsin qasynda, shaqyrghan sol ghoy! Ol Ózbekstanda, Qyrghyzstanda, Tәjikstanda nemese Ázirbayjanda solay aita ala ma? «Ózbek tilinde sóilemeymin, qaysysyng audarmashy bolasyn?» dey ala ma? Búl Tәuelsiz Qazaqstandy basynghany! », - dep jauap bergen edik.

Endi mine, keshe taghy da osy kelensizdik qaytalanypty. Cherchesov Sloveniyagha qarsy oiynnan keyin, kezekti ret jenilisten song baspasóz mәslihatynda ózine qazaq tilinde súraq qoyghan tilshini taghy kelemejdepti... Cherchesovting qazaqsha súraq qoyghan jurnaliske "Sen qazir fransuzsha sóilep túrsyng ba” deui halyqtyng narazylyghyn tudyruda. Ótken joly osetin tiline, búl joly fransuz tilimen shatystyrady. Áyteuir, tek Memlekettik til – Qazaq tili bolmauy kerek.

Meni bir eleng etkizip, quandyrghany - Turizm jәne sport ministrligi Qazaqstan futbol federasiyasynan bolghan oqighagha qatysty týsinikteme beruin talap etip, resmy saual joldauy. Hatta «Konstitusiya men "Tilder turaly" zanda qazaq tilining erekshe mәrtebege ie ekendigi jәne ony barsha azamattar qúrmetteuge mindetti» ekeni aitylghan. «Ministrlik últtyq qúramanyng bas bapkerimen memlekettik tildi qúrmetteu qajettiligine qatysty týsindiru júmystaryn jýrgizudi talap etti»,-deydi vedomstvo habarlamasynda.

Sonymen birge Cherchesov memlekettik tildi keketkeni ýshin 750 myng tengege juyq aiyppúl tólegeni turaly aqparat tarauda.

Qúdaygha myng da bir shýkir, bizding memleketting ministrleri de memlekettik tilin talap ete alady eken-au? Búl 33 jyldyq Tәuelsizdik tarihyndaghy túnghysh oqigha shyghar. Biyl eki ay búryn qyrkýiekting basynda Turizm jәne sport ministri etip, Erbol Myrzabosynovty taghayyndaugha QR Parlamenti Mәjilisi әleumettik-mәdeny damu komiyteti deputattarynyng kelisimi súralghanda qoldaghanyma quanyp otyrmyn. Tek qoldap qana qoymay, sport salasyn biraz synap, eskertu de jasaghan edik, bosqa ketpepti. «Últtyq mýdde qorghalmaghan jerde damu bolmaydy.Tek qana útyludy biletin últtyq qúramanyng bas bapkerin qaydan tapqansyzdar? Nege ol memlekettik tilimizdi tabangha taptaydy? Al ony qoldap, futbol federasiyasynyng preziydenti Adiylet Barmankulovtyng «Cherchesovke qazaq tilin bilu mindetti emes» degeni ne masqara? Memlekettik tilimizdi – memlekettik mýddemizdi tabangha taptaytyn mamandardyng ne keregi bar, ketsin Barmenkulovymen qosylyp!»-degen edik. Aytqan synymyz bosqa ketpegeni - endi mine, ministrlikting Federasiyadan týsinik talap etui.

Bas bapkerding búghan deyingi súhbatynda «Qazaqstan orys tildi» dep aituy, elimizdi әli tәuelsizdik almaghan degenmen birdey. Cherchesovti shaqyrghan sheneunikter Qazaqstannyng 33 jyl búryn tәuelsizdik alghanyn bile me? Bilmese, olardyng da, Cherchesovting de esine salyp qong kerek osylay! Búl bayaghydan aityp kele jatqan Memlekettik til turaly zang kerektigi kýn sanap óship bara jatqanyn, elimizdegi eng basty mәsele ekenin kórsetedi. Biz ótken joly da, búl joly da Memlekettik tildi – memlekettik mýddeni qorghaghan últshyl jurnalist bauyrlarymyz Núrsúltan Qúrman men Bekasyl Seythangha kóp rahmet aitamyz. Búl búdan birneshe jyl búryn jurnalisterge qarata aitqan: «Tәuelsiz Qazaq Elinde kim bolsa da, últyna qaramay tek memlekettik tilde súraq qoy kerek!» -degen kenesimizding bosqa ketpegenin bildiredi.

Biyl 30 jylda alghash ret azamattyq alu ýshin memlekettik til biludi mindetteytin zang qabyldadyq. Mysaly, qarapayym dengeyde memlekettik tildi bilmegen, elimizding tarihy men Konstitusiyasynyng negizderin bilmegen jaghdayda azamattyq berilmeydi. Azamattyq alu ýshin emtihan tapsyrsyn degen talapty talay jyldan beri parlamentte “Aq jol” partiyasy tóraghasy Azat Peruashev ekeumiz kóterip jýrip, eki jyl búryn zangha men úsynys jasap engizgen edim. Stanislav Cherchesov kelgen Reseyde memlekettik tildi bilmese, milliondargha shomylghan futbol sheneunigi túrmaq, kóshede aula sypyrushy qyzmetine de almaydy. Al búl bizding elge kelip shalqayady. Endi tek Memlekettik tildi bilu talabyn tek azamattyq aluda ghana emes, Reseydegidey shetelden kelgender júmysqa túru ýshin de mindetteu qajet!

Al endi, sheteldik Cherchesovke Qazaqstan Futbol federasiyasy qansha jalaqy tóleydi? Jylyna 1 million 200 myng euro! Resey baspasózinen bastap, Qazaqstandaghy sayttardyng bәri osylay shulap jazdy. Federasiya «bas bapkerding qansha jalaqy alatyny qúpiya» dep jasyrdy. Búl turaly Ratel.kz sayty: "Ol nege qúpiya? Federasiya Cherchesovtyng jalaqysyn jasyryp otyr"-dep jazdy.

Búl 1 million 200 myng euro bizding tengege shaqqanda kursy qazir 1 euro 533 tg bolyp túrsa, 640 million tenge bolady jylyna!!! Búl ne degen aqsha?! Búl Barmenqúlovtyng aqshasy ma? Sonda 640 million tengeni bizding tilimizdi tabangha taptasyn dep tólep otyrmyz ba, әlde odan basqa futboldy biletin adam joq pa әlemde? Gruziya Fransiyadan maman shaqyryp, Euronyng pley-off kezenine shyghyp jatqan joq pa? Sol siyaqty biz de belgili futbol derjavalarynan shaqyrmaymyz ba aqyr alapat aqsha tólep jatyr ekenbiz?!

Al 640 million tenge alatyn Cherchesovtyng futbolymyzdy úshpaqqa shygharatyny qayda? Cherchesov kelgeli beri últtyq qúramamyz әr oiynda aldy 4:0 bolyp, oisyray jenilude. Bir ret qana eng birinshi oiynda ózimizding Almatyda bolghasyn Norvegiyamen ólip-óship zorgha tenesti... Esep 0:0. Odan keyin tek útylu! Sloveniyadan 3:0 bolyp onbay jenildi. Avstriyadan 4:0 bolyp oisyray jenildi. Eng aqyry keshe 13 qazanda óz elimizde, Almatyda taghy da Sloveniyadan 1:0 bolyp útyldy. Qayta Cherchesov kelgenge deyin bizding futboldyng jaghdayymyz anaghúrlym jaqsy edi... Búnday masqara jenilu búghan deyin bayaghyda, 2012-2013 jyly әlem chempionatyna irikteude ghana kezdesken... Odan keyin búlay Cherchesovshe shegine jetken qúldyrau bolmaghan! Sonda bizding Federasiya әlpeshtep, aqshagha kómip otyrghan Cherchesov basqaratyn últtyq qúramanyng qaqpasyna 4 aidaghy 4 oiynda 8 gol kirgen!?. Qarsylastargha bir de bir gol salmaghan! Sonda 640 million tengeni Cherchesovke ózimizding últtyq qúramagha qaptaghan gol saldyryp, oisyray útylghanymyz ýshin tólep otyrmyz ba? Yaghni, biz Cherchesovke bizding últtyq qúramanyng qaqpasyna qarsylas komandalar salghan әr gol ýshin 80 million tenge tólep otyrmyz jyldyq jalaqysyna shaqsaq!? Qatelespeniz, qarsylastargha salghan gol ýshin emes. Óitkeni, osy uaqytqa deyin, qarsylastargha bizding Cherchesov basqaratyn qúrama bir de bir gol salmaghan…

Sondyqtan, búryn parlamentte aityp, qanatty sózge ainalyp ketkendey: «Gol salmaytyn, tek halyq qazynasyna qol salatyn, qol salghanda mol salatyn futbolgha milliardttardy bosqa shashudy toqtatatyn uaqyt jetti!». Búghan deyin 2021 jyly jasaghan deputattyq saualymyzda anyqtalghanday, sol kezde bir jylda futbolgha 133 milliard tenge bólingen. Ol sol kezdegi baghamen 100 mektepting aqshasy. Dalagha ketip jatqan halyqtyng aqshasy!

PÚLYMYZDY MAQTAYTYN, TILIMIZDI TAPTAYTYN ChERChESOVKE ShEKTEU BOLA MA? BIZ ChERChESOVKE MILLIONDARDY ÚLTTYQ QÚRAMANYNG ÚTYLGhANY ÝShIN, TILIMIZDING TÚTYLGhANY ÝShIN TÓLEP JATYRMYZ BA?

Preziydent sport salasyn tazalaugha, tәrtip ornatyp, jetistik pen nәtiyje shygharugha jibergen Erbol myrzanyng erleytin kezi kelip túr. Al múnday iygi iste biz әrqashan qoldaugha dayynbyz.

Qazybek Isa

Aqyn, Mәjilis deputaty

Abai.kz