Júma, 12 Jeltoqsan 2025
Estelik 300 0 pikir 11 Jeltoqsan, 2025 saghat 13:05

«ÁDILETQISSA»: Sergey Duvanov, Júmabay Dospanov

Suretter: abai.kz, azh.kz, uralskweek.kz sayttarynan alyndy.

Birinshi bólim: «ÁDILETQISSA»: Jasaral Quanyshәli, Hasen Qojahmet

Ekinshi bólim: «ÁDILETQISSA»: Aiy̆súlu Qadyrbaeva, Dos Kóshim

Ýshinshi bólim: «ÁDILETQISSA»: Ermúrat Bapi, Ámirjan Qosan

Tórtinshi bólim: «ÁDILETQISSA»: Asylbek, Baqtyly, Ghaniy

Belgili qogham qayratkeri, «Azat» qozghalysynyng beldi basshylarynyng biri, sayasatshy Saghat Jýsipting 2010 jyly jaryq kórgen «Ádiletqissa» kitabynan ýzindiler jariyalamaqpyz...

Suret: S.Erghalidyng múraghatynan alyndy.

Saghat Jýsip:

Qazaqtyng tanymal sayasy túlghalary jóninde qysqasha, ýstirt kózben jazylghan osy paĭymdaularymdy tek qana jaqsy niyetpen, yqylasty sezimmen jazghanymdy aiy̆tqym keledi.


Suret: uralskweek.kz saytynan alyndy.

Sergey DUVANOV turaly

Sergey Duvanov – Qazaqstandaghy demokratiyalyq kýshter qatarynda jýrgen baĭyrghy demokrat. Qazaqstanda alghash qúrylghan sosial-demokratiyalyq partiyanyng negizin qalaushylardyng biri. Sergeyding bir ereksheligi – sol kezderden beri eshqandaĭ ózge jaqqa auytqu, bir úĭymnan bir úĭymgha nemese bir kózqarastan ekinshi kózqarasqa, partiya auystyru, taiy̆qu, taiy̆ghanau degendi bilmeiy̆di. Biylikti de, oppozisiyany da, últtyq kýshterdi de ashyq qoldamaiy̆dy. Tura bir baghytty túraqty ústanyp kele jatyr.

Qazaqstannyng tәuelsizdigin, qazaq tilinin, últtyq, tarihi, mәdeniy
qúndylyqtarynyng qayta jandanuyn, qalpyna keluin ashyq qoldamasa da, onyng demokratiyalyq qúndylyqtargha degen shynshyldyghy, turashyldyghy, birbetkey qaytpastyghy, beting bar, jýzing bar demeiy̆, biylikke de, oppozisiyagha da birdeĭ boluy Sergeyge degen yqylas-peiy̆ilimizdi arttyra týsedi.

Osydan bolsa kerek, biylik Sergey Duvanovtan oppozisiyadan beter qoryqty. Onyng turashyl, prinsipshil, ótkir almastaĭ syndary men maqalalary (Preziydentke baghyttalghan), bastamalary, jeke ýlgileri, sayasy taldaulary halyqqa, oppozisiyagha baghdarsham bolyp jol kórsetedi dep, onyng ýnin óshiru ýshin biylik ýshin basty maqsat boldy.

2002 jyldyng 28 tamyzynda biylik Duvanovqa alghashqy «eskertuin» jasady. «Belgisiz bireuler» Sergeydi ýiy̆ining dәl qasynda esinen tandyryp sabasa da, alghan betinen qaiy̆tpaghasyn biylik songhy amalyn – «arnayy» operasiyasyn jýzege asyruyna tura keldi. 28 qazan kýni kәmeletke tolmaghan qyzdy «zorlaghan ýstinde ústap» ýsh jarym jylgha sottady.

2008 jyly tamyzda bolghan Resey–Gruziya soghysy kezinde Reseyding imperiyalyq, zorlyqshyl sayasatyn, qanqúiy̆lyghyn aĭyptaghan birden-bir orys jurnaliysi osy Sergey boldy.

Qazaqstandyq orystardyng qazaqqa, Qazaqstangha degen jany ashymastyghyn, uaqytsha jýrgen pighyl minezin alghash ret ashyp, ony «kvartiranttyq sindrom» degen de Sergey boldy. Gruzinderdi aĭyptamaghany ýshin, ózderin osylaĭ әshkerelegeni ýshin orys aghayyndary Duvanovty syn sadaghyna aldy, dýshpandar qataryna qosty.

Taghy bir mәsele ol qazaqstandyq orystardyng (qazaqtardyng da) kózin ashyp» berdi: «Sender, Qazaqstanda orys tili jәbir kórip jatyr» dep qit etse aiy̆qaĭ salasyndar da, biraq ózdering oghan kómektesip bútanyng basyn syndyrghan emessinder. Bile bilsender, Qazaqstandaghy orys tilining úzaq ómirine kepil bolyp otyrghan sender emes – orystildi qazaqtar ghoiy̆» deiy̆di. Sergeyding búl pikirine jýz paĭyz qosylamyn.

Suret: azh.kz saytynan alyndy.

Júmabaĭ DOSPANOV turaly

Qazaqstannyng qoghamdyq-sayasy ómirindegi kýshterding alghashqy kóshin 1990–1991 jyldary «Azat» qozghalysy bastaghan bolsa, ekinshi kóshti 1998 jyly eks-premier Ákejan Qajygeldinning partiyasy, ýshinshi kóshti 2001 jyly kýzde Ghalymjan Jaqiyanov pen Múhtar Ábilәzov bastaghan demtandaushylar dýniyege keltirdi degen bolar edim.

Ekinshi kóshting ókilderining ishinen sayasy arenada suyrylyp, ozyp algha shyqqandardyng biri – atyraulyq Júmabaĭ Dospanov.

Júmabaiy̆men 1998 jyly jeltoqsannyng basynda Mәskeude ótken býkilqazaqstandyq demokratiyashyl kýshterding forumynda tanystym. Kóp úzamay ekeuimiz de Á.Qajygeldinning úĭymdastyrghan QRHP-nyng (Qazaqstannyng respublikalyq halyqtyq partiyasy) qúryltayynda boldyq. Ol Atyrauda, men Qyzylordada oblystyq úĭymdy úĭymdastyryp, jetekshilik júmystaryn atqardyq.

Alghashqy oppozisiyalyq partiya bolghan QRHP úĭymyna, onyng jetekshilerine qarsy biylik tarapynan aramzalyq soqqylardyng jasaluy, zansyz әdister men qimyl-әreketterding qoldanylauy, zansyz әreketterdi zang batpaghyna aiy̆naldyru arqyly kýresu osy kezderde bastaldy. Osy zansyz әreketter men qimyldardyn, jymysqy arandatular men onyng alghashqy qiyanattaryn birinshi bolyp qabyldaghan, birneshe sottar men qastandyqtardy basynan ótkerip shyndalghan aiy̆maqtyq sayasatkerlerding biri Júmabaĭ edi.

Sol tústa men Júmabaiy̆dyng boĭynda jarq etip kóringen eng basty qasiyeti – aldymen onyng qazaqtildi oppozisiyalyq basylymdy aiy̆maqtyq dengeiy̆de eng joghary beleske kótere bilgen qabiletin aiy̆tqan bolar edim. Eshkim elemegen, bilmegen, kózine ilmegen «Altyn ghasyr» basylymyn býkil Batys pen Ontýstik Qazaqstan aiy̆maghyndaghy azuly, bedeldi gazete aiy̆naldyrdy.

Qarjylyq, jurnalistik tapshylyqta jýrip, jalghyz ózi osyndaĭ gazetti shygharyp kele jatqan Júmabaiy̆dyng aty qazaq basylymdarynyng jana tarihynda qalary anyq.

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

46 - sóz

Shoqannyng әkesine joldaghan sәlemi

Qúltóleu Múqash 1292