Elektr energiyasyn tútynudyng qarqyndy ósui jaghdayynda Qazaqstan syrtqy energiya kózderine tәueldilik mәselesimen betpe-bet kelip otyr. El ishinde elektr quaty tapshylyghy, әsirese jýktemening shekti kezenderinde, әli de sezilude. Búl jaghday elimizding energetikalyq qauipsizdigin úzaq merzimdi perspektivada qamtamasyz etetin strategiyalyq sheshimder qabyldaudyng qajettiligin qaytadan kýn tәrtibine shygharyp otyr. Osynday sheshimderding biri – atom elektr stansiyasyn (AES) salu.

Últtyq operator KEGOC kompaniyasynyng derekteri boyynsha, 2024 jyldyng qorytyndysy boyynsha Qazaqstanda elektr energiyasyn tútynu kólemi 120 milliard kVt·sagh qúrap, ótken jylmen salystyrghanda 4,3%-gha artqan. Elektr energiyasyn óndiru kólemi de 4,5%-gha ósip, 117,9 milliard kVt·saghatty qúrady. Alayda búl ong dinamikagha qaramastan, ishki generasiya súranysty tolyq jaba almady. Búghan 2024 jylghy 8 jeltoqsanda tirkelgen rekordtyq eng joghary elektr quaty tútynu kólemi – 17 203 MVt dәlel bola alady, búl kórsetkish 2023 jylmen salystyrghanda 3,5%-gha joghary. Al óz generasiyamyz tek 15 350 MVt-ty qúrap, keshki eng joghary jýkteme kezeninde 1850 MVt tapshylyq tirkeldi.

Súranys pen úsynys arasyndaghy búl aiyrmashylyq әli kýnge deyin Resey Federasiyasynan elektr quatyn importtau arqyly ótelude. Búl uaqytsha sheshim elding syrtqy jetkizushige túraqty tәueldi boluyna әkelip otyr. Ásirese ontýstik jәne batys aimaqtarda elektr energiyasynyng jetispeushiligi aiqyn seziledi.

Mysaly, Qazaqstannyng Ontýstik aimaghynda 2024 jyly óndirilgen elektr energiyasy kólemi 15,57 mlrd kVt·saghatty qúrasa, tútynu kólemi 28,38 mlrd kVt·saghat boldy. 2023 jyly soltýstik aimaqtan ontýstikke tasymaldanghan elektr energiyasy ýlesi 47% bolsa, 2024 jyly búl kórsetkish 45%-gha deyin tómendedi. Búl energiya jetkizu mýmkindikterining shekteuli ekenin kórsetedi.

Batys aimaqta óndiris kólemi 15,86 mlrd kVt·saghatty, al tútynu – 16,28 mlrd kVt·saghatty qúrady. Búl ónirde Reseyden keletin import kólemi 2023 jylghy 332 mln kVt·saghattan (2,3%) 2024 jyly 423 mln kVt·saghatqa (2,7%) deyin artty.

2031 jylgha deyingi elektr energetikasynyng damu boljamy normativtik quat rezervi 18,5% bolghan jaghdayda, 4,8 GVt-qa deyin jetetin tapshylyq tuyndauy mýmkin ekenin kórsetip otyr. Búl Últtyq elektr jýiesining túraqty júmys isteuine jәne jalpy ekonomikanyng damuyna qauip tóndiredi. Energetika ministrligi 2035 jylgha deyin jana quattardy ornalastyru josparyn bekitti. Búl jospar jýzege assa, 9,1 GVt kóleminde quat profisiyti qamtamasyz etiledi. Alayda búl maqsattargha qol jetkizu ýshin túraqty әri joghary tiyimdi energiya kózderin, sonyng ishinde atom generasiyasyn engizu – manyzdy mindetti.

Osyghan baylanysty atom energetikasyn damytu tek qisyndy qadam ghana emes, strategiyalyq qajettilikke ainalyp otyr. AES saludyng balamasy joq. Janartylatyn energiya kózderi aua rayyna tәueldi bolghanymen, AES tәuligi boyy túraqty bazalyq generasiyany qamtamasyz ete alady. Búl – elding energetikalyq túraqtylyghy ýshin asa manyzdy. AES salu importqa tәueldilikti azaytyp, kómirtek shygharyndylaryn tómendetuge jәne quat tapshylyghy bar ónirlerde energiyamen jabdyqtaudyng senimdiligin arttyrugha mýmkindik beredi. Janartylatyn energiya kózderin damytu – elektr energiyasy men quat tapshylyghy mәselelerin sheshuding әmbebap qúraly bola almaydy, әri AES salugha qarsy argument retinde qarastyrylmauy tiyis.

Qazaqstan quatty uran qory men bilikti mamandargha ie el retinde atom jobasyn sәtti jýzege asyru ýshin barlyq alghysharttargha iye.

Elektr energiyasyn, әsirese jýkteme shegi kezenderinde, importtaugha mәjbýr bolu – energetikalyq jýiedegi qúrylymdyq mәselening aiqyn belgisi. Eger býgin qajetti sharalar qabyldanbasa, syrtqy jetkizilimderge tәueldilik odan әri arta týsedi. AES salu – búl syn-qaterge úzaqmerzimdi jauap әri industriyalyq ósimge, energetikalyq tepe-tendikti әrtaraptandyrugha jәne elding energetikalyq egemendigin nyghaytugha jol ashatyn mýmkindik.

Marat Dúlqairov,

QR jәne TMD enbek sinirgen energetiygi

Abai.kz