Ózbekterding últtyq namysyna tiygen «Anora» filimi Oskargha nominant nemese «Qazaqtyng basyna týsken kep Ózbekke de týsti!

Ózbekstandyq kiynematografister moyyndamaghan «Anora» filimi «Oskar» syilyghyna úsynylghan. Biraq ony ózbekstandyqtar kóre almaydy: filimdi otandyq kinoteatrlarda jәne basqa resurstarda kórsetuge tyiym salynghan. Sonymen qatar, sarapshylar atap ótkendey, onda «halyqtyng abyroyyn qorlaytyn eshtene joq».

AQSh kiynematografiyalyq óner akademiyasy «Oskar» syilyghyna ýmitkerlerding tizimin jariyalady. Olardyng arasynda - ózbek tamyry bar striptiyzer qyz turaly «Anora» filimi bar.

Shon Beyker «Ýzdik filim», «Ýzdik rejisserlik júmys» (Shon Beyker), «Ýzdik aktrisa» (Mayky Medison) jәne «Qosalqy róldegi ýzdik akter» (iriy Borisov) atty tórt ataqqa ýmitker.

Bas jýldege ýmitkerlerding arasynda «Brutalist», «Tolyq belgisizdik», «Konklav», «Duna: Ekinshi bólim», «Qarsylastar», «Emiliya Peres», «5 qyrkýiek», «Substansiya», «Wicked: Siqyrshy», «Sing-Sing», «Niykeliden shyqqan balalar», «Jangha batqan dert» tuyndylary bar.

Jenimpazdar jasyryn dauys beru arqyly anyqtalady. Jenimpazdardyng kim ekendigi 3 nauryzda jariyalanady. Ózbekstanda basty europalyq kinofestivalide jeniske jetken filimning tónireginde bir ay keshiktirilip janjal tuyndady.

Amerikalyq rejisser Shon Beykerding «Anora» filimi mamyr aiynyng sonynda Kann kinofestivalining «Altyn palima bútaghyn» jenip aldy. Reseylik akterler kóp týsirilgen kartina Bruklinde túratyn Resey oligarhynyng úly men striptizshi-jezókshening qarym-qatynasy turaly bayandaydy.

Festivali ayaqtalghannan keyin bir ay ótken song Ózbekstanda «Anoranyn» basty keyipkerinin  últy ózbek ekenine qatysty dau shyqty.

Sonymen, bir aidan keyin Ózbekstannyng kiynematografiya agenttiginde «Anoranyn» jenisine jauap qaytaru turaly sheshim qabyldandy. Óitkeni filim sonshalyqty shu tudyrdy. Úiym ózbek qyzynyng beynesin búlaysha somdau - elde bolyp jatqan ózgeristerge «qyzghanyshpen» baylanysty ekenin, sonday-aq halyqaralyq úiymdardyng júmysy bolyp tabylatynyn mәlimdedi: «Filim Ózbekstandy biletin jәne oghan kónil bóletin adamdardy tang qaldyrdy. Sebebi filimde biyshi jәne jezókshe rólin atqarghan aziyalyq kelbetti qyzdyng interpretasiyasyndaghy ózbek qyzdyng somdaluy orys tili arqyly ózbekterding betine týkiru», - delingen habarlamada.

«Bәlkim, Ózbekstannyng danqty shygharmashylyghy, quatty reformalary, ýshinshi renessanstyng irgetasyn qalaugha degen talpynysy saldarynan búl kiynematografister qyzghanysh nemese yza sezimmen osy qadamgha barghan shyghar», - deydi.

«Jәne múnday tәsilding artynda Ózbekstangha dos emes týrli halyqaralyq úiymdar men yqpaldy túlghalar túr dep boljaugha bolady», - deydi Ózbekstan.

«Ol ózbek qyzdarynyng fashizmmen kýrestegi erligin dәripteydi jәne qysqa merzim ishinde birneshe halyqaralyq marapatqa ie boldy. Biz ózbek halqynyng ar-namysyna núqsan keltiruge jol bermeymiz... Ózbekstan әielderi men qyzdary - óz eli, halqy, otbasy men balalary ýshin óz ómirlerin qúrban etetin jandar. Olardyng taza esimin әr týrli beytarap tújyrymdamalar men tәsildermen jamandaugha bolmaydy», - dep jazady Ózbekstannyng resmy túlghalary.

«Barbra Streyzand Effektisi»

Janjal kezinde jekelegen kommentatorlar osy jaghdayda da qoldanylatyn «Barbra Streyzand effektisi» turaly eske aldy. Ángime belgili bir aqparatty kópshilikke qoljetimdilikten alyp tastau әreketteri ony keninen taratugha ghana alyp keletindikten kórinetin әleumettik qúbylys turaly bolyp otyr.

Ras, búl jerde ony «Borat effektisi» dep ataydy, búl jergilikti júrtshylyqqa anaghúrlym týsinikti. Esterinizge sala keteyik, Bizding Qazaqstan men qazaqtardy mýldem layyqsyz keyipte masqara etken 2006 jylghy әigili amerikalyq «Borat» filimi respublikamyzdyng ózinde ghana emes, býkil postkenestik kenistikte syn tolqynyn tudyrdy. Mysaly, ony Reseyde, Belarusite, Ukrainada jәne basqa da birqatar elderde prokatqa beruge tyiym salyndy. Keyinirek, «Borat» reseylik telearnalarda kórsetile bastaghanda, elimiz tarapynan translyasiya kezinde «tehnikalyq sebepterge baylanysty» belgisi kórsetilimdi ýzip tastay bastady.

Filimde qazaq shyndyghyna jaqyn eshtene de joq edi. Ol az deseniz, «Borattyn» ósip kele jatqan tanymaldylyghy, elde oilaghanday, «ozyq jәne damyp kele jatqan» Qazaqstannyng imidjine keri әserin tiygizui mýmkin dep baghalandy. Elimizding syrtqy ister ministrligi Sasha Baron Koendi (bas keyipker Borat Saghdiyevting rólin oinaghan aghylshyn akteri) sotqa berumen qorqytty.

Biraq keyinirek jergilikti biylik keri әseri bolghanyn bilgennen keyin ashuyn meyirimdilikke auystyrdy da, Qazaqstandy býkil әlem tany bastady.

2012 jyly respublikalyq SIM basshysy Erjan Qazyhanov kartina shyqqannan beri Qazaqstangha turlar sany kýrt óskenin mәlimdedi: «Búl filim shyqqannan keyin Qazaqstan beretin vizalar sany 10 ese ósti. Búl biz ýshin ýlken jenis jәne men «Boratqa» Qazaqstangha turister tartugha kómekteskeni ýshin rizamyn», - degeni әli esimizde.

«Anoragha» qatysty da bizdegige úqsas nәrse bolyp jatyr. «IMDb» saytynda - kiynematografiya turaly әlemdegi eng iri derekqor - filim 7,5 bagha aldy, búl óte jaqsy kórsetkish bolyp sanalady. «Rotten Tomatoes» sholular agregatorynyng saytynda synshylardyng 41 sholuynyng 98% on, ortasha bagha 8,7/10 qúraydy. Búl premieradan bir ay ótkennen keyin ghana.

«Anora» tóniregindegi dýrlikpe kýnnen kýnge artyp keledi, biraq filimning ózin әli eshkim kórgen joq. Búl taqyryp әleumettik jelilerde keninen talqylanuda. Pikirler ekige bólindi. Kóbi filimde kórsetilgen problemalardyng boluyn, biraq olardy ýndemey, bәri de jaqsy bolyp kórinudi janashyrlyq dep sanaydy.

«Bizding agenttikting filimdi tek últtyq belgisi boyynsha baghalaytynyna úyalamyn», - dep jazady jeli paydalanushylarynyng biri. «Ózbekstanda búl mýmkin emes siyaqty. Jezókshelerdin, erkekterdin, ekinshi әielderding joqtyghyna úqsaydy, kýrdeli taghdyrlar, synghan ómirler bolmaghanday, eshkim de jaqsy ýles ýshin elden ketpeytindey, múnday sujet mýldem mýmkin emes siyaqty... Búl basyn qúmgha tyghu әreketi siyaqty. Kerisinshe, qoghamnyng problemalary turaly aityp, ol turaly kino týsiriniz, al eger óziniz týsirmeseniz, eng bolmaghanda basqalargha kedergi jasamanyz jәne býkil әlem aldynda ózinizding kenestik ústanymynyzben úyatqa qalmanyz», - deydi ózbek azamattarynyng keybiri.

Biraq kiynematografiya agenttigining habarlamasynda aitylghandarmen ýndes basqa da pikirler bar.

«Shynayy óner allegoriyalarmen, belgisizdiktermen, siluettermen aitady. Naqty oqighalardyng kómegimen reportajdar, derekti filimder jәne basqalar sóileydi. Taghy bir óner - jasyryn sәtterdi anyqtau, adamdardy mentalidy týrde qoljetimdi etu. «Anora» seriyasyndaghy shora qyz óz mәdeniyetinen ashyq týrde bas tartyp, óz últynyng qúndylyqtar jýiesine salyp, tuysy joq adamgha ainalghanda, oghan barlyq europalyq ordender men medalidar beriledi. Basqalargha ýlgi bolady. Siz dúrys aitasyz, әleumettik problemalar kóp, biraq olar filimdermen sheshilmeydi, problemalardy sapaly basqaru arqyly sheshu kerek. Múnday filimder qoghamdy býldiredi», - deydi pikirshilerding keybiri.

«Anora» filimi tóniregindegi qyzu pikirtalastyng ózi ózbek qoghamynyng qazirgi jaghdayynyng aiqyn kórsetkishi, onyng markerleri bolyp tabylady. Ol Ózbekstan kóz aldymyzda ózgerip bara jatqanyn, adamdar búryn oyat bolghan eng kýrdeli jәne kórneki mәselelerdi talqylaugha dayyn ekenin kórsetedi.

Jenimpaz filim saltanatty «jana Ózbekstan» әlemining kórinisine mýldem sәikes kelmeydi, morali men adamgershilikting jalpygha birdey qabyldanghan qaghidattaryna tolyq qayshy keledi, әdette kópshilik aldynda aitylmaytyn kemshilikter turaly bayandaydy. Olar joq degendi bildirmeydi, biraq osynyng bәrin syrtqa shygharu - úyat jәne әdepsiz hәm «uyat bўladiy».

Europalyqtar bizding últtyq ereksheligizdi elemeytini tek búl emes. Shekspirdegi әielin óltirgen – zәngi Otello nemese Rabizon Kruzony Júmagha ýiretken birinshi sóz – «qojayyn». Tarihtan búnday mysaldy myndap keltiruge bolady. Biz Anora men Borattar eli emespiz.  Shyghys – shyghys, Batys – batys bolyp qala bermek.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz