Qayrat Rysqúlbekovtyng qabiri qalay tabyldy?

1989-shy jyldyng kýzi. Meni mekeme bastyghy (tergeu izolyatory), ishki qyzmet mayory Alibert Alekseevich Funt shaqyrdy.
Men atalghan mekemede sol jyldyng aqpanynan bastap mekeme bastyghynyng sayasy júmystar jónindegi orynbasary bolyp qyzmet etetinmin. A. A. Funt Semey oblysynyng (Qazirgi Abay oblysy) Aqsuat audanynyng tumasy. Balalyq shaghy sonda ótip, tili qazaqsha shyghyp, qazaqy tәrbie alghan azamat bolatyn. Qazaqtyng salt-dәstýrin, әdet-ghúrpyn bes sausaghynday biledi, qúrmetteytin. Qazaqsha sóilegende mýdirmey sóilep, qazaqtan asyp týspese qalyspaytyn.

Suret: Avtordyng jeke arhiyvinen alyndy.
"Azizhanych, - dedi men oryndyqqa otyrghan son, - siz Basqarma bastyghy general M.D. Qalmataevqa barynyz. Ótinish". "Ne boldy? Tynyshtyq pa?" - dedim. "Tynyshtyq. Ózime de barugha bolar edi. Biraq siz maghan qaraghanda sayasattylausyz ghoy. Jaghday bylay. Bir-eki ay boldy. Qaladaghy ziyaly qauym ókilderi, belsendi azamattar maghan shyghyp, marqúm Qayrat Rysqúlbekovtyng qabirin tauyp beruin súrap, qayta-qayta ótinish jasap jatyr. Olar mening qabirdi biletinimnen habardar bolsa kerek. Generalgha týsindirip, aldynan ótip keliniz. Ol kisige eskertpey, búl qadamgha baru orynsyz bolar. "Jamandy aitpay, jaqsy joq" qyspaqqa nemese qudalaugha úshyrap jýrermin. "Batyrgha da jan kerek" - dedi.
Múrat Dýisenbiúly Qalmataevqa kirip, jaghdaydy týsindirdim. General: "Óte jaqsy. Eshtemeden qoryqpasyn. Bireu-mireu "zvondap" mazasyn alsa, menimen habarlassyn" - dedi.
Sonymen, belgilengen kýni Aman Tileubaev bastaghan bir top ziyaly qauym ókilderi bar, biz bәrimiz zirat basyna bardyq. Kóktem bolghanymen, jerge kók shyqpaghan. Qara suyq. Jel ónmeninnen ótip barady. Belgisiz qabirler kóp eken. Alibert Alekseevich oilanyp qaldy. "Ol kezde myna alanqayda bir-eki qana qabir bolatyn edi" - dedi qabirlerding arasynda túryp. Ary jýrdi, beri jýrdi. Kýbirlep sóilep qoyady. "Mynau ma edi, joq mynau bolar shamasy" - dep shiynelin, kiytelin sheship maghan berdi. Kóilegining eki jenin bileginen joghary týrip aldy da bir qabirge jaqyn baryp, tizerlep otyra qalyp, qabirding shetin qolymen qazyp ýngy bastady. Biraz ýngip, qoly topyraqqa bilekten joghary batty da, topyraqtyng astynan úzyndyghy 2 metrdey temir lomdy suyryp alyp shyqty. Qayrattyng qabiri osy" - dedi Alibert Alekseevich.
Qasyna kelgen ziyalylargha: "Qayrattyng sonynan izdeu salghanda qabirin tabugha septigi tiyer dep, myna lomdy sәtin paydalanyp, eshkimge bildirmey, osynda jasyryp ketkenmin" - dedi dauysy dirildep Alibert Alekseevich. "T-u-u, taba almay qalamyn ba dep qatty qinaldym ghoy. Endi bir jyldan keyin tabuymyz eki talay bolyp qalady eken" - dedi kiyinip jatyp. Alibertting betine qarasam, ter degen búrshaq-búrshaq bolyp syrghyp tamyp jatyr eken.
Júmys ornyna kelgen son, Alibert Alekseevich meni kabiynetine shaqyryp, esikti ishinen ilip alyp, kreslosyna otyra qalyp, kóz jasyna erik berdi. Enkildep jylady. Shydap túru mýmkin emes. Sabyrgha shaqyryp, su berip, jylaghany basylghan son, auyr kýrsinip: "Áleke(búryn olay atamaytyn), býgin barmyz, erteng joqpyz. Qayratty qazaqtyng izdeytinine senimdi boldym. Biraq, qabir turaly kimge aitarymdy, kimge tapsyrarymdy bilmey jýr edim. Iyghymnan auyr jýk týskendey boldy. Jenildenip qaldym. Qayratty ózim kiyindirip, tabytqa ózim salyp, óz qolymmen jerledim ghoy. Tang qylau berip. elen-alanda ziratqa bardyq. "Baqylaushylar" kóp boldy. Prokuratura, ÚQK-tining ókilderi de jýrdi. Kameragha týsirip jatqanyn bayqadym. Amalyn tauyp, ontayly sәtti qoldanyp temir lomdy topyraqtyng astyna jasyra qoydym" - dedi A.A. Funt. Alibert Alekseevich Qayrat Rysqúlbekov qayghyly qazagha úshyraghanda mekeme bastyghynyng orynbasary bolyp qyzmet etetin.
Alibert Alekseevich Funt osydan 20 shaqty jyl búryn Germaniyagha qonys audarghan bolatyn. 7-8 jyl búryn Semeyge kelip, qala aralap, dos-jarandarymen kezdesip, zirat basyna Qayrattyng qәbirine taghzym etip edi. Qabir basynda túryp: "Azizhanych, endi kelemin be, kelmeymin be, ony bir qúday biledi. Qayrattyng qayghyly qazasy mening esimnen eshqashan shyqpaydy"- dep, jaryqtyq. A.A. Funt 5-6 jyl búryn Germaniyada dýniyeden ótti.
Alihan Omarbekov
Abai.kz