Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev BÚÚ Bas Assambleyasynyng 80-shi sessiyasynda sóz sóilep, halyqaralyq instituttargha degen senim daghdarysy, jahandyq túraqtylyqqa qauipter jәne kópjaqty diplomatiyanyng manyzy mәselelerine toqtaldy. Elding qazirgi halyqaralyq bastamalary, aimaqtyq qauipsizdik, klimattyq ózgeristerge qarsy sharalar jәne gumanitarlyq yntymaqtastyq turaly naqty faktilermen bólisti. Osy mәseleler boyynsha  Senat deputaty, halyqaralyq qatynastar, qorghanys jәne qauipsizdik komiytetining mýshesi Biybigýl Jeksenbay óz pikirin bildirip, Qazaqstannyng halyqaralyq arenadaghy senimdi әriptes retinde rólin atap ótti.

– Preziydent halyqaralyq instituttargha senim daghdarysy әlemdik túraqtylyqqa qauip tóndiredi dedi. Qazaqstan búl senimdi qalpyna keltiruge qalay ýles qosa alady?

– Qazaqstan kópjaqty diplomatiyany әrqashan qoldap keledi. Elimiz BÚÚ-gha mýshe bolghan 33 jylda Ortalyq Aziyadaghy túraqtylyqtyng tiregi retinde halyqaralyq qúqyqty saqtau, yadrolyq qarusyzdanu, dinaralyq jәne órkeniyetaralyq dialogty damytu arqyly senimdi qalpyna keltiruge óz ýlesin qosyp keledi. Sonymen qatar, Siriya mәselesine oray bolghan Astana prosesi, jiyrma jyldan beri jemisti júmys jasap kele jatqan Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylary sezi siyaqty alandar Qazaqstannyng beybit bastamalarynyng naqty ýlgisi deuge bolady. Odan basqa Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev kóterip jýrgen Klimat ózgerisi, Su diplomatiyasy, aimaqtyq úiymdar arqyly ónirlik mәselelerge basa nazar audaru siyaqty bastamalary - Orta derjavalar әleuitining joghary ekenin kórsetedi.

El tek sayasy qatynastarmen shektelmey, ekonomikalyq jәne ekologiyalyq yntymaqtastyq arqyly da yqpal jasaydy. Ártýrli kópjaqty jobalar Qazaqstannyng senimdi seriktes ekenin kórsetedi. Halyqaralyq qúqyqty saqtau jәne qauipsizdikke ýles qosu tәjiriybesi basqa memleketterge ýlgi bola alady. Diplomatiyalyq qúraldardy tiyimdi paydalanu, daghdarystardy aldyn alu, gumanitarlyq bastamalar el bedelin arttyrady. Sonymen qatar, Qazaqstan ónirlik jәne jahandyq dengeyde túraqtylyq pen senimdi nyghaytugha baghyttalghan bastamalardy jalghastyruda. Preziydentting BÚÚ-degi sózinde elding osy baghyttaghy róli men bastamalary naqty kórsetildi.

– Preziydent orta derjavalar iri derjavalar arasyndaghy bólinushilikte «kópir» bola alady dedi. Qazaqstan búl missiyany atqara alady ma?

– IYә, Qazaqstan geosayasy túrghydan da, tәjiriybesi jaghynan da «kópir» bola alady. Elding Euraziya jýregindegi ornalasuy, tengerimdi syrtqy sayasaty jәne «barlyqpen dostyq, eshkimge qastyq joq» ústanymy oghan mýmkindik beredi. Qazaqstan búghan deyin de Mәskeu men Kiyev, Baku men Erevan, Tegeran men Batys arasynda dialog ornatugha ýles qosqan.

Qazaqstannyng róli tek sayasy kelissózderde ghana kórinbeydi. El ekonomikalyq jәne gumanitarlyq jobalar arqyly da yqpal ete alady. Kelispeushilikterdi beybit jolmen sheshuge baghyttalghan tәjiriybe «kópir» missiyasyn nyghaytady. Qazaqstan halyqaralyq senimdi arttyruda Orta derjavalardyng rólin naqty kórsetedi. Tranzittik jәne investisiyalyq әleuetti paydalanu da kelissózder prosesine ong әserin tiygizedi. Elding diplomatiyalyq pozisiyasy beytaraptyq pen әdildik prinsiypine sýienedi. Preziydentting BÚÚ-daghy kezdesuleri men kelissózderi osy missiyanyng tiyimdiligin naqty kórsetti.

– Preziydent Qauipsizdik Kenesining reformasy strategiyalyq qajettilik ekenin aitty. Siz onyng jýzege asu mýmkindigin qalay baghalaysyz?

– Qauipsizdik Kenesin reformalau – onay sheshiletin mәsele emes. Iri derjavalar arasyndaghy mýdde qayshylyghy búl prosesti tejep otyr. Degenmen, uaqyt óte kele reformagha degen súranys kýsheye beredi. Qazaqstan siyaqty elderding ýn qosuy búl prosesti jedeldetpese de, onyng manyzdylyghyn kýn tәrtibinde ústap túrugha yqpal etedi.

Qauipsizdik Kenesin janartu halyqaralyq senim men túraqtylyqty arttyru ýshin manyzdy. Aziyalyq, afrikalyq jәne latinoamerikalyq memleketterding ókilettiligin arttyru qajettiligi men Orta derjavalardyng dauysy sheshimderding tiyimdiligin kýsheytedi. Qazaqstan diplomatiyalyq bastamalar arqyly reformanyng kýn tәrtibinde qaluyna ýles qosady. Reforma damushy memleketterding dauysy estilui ýshin de manyzdy. El beytaraptyqty saqtap, tengerimdi qoldaugha úmtylady. Preziydentting BÚÚ-de kótergen taqyryptary osy reformanyng strategiyalyq manyzdylyghyn kórsetuge baghyttalghan.

– Qazaqstan qaqtyghys ornyna dialogty nasihattap, beybitshilik ornatushy el retinde óz imidjin kýsheyte ala ma?

– Áriyne. Qazaqstannyng beybitshilik ornatushy imidji búrynnan qalyptasqan. 2010 jylghy EQYÚ sammiytin ótkizui, Siriya jónindegi Astana prosesi, yadrolyq qarusyzdanu tәjiriybesi – sonyng dәleli. Búl baghytty jalghastyru Qazaqstangha tek halyqaralyq bedel әkelip qana qoymay, últtyq qauipsizdikti de nyghaytady.

Sonymen qatar, el tek qaqtyghysty aldyn alumen shektelmey, gumanitarlyq saldardy azaytugha jәne senimdi qarym-qatynas ornatugha baghyttalghan naqty qadamdar jasaydy. Qazaqstan diplomatiyalyq bastamalar arqyly ónirlik jәne jahandyq dengeyde dialogqa jol ashady. Elding tәjiriybesi basqa memleketter ýshin ýlgi bolady. Halyqaralyq platformalarda beybit kelissózderdi qoldau Orta derjavalar rólin kórsetedi. Beybitshilik ornatushy ról ekonomikalyq jәne әleumettik yntymaqtastyqty qamtidy. El әdildik pen tengerimdilik prinsiypin basshylyqqa alady. Preziydentting BÚÚ-degi kezdesuleri osy baghyttaghy naqty qadamdardy kórsetedi.

– Qazaqstannyng halyqaralyq bastamalary elding diplomatiyalyq imidjine qalay әser etedi dep oilaysyz?

– Qazaqstannyng halyqaralyq bastamalary eldi senimdi әriptes, jauapty memleket retinde kórsetedi. Yadrolyq qarudan bas tartu, klimatqa qatysty mindettemeler, gumanitarlyq kómek kórsetu – elding beybit jәne konstruktivti ekenin dәleldeydi.

Sonymen qatar, sifrlandyru, jasandy intellekt jәne investisiyalyq jobalar Qazaqstannyng Orta derjavalar retindegi rólin nyghaytady. Búl halyqaralyq qauymdastyqpen yntymaqtastyqty kýsheytedi. El diplomatiyalyq baylanystar arqyly senimdi seriktes retinde moyyndalady. Ekologiyalyq jәne әleumettik jobalar gumanitarlyq jauapkershilikti kórsetedi. Qazaqstan halyqaralyq bastamalary arqyly bedelin arttyrady. Elding sayasi, ekonomikalyq jәne әleumettik yntymaqtastyqtaghy róli halyqaralyq dengeyde kórinedi. BÚÚ-de ótken kezdesuler men sózder Qazaqstannyng bastamalarynyng tiyimdiligin naqty kórsetti. Sonymen qatar, búl әreketter túraqty damu jәne halyqaralyq senimdi arttyrugha yqpal etedi.

Abai.kz