(قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى حابيبا ەلەبەكوۆانىڭ ەستەلىگىنەن)

شاكەن حاديشا (ش.ايمانوۆتىڭ زايىبى. ق.م.) ەكەۋى وت باسىندا شۇيىركەلەسىپ وتىرماعان شىعار. قاشاندا ءبىر-ەكى جىگىت بىرگە جۇرەدى. كەيدە حاديشا:

– سەن وسى ءوز ۇيىڭە جەكە كەلۋگە جول تابا المايسىڭ با؟ جولباسشىڭ، اتقوسشىڭ بىرگە جۇرەدى. ەرتەلى-كەش قوناق كۇتۋ ماعان وڭاي دەيسىڭ بە؟ – دەپ رەنىش بىلدىرەتىن كورىنەدى.

شاكەن ءۇي ءىشىنىڭ شارۋاسىنا ۇقىپسىز ەدى. ونى بىلاي قويعاندا، ءۇش بالانىڭ اكەسى بولعانشا، حاديشا ەكەۋى نەكە قاعازىنا تىركەلمەگەن بولاتىن. كەيدە ويىنا تۇسكەندە ماعان: «حابيبا، سەن بىزگە كۋا-جولداس بولىپ اپارىپ نەكەگە تىركەتسەيشى. ءبىز جاڭا ۇيلەنگەن جاس جۇبايلارعا ۇقساپ، جولداستاردى شاقىرىپ توي جاسايىق. ءبىزدى كيىندىرىپ، سىزىلتىپ ءبىر جەرگە وتىرعىزىپ، «اششى، اششى» دەپ ايقايلاڭدار. ءبىز بۇرىن ءسۇيىسىپ كورمەگەندەي، تومەن قاراپ قىسىلعان بولايىق، – دەپ كۇلەتىن.

مەن قايبىر جىلپوس اداممىن. شاكەننىڭ سول تىلەگى ورىندالماي-اق كەتتى.

شاكەن ۇناتپايتىن ادامىن رەتى كەلگەندە وتكىر قالجىڭ، اششى مىسقىلمەنەن تۇيرەپ-تۇيرەپ الاتىن. تابان استىنان ويعا كەلە بەرمەيتىن ۇتىمدى ءسوز تاۋىپ ايتادى. ول ءسوزى سونداي ءوتىمدى بولۋشى ەدى.

1958 جىلى قازاقتىڭ اتاقتى كۇيشىسى، قازاق كسر-ءىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، قازاق دراما تەاترىنىڭ العاشقى اكتەرلەرىنىڭ ءبىرى ابىكەن حاسەنوۆ قايتىس بولدى. ابەكەڭدى اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالۋعا كوپ ادام جينالدى. ۇكىمەت تاراپىنان كومەك كەرەك بولعان سوڭ، جۇسىپبەك پەن شاكەن ەكەۋى جاردەم سۇراپ كوركەمونەردى باسقارىپ وتىرعان ءبىر ۇلكەن كىسىنىڭ الدىنا بارادى. جاي-جاپساردى ايتىپ، كومەك بەرۋىن سۇراسا، الگى كىسى ابىكەننىڭ كىم ەكەنىن بىلمەي-اق قويىپتى. «ول كىم دەيسىڭدەر، قانداي ەڭبەگى بار؟» – دەپ قايتالاپ سۇراي بەرىپتى. جۇسىپبەك كوركەمونەردى تىكەلەي باسقارىپ وتىرعان ادامنىڭ ابىكەندى بىلمەگەنىنە ىزا بولىپ، ەرسىلى-قارسىلى ءجۇرىپتى دە قويىپتى. شاكەن الگى كىسىنىڭ بەتىنە قاراپ، ءبىر ءسات مىسقىلداي جىميىپ وتىرادى دا: «اپىر-اي، ءا، قانداي وكىنىش… وسى ۋاقىتقا دەيىن، «سارىجايلاۋ» مەن «سىلقىلداقتى» ءبىر ەستىمەگەن ەكەنسىز. وندا سىزگە قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟!» – دەپ ورنىنان تۇرىپ ءجۇرىپ كەتىپتى.

شاكەن كۇلكى شاقىرىپ تۇرعان نارسەلەردى كورسە ءبىتتى، ءىلىپ تۇسپەي قويمايتىن. ول قالجىڭعا كەلگەندە، الىسىم، جاقىنىم، كەلىنىم، ايەلىم دەپ قاراپ جاتپايتىن، تەك قارماعىنا ىلىنسەڭ بولدى. ونى ءوزى ادەمىلەپ ايتىپ بەرگەندە، تىڭداۋشىلار ەسى كەتە كۇلەدى. كەيدە حاديشانىڭ قىلىقتارىن ايتىپ كۇلدىرەدى. شاكەننىڭ ۇيىنە كەشتەۋ قايتاتىن ادەتى. كەيدە جولداستارمەن ماجىلىستە وتىرىپ قالادى، كەيدە بيلليارد ويناپ كەشىگەدى، ايتەۋىر سەبەپ تابىلادى. كۇيەۋىنىڭ كەشىگىپ كەلگەنىن قاي ايەل جاقسى كورسىن، حاديشا دا اشۋ شاقىراتىن بولسا كەرەك. ايەلدەردىڭ قولىنا اقشا تيسە، كوڭىلدەرى تەز جادىرايتىنىن جاقسى بىلەتىن شاكەن ۇيگە كىرىسىمەن، سوزگە كەلتىرمەي حاديشانىڭ قولىنا اقشا ۇستاتا قوياتىن كورىنەدى. حاديشا، بۇل اقشا ەڭبەكاقى ما، الدە كولدەنەڭ تابىس پا، ءتىپتى مەن كوشەدەن تاۋىپ الدىم با، ونىڭ ءبىرىن دە ويلامايدى. ءتىپتى، سانامايدى دا، بەرگەنىمدى الا بەرەدى. سوسىن مەن تۇتاس بەرمەي تۇر-اۋ دەپ ويلايتىن بولۋ كەرەك، ەكى الاقانىن جايىپ: «وزگەسى قايدا؟» – دەيدى دەپ كۇلدىرەدى. حاديشانىڭ قيمىل-قوزعالىسىن، ءسوزىن اينىتپاي كەلتىرىپ، ەپتەپ تۇزدىقتاپ ايتقاندا، ىشەك-سىلەڭدى قاتىرادى.

شاكەننىڭ قالجىڭى تۇرلىشە بولىپ كەلەدى. جاي كۇلدىرۋ ءۇشىن ايتاتىن قالجىڭى جانە اجۋالى مىسقىل قالجىڭى بولاتىن.

تاعى بىردە ءبىر سۇلۋ كەلىنشەك:

– وسى ايەلدەر شاكەندى نەسىنە جاقسى كورەدى ەكەن؟ ايەلدەر سۇلۋ جىگىتكە قىزىعۋشى ەدى. شاكەننىڭ بەتىن قاراڭدارشى. سوقا سالعان جەردى تىرمالاعانداي ايعىز-ايعىز. وسىنداي بەتكە دە عاشىق بولادى ەكەن-اۋ، – دەپ ءتيىستى.

شاكەن الگى سۇلۋدىڭ بەتىنە قاراپ مىسقىلداي كۇلىپ، قادالىپ قالىپتى. «قارا، قارا مەنىڭ بەتىمنەن قانداي ءمىن تابار ەكەنسىڭ» دەگەندەي قاسىن كەرە ءتۇستى. شاكەن كەلىنشەكتىڭ بار-جوعىن ەسىنەن شىعارعانداي، جانىندا وتىرعاندارعا سويلەي جونەلدى.

– جاراتىلىس ادامعا ون ەكى مۇشە بەردى. ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ ءوز اتقاراتىن مىندەتى بار. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ باستى مۇشە باس. ول باسقا مۇشەلەرگە باسشىلىق كورسەتىپ، ءتۇزۋ جولعا سالىپ وتىرادى، ويلايدى، تولعانادى. جاقسى-جاماندى ايىرادى. وي ارقىلى قينالاسىڭ، قايعىراسىڭ. سانالى وي ادامعا ءاجىم تۇسىرەدى. تۇك ويلامايتىن، قالپىن وزگەرتپەيتىن، ويسىز مۇشە – ءاجىمسىز جەر. قولمەن سيپاساڭ، جۇپ-جۇمساق، جىپ-جىلماعاي نارسە مەندە دە بار، – دەدى.

باسقالار دۋىلداسىپ كۇلىسىپ جاتىر. كەكسىز قالجىڭ سياقتى. بىراق…

شاكەنمەن ءبىر تەاتردا جۇمىس ىستەدىك، جايشىلىقتا ءجيى ارالاسىپ تۇردىق. سوندا دا ونى جەتە تۇسىندىك دەپ ايتا المايمىن. ويتكەنى، ونى ءتۇسىنۋ، جانىن ۇعۋ تىم قيىن ەدى. ول ۇنەمى اشىق-جارقىن، ويىن-ساۋىق اراسىندا جۇرەتىندەي، ويعا، مۇڭعا بەرىلە قويمايتىنداي كورىنەتىن. راسىندا دا، ونىڭ ويعا بەرىلىپ، ءۇنسىز جۇرەتىن كەزدەرى سيرەك. ال شەشىلىپ سىر شەرتكەندە، اندا-ساندا بايسالدى. اڭگىمەگە كوشكەندە، ونى مۇلدەم تانىماي قالاتىن ەدىك. اڭگىمەنى مايىن تامىزىپ جاقسى ايتادى، وي جەلىسىن بۇزباي شەشەن تىلمەن بايانداعاندا، تىڭداپ وتىرا بەرگىڭ كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە داۋىسى دا جۇمساق، جاعىمدى. ۇنەمى ساۋىق-سايراننىڭ ورتاسىندا، جيىن-تويدىڭ گۇلى بولىپ كوڭىلدى جۇرەتىن قاراپايىم جاننىڭ سونشاما كوپ بىلەتىنىنە، ءومىردىڭ ءمانىن تەرەڭ تۇسىنەتىنىنە قايران قالاتىن ەدىك.

قۇلتولەۋ مۇقاش

Abai.kz