(Qazaqstannyng Enbek sinirgen artiysi Habiba Elebekovanyng esteliginen)

Shәken Hadisha (Sh.Aymanovtyng zayyby. Q.M.) ekeui ot basynda shýiirkelesip otyrmaghan shyghar. Qashanda bir-eki jigit birge jýredi. Keyde Hadisha:

– Sen osy óz ýiine jeke keluge jol taba almaysyng ba? Jolbasshyn, atqosshyng birge jýredi. Erteli-kesh qonaq kýtu maghan onay deysing be? – dep renish bildiretin kórinedi.

Shәken ýy ishining sharuasyna úqypsyz edi. Ony bylay qoyghanda, ýsh balanyng әkesi bolghansha, Hadisha ekeui neke qaghazyna tirkelmegen bolatyn. Keyde oiyna týskende maghan: «Habiba, sen bizge kuә-joldas bolyp aparyp nekege tirketseyshi. Biz jana ýilengen jas júbaylargha úqsap, joldastardy shaqyryp toy jasayyq. Bizdi kiyindirip, syzyltyp bir jerge otyrghyzyp, «ashy, ashy» dep aiqaylandar. Biz búryn sýiisip kórmegendey, tómen qarap qysylghan bolayyq, – dep kýletin.

Men qaybir jylpos adammyn. Shәkenning sol tilegi oryndalmay-aq ketti.

Shәken únatpaytyn adamyn reti kelgende ótkir qaljyn, ashy mysqylmenen týirep-týirep alatyn. Taban astynan oigha kele bermeytin útymdy sóz tauyp aitady. Ol sózi sonday ótimdi bolushy edi.

1958 jyly qazaqtyng ataqty kýishisi, Qazaq KSR-ining Enbek sinirgen әrtisi, qazaq drama teatrynyng alghashqy akterlerining biri Ábiken Hasenov qaytys boldy. Ábekendi aqtyq sapargha shygharyp salugha kóp adam jinaldy. Ýkimet tarapynan kómek kerek bolghan son, Jýsipbek pen Shәken ekeui jәrdem súrap kórkemónerdi basqaryp otyrghan bir ýlken kisining aldyna barady. Jay-japsardy aityp, kómek beruin súrasa, әlgi kisi Ábikenning kim ekenin bilmey-aq qoyypty. «Ol kim deysinder, qanday enbegi bar?» – dep qaytalap súray beripti. Jýsipbek kórkemónerdi tikeley basqaryp otyrghan adamnyng Ábikendi bilmegenine yza bolyp, ersili-qarsyly jýripti de qoyypty. Shәken әlgi kisining betine qarap, bir sәt mysqylday jymiyp otyrady da: «Apyr-ay, ә, qanday ókinish… Osy uaqytqa deyin, «Saryjaylau» men «Sylqyldaqty» bir estimegen ekensiz. Onda sizge qalay týsindiruge bolady?!» – dep ornynan túryp jýrip ketipti.

Shәken kýlki shaqyryp túrghan nәrselerdi kórse bitti, ilip týspey qoymaytyn. Ol qaljyngha kelgende, alysym, jaqynym, kelinim, әielim dep qarap jatpaytyn, tek qarmaghyna ilinseng boldy. Ony ózi әdemilep aityp bergende, tyndaushylar esi kete kýledi. Keyde Hadishanyng qylyqtaryn aityp kýldiredi. Shәkenning ýiine keshteu qaytatyn әdeti. Keyde joldastarmen mәjiliste otyryp qalady, keyde billiard oinap keshigedi, әiteuir sebep tabylady. Kýieuining keshigip kelgenin qay әiel jaqsy kórsin, Hadisha da ashu shaqyratyn bolsa kerek. Áyelderding qolyna aqsha tiyse, kónilderi tez jadyraytynyn jaqsy biletin Shәken ýige kirisimen, sózge keltirmey Hadishanyng qolyna aqsha ústata qoyatyn kórinedi. Hadisha, búl aqsha enbekaqy ma, әlde kóldeneng tabys pa, tipti men kósheden tauyp aldym ba, onyng birin de oilamaydy. Tipti, sanamaydy da, bergenimdi ala beredi. Sosyn men tútas bermey túr-au dep oilaytyn bolu kerek, eki alaqanyn jayyp: «Ózgesi qayda?» – deydi dep kýldiredi. Hadishanyng qimyl-qozghalysyn, sózin ainytpay keltirip, eptep túzdyqtap aitqanda, ishek-silendi qatyrady.

Shәkenning qaljyny týrlishe bolyp keledi. Jay kýldiru ýshin aitatyn qaljyny jәne ajualy mysqyl qaljyny bolatyn.

Taghy birde bir súlu kelinshek:

– Osy әielder Shәkendi nesine jaqsy kóredi eken? Áyelder súlu jigitke qyzyghushy edi. Shәkenning betin qarandarshy. Soqa salghan jerdi tyrmalaghanday aighyz-ayghyz. Osynday betke de ghashyq bolady eken-au, – dep tiyisti.

Shәken әlgi súludyng betine qarap mysqylday kýlip, qadalyp qalypty. «Qara, qara mening betimnen qanday min tabar ekensin» degendey qasyn kere týsti. Shәken kelinshekting bar-joghyn esinen shygharghanday, janynda otyrghandargha sóiley jóneldi.

– Jaratylys adamgha on eki mýshe berdi. Olardyng әrqaysysynyng óz atqaratyn mindeti bar. Sonyng ishindegi eng basty mýshe bas. Ol basqa mýshelerge basshylyq kórsetip, týzu jolgha salyp otyrady, oilaydy, tolghanady. Jaqsy-jamandy aiyrady. Oy arqyly qinalasyn, qayghyrasyn. Sanaly oy adamgha әjim týsiredi. Týk oilamaytyn, qalpyn ózgertpeytin, oisyz mýshe – әjimsiz jer. Qolmen sipasan, júp-júmsaq, jyp-jylmaghay nәrse mende de bar, – dedi.

Basqalar duyldasyp kýlisip jatyr. Keksiz qaljyng siyaqty. Biraq…

Shәkenmen bir teatrda júmys istedik, jayshylyqta jii aralasyp túrdyq. Sonda da ony jete týsindik dep aita almaymyn. Óitkeni, ony týsinu, janyn úghu tym qiyn edi. Ol ýnemi ashyq-jarqyn, oiyn-sauyq arasynda jýretindey, oigha, múngha berile qoymaytynday kórinetin. Rasynda da, onyng oigha berilip, ýnsiz jýretin kezderi siyrek. Al sheshilip syr shertkende, anda-sanda baysaldy. Ángimege kóshkende, ony mýldem tanymay qalatyn edik. Ángimeni mayyn tamyzyp jaqsy aitady, oy jelisin búzbay sheshen tilmen bayandaghanda, tyndap otyra berging keledi. Onyng ýstine dauysy da júmsaq, jaghymdy. Ýnemi sauyq-sayrannyng ortasynda, jiyn-toydyng gýli bolyp kónildi jýretin qarapayym jannyng sonshama kóp biletinine, ómirding mәnin tereng týsinetinine qayran qalatyn edik.

Qúltóleu Múqash

Abai.kz