ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋدىڭ قارقىندى ءوسۋى جاعدايىندا قازاقستان سىرتقى ەنەرگيا كوزدەرىنە تاۋەلدىلىك ماسەلەسىمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىر. ەل ىشىندە ەلەكتر قۋاتى تاپشىلىعى، اسىرەسە جۇكتەمەنىڭ شەكتى كەزەڭدەرىندە، ءالى دە سەزىلۋدە. بۇل جاعداي ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا قامتاماسىز ەتەتىن ستراتەگيالىق شەشىمدەر قابىلداۋدىڭ قاجەتتىلىگىن قايتادان كۇن تارتىبىنە شىعارىپ وتىر. وسىنداي شەشىمدەردىڭ ءبىرى – اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن (اەس) سالۋ.

ۇلتتىق وپەراتور KEGOC كومپانياسىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، 2024 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاندا ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋ كولەمى 120 ميلليارد كۆت·ساع قۇراپ، وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 4,3%-عا ارتقان. ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ كولەمى دە 4,5%-عا ءوسىپ، 117,9 ميلليارد كۆت·ساعاتتى قۇرادى. الايدا بۇل وڭ ديناميكاعا قاراماستان، ىشكى گەنەراتسيا سۇرانىستى تولىق جابا المادى. بۇعان 2024 جىلعى 8 جەلتوقساندا تىركەلگەن رەكوردتىق ەڭ جوعارى ەلەكتر قۋاتى تۇتىنۋ كولەمى – 17 203 مۆت دالەل بولا الادى، بۇل كورسەتكىش 2023 جىلمەن سالىستىرعاندا 3,5%-عا جوعارى. ال ءوز گەنەراتسيامىز تەك 15 350 مۆت-تى قۇراپ، كەشكى ەڭ جوعارى جۇكتەمە كەزەڭىندە 1850 مۆت تاپشىلىق تىركەلدى.

سۇرانىس پەن ۇسىنىس اراسىنداعى بۇل ايىرماشىلىق ءالى كۇنگە دەيىن رەسەي فەدەراتسياسىنان ەلەكتر قۋاتىن يمپورتتاۋ ارقىلى وتەلۋدە. بۇل ۋاقىتشا شەشىم ەلدىڭ سىرتقى جەتكىزۋشىگە تۇراقتى تاۋەلدى بولۋىنا اكەلىپ وتىر. اسىرەسە وڭتۇستىك جانە باتىس ايماقتاردا ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ايقىن سەزىلەدى.

مىسالى، قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك ايماعىندا 2024 جىلى وندىرىلگەن ەلەكتر ەنەرگياسى كولەمى 15,57 ملرد كۆت·ساعاتتى قۇراسا، تۇتىنۋ كولەمى 28,38 ملرد كۆت·ساعات بولدى. 2023 جىلى سولتۇستىك ايماقتان وڭتۇستىككە تاسىمالدانعان ەلەكتر ەنەرگياسى ۇلەسى 47% بولسا، 2024 جىلى بۇل كورسەتكىش 45%-عا دەيىن تومەندەدى. بۇل ەنەرگيا جەتكىزۋ مۇمكىندىكتەرىنىڭ شەكتەۋلى ەكەنىن كورسەتەدى.

باتىس ايماقتا ءوندىرىس كولەمى 15,86 ملرد كۆت·ساعاتتى، ال تۇتىنۋ – 16,28 ملرد كۆت·ساعاتتى قۇرادى. بۇل وڭىردە رەسەيدەن كەلەتىن يمپورت كولەمى 2023 جىلعى 332 ملن كۆت·ساعاتتان (2,3%) 2024 جىلى 423 ملن كۆت·ساعاتقا (2,7%) دەيىن ارتتى.

2031 جىلعا دەيىنگى ەلەكتر ەنەرگەتيكاسىنىڭ دامۋ بولجامى نورماتيۆتىك قۋات رەزەرۆى 18,5% بولعان جاعدايدا، 4,8 گۆت-قا دەيىن جەتەتىن تاپشىلىق تۋىنداۋى مۇمكىن ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. بۇل ۇلتتىق ەلەكتر جۇيەسىنىڭ تۇراقتى جۇمىس ىستەۋىنە جانە جالپى ەكونوميكانىڭ دامۋىنا قاۋىپ توندىرەدى. ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى 2035 جىلعا دەيىن جاڭا قۋاتتاردى ورنالاستىرۋ جوسپارىن بەكىتتى. بۇل جوسپار جۇزەگە اسسا، 9,1 گۆت كولەمىندە قۋات ءپروفيتسيتى قامتاماسىز ەتىلەدى. الايدا بۇل ماقساتتارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن تۇراقتى ءارى جوعارى ءتيىمدى ەنەرگيا كوزدەرىن، سونىڭ ىشىندە اتوم گەنەراتسياسىن ەنگىزۋ – ماڭىزدى مىندەتتى.

وسىعان بايلانىستى اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ تەك قيسىندى قادام عانا ەمەس، ستراتەگيالىق قاجەتتىلىككە اينالىپ وتىر. اەس سالۋدىڭ بالاماسى جوق. جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى اۋا رايىنا تاۋەلدى بولعانىمەن، اەس تاۋلىگى بويى تۇراقتى بازالىق گەنەراتسيانى قامتاماسىز ەتە الادى. بۇل – ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق تۇراقتىلىعى ءۇشىن اسا ماڭىزدى. اەس سالۋ يمپورتقا تاۋەلدىلىكتى ازايتىپ، كومىرتەك شىعارىندىلارىن تومەندەتۋگە جانە قۋات تاپشىلىعى بار وڭىرلەردە ەنەرگيامەن جابدىقتاۋدىڭ سەنىمدىلىگىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋ – ەلەكتر ەنەرگياسى مەن قۋات تاپشىلىعى ماسەلەلەرىن شەشۋدىڭ امبەباپ قۇرالى بولا المايدى، ءارى اەس سالۋعا قارسى ارگۋمەنت رەتىندە قاراستىرىلماۋى ءتيىس.

قازاقستان قۋاتتى ۋران قورى مەن بىلىكتى ماماندارعا يە ەل رەتىندە اتوم جوباسىن ءساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بارلىق العىشارتتارعا يە.

ەلەكتر ەنەرگياسىن، اسىرەسە جۇكتەمە شەگى كەزەڭدەرىندە، يمپورتتاۋعا ءماجبۇر بولۋ – ەنەرگەتيكالىق جۇيەدەگى قۇرىلىمدىق ماسەلەنىڭ ايقىن بەلگىسى. ەگەر بۇگىن قاجەتتى شارالار قابىلدانباسا، سىرتقى جەتكىزىلىمدەرگە تاۋەلدىلىك ودان ءارى ارتا تۇسەدى. اەس سالۋ – بۇل سىن-قاتەرگە ۇزاقمەرزىمدى جاۋاپ ءارى يندۋستريالىق وسىمگە، ەنەرگەتيكالىق تەپە-تەڭدىكتى ارتاراپتاندىرۋعا جانە ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق ەگەمەندىگىن نىعايتۋعا جول اشاتىن مۇمكىندىك.

مارات دۇلقايروۆ،

قر جانە تمد ەڭبەك سىڭىرگەن ەنەرگەتيگى

Abai.kz