ءبىرىنشى ءبولىم: «ادىلەتقيسسا»: جاسارال قۋانىشالى، حاسەن قوجاحمەت

ەكىنشى ءبولىم: «ادىلەتقيسسا»: اي̆سۇلۋ قادىرباەۆا، دوس كوشىم

ءۇشىنشى ءبولىم: «ادىلەتقيسسا»: ەرمۇرات باپي، ءامىرجان قوسان

ءتورتىنشى ءبولىم: «ادىلەتقيسسا»: اسىلبەك، باقتىلى، عاني

بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، «ازات» قوزعالىسىنىڭ بەلدى باسشىلارىنىڭ ءبىرى، ساياساتشى ساعات ءجۇسىپتىڭ 2010 جىلى جارىق كورگەن «ادىلەتقيسسا» كىتابىنان ۇزىندىلەر جاريالاماقپىز...

سۋرەت: س.ەرعاليدىڭ مۇراعاتىنان الىندى.

ساعات ءجۇسىپ:

قازاقتىڭ تانىمال ساياسي تۇلعالارى جونىندە قىسقاشا، ءۇستىرت كوزبەن جازىلعان وسى پاي̆ىمداۋلارىمدى تەك قانا جاقسى نيەتپەن، ىقىلاستى سەزىممەن جازعانىمدى اي̆تقىم كەلەدى.

سۋرەت: uralskweek.kz سايتىنان الىندى.

سەرگەي دۋۆانوۆ تۋرالى

سەرگەي دۋۆانوۆ – قازاقستانداعى دەموكراتيالىق كۇشتەر قاتارىندا جۇرگەن باي̆ىرعى دەموكرات. قازاقستاندا العاش قۇرىلعان سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتيانىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى. سەرگەيدىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – سول كەزدەردەن بەرى ەشقانداي̆ وزگە جاققا اۋىتقۋ، ءبىر ۇي̆ىمنان ءبىر ۇي̆ىمعا نەمەسە ءبىر كوزقاراستان ەكىنشى كوزقاراسقا، پارتيا اۋىستىرۋ، تاي̆قۋ، تاي̆عاناۋ دەگەندى بىلمەي̆دى. بيلىكتى دە، وپپوزيتسيانى دا، ۇلتتىق كۇشتەردى دە اشىق قولداماي̆دى. تۋرا ءبىر باعىتتى تۇراقتى ۇستانىپ كەلە جاتىر.

قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن، قازاق ءتىلىنىڭ، ۇلتتىق، تاريحي، مادەني
قۇندىلىقتارىنىڭ قايتا جاندانۋىن، قالپىنا كەلۋىن اشىق قولداماسا دا، ونىڭ دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارعا دەگەن شىنشىلدىعى، تۋراشىلدىعى، بىربەتكەي قايتپاستىعى، بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي̆، بيلىككە دە، وپپوزيتسياعا دا بىردەي̆ بولۋى سەرگەيگە دەگەن ىقىلاس-پەي̆ىلىمىزدى ارتتىرا تۇسەدى.

وسىدان بولسا كەرەك، بيلىك سەرگەي دۋۆانوۆتان وپپوزيتسيادان بەتەر قورىقتى. ونىڭ تۋراشىل، ءپرينتسيپشىل، وتكىر الماستاي̆ سىندارى مەن ماقالالارى (پرەزيدەنتكە باعىتتالعان), باستامالارى، جەكە ۇلگىلەرى، ساياسي تالداۋلارى حالىققا، وپپوزيتسياعا باعدارشام بولىپ جول كورسەتەدى دەپ، ونىڭ ءۇنىن ءوشىرۋ ءۇشىن بيلىك ءۇشىن باستى ماقسات بولدى.

2002 جىلدىڭ 28 تامىزىندا بيلىك دۋۆانوۆقا العاشقى «ەسكەرتۋىن» جاسادى. «بەلگىسىز بىرەۋلەر» سەرگەيدى ءۇي̆ىنىڭ ءدال قاسىندا ەسىنەن تاندىرىپ ساباسا دا، العان بەتىنەن قاي̆تپاعاسىن بيلىك سوڭعى امالىن – «ارنايى» وپەراتسياسىن جۇزەگە اسىرۋىنا تۋرا كەلدى. 28 قازان كۇنى كامەلەتكە تولماعان قىزدى «زورلاعان ۇستىندە ۇستاپ» ءۇش جارىم جىلعا سوتتادى.

2008 جىلى تامىزدا بولعان رەسەي–گرۋزيا سوعىسى كەزىندە رەسەيدىڭ يمپەريالىق، زورلىقشىل ساياساتىن، قاڭقۇي̆لىعىن اي̆ىپتاعان بىردەن-ءبىر ورىس ءجۋرناليسى وسى سەرگەي بولدى.

قازاقستاندىق ورىستاردىڭ قازاققا، قازاقستانعا دەگەن جانى اشىماستىعىن، ۋاقىتشا جۇرگەن پيعىل مىنەزىن العاش رەت اشىپ، ونى «كۆارتيرانتتىق سيندروم» دەگەن دە سەرگەي بولدى. گرۋزيندەردى اي̆ىپتاماعانى ءۇشىن، وزدەرىن وسىلاي̆ اشكەرەلەگەنى ءۇشىن ورىس اعايىندارى دۋۆانوۆتى سىن ساداعىنا الدى، ءدۇشپاندار قاتارىنا قوستى.

تاعى ءبىر ماسەلە ول قازاقستاندىق ورىستاردىڭ (قازاقتاردىڭ دا) كوزىن اشىپ» بەردى: «سەندەر، قازاقستاندا ورىس ءتىلى ءجابىر كورىپ جاتىر» دەپ قيت ەتسە اي̆قاي̆ سالاسىڭدار دا، بىراق وزدەرىڭ وعان كومەكتەسىپ بۇتانىڭ باسىن سىندىرعان ەمەسسىڭدەر. بىلە بىلسەڭدەر، قازاقستانداعى ورىس ءتىلىنىڭ ۇزاق ومىرىنە كەپىل بولىپ وتىرعان سەندەر ەمەس – ءورىستىلدى قازاقتار عوي̆» دەي̆دى. سەرگەيدىڭ بۇل پىكىرىنە ءجۇز پاي̆ىز قوسىلامىن.

سۋرەت: azh.kz سايتىنان الىندى.

جۇماباي̆ دوسپانوۆ تۋرالى

قازاقستاننىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىندەگى كۇشتەردىڭ العاشقى كوشىن 1990–1991 جىلدارى «ازات» قوزعالىسى باستاعان بولسا، ەكىنشى كوشتى 1998 جىلى ەكس-پرەمەر اكەجان قاجىگەلديننىڭ پارتياسى، ءۇشىنشى كوشتى 2001 جىلى كۇزدە عالىمجان جاقيانوۆ پەن مۇحتار ءابىلازوۆ باستاعان دەمتاڭداۋشىلار دۇنيەگە كەلتىردى دەگەن بولار ەدىم.

ەكىنشى كوشتىڭ وكىلدەرىنىڭ ىشىنەن ساياسي ارەنادا سۋىرىلىپ، وزىپ العا شىققانداردىڭ ءبىرى – اتىراۋلىق جۇماباي̆ دوسپانوۆ.

جۇماباي̆مەن 1998 جىلى جەلتوقساننىڭ باسىندا ماسكەۋدە وتكەن بۇكىلقازاقستاندىق دەموكراتياشىل كۇشتەردىڭ فورۋمىندا تانىستىم. كوپ ۇزاماي ەكەۋىمىز دە ءا.قاجىگەلديننىڭ ۇي̆ىمداستىرعان قرحپ-نىڭ (قازاقستاننىڭ رەسپۋبليكالىق حالىقتىق پارتياسى) قۇرىلتايىندا بولدىق. ول اتىراۋدا، مەن قىزىلوردادا وبلىستىق ۇي̆ىمدى ۇي̆ىمداستىرىپ، جەتەكشىلىك جۇمىستارىن اتقاردىق.

العاشقى وپپوزيتسيالىق پارتيا بولعان قرحپ ۇي̆ىمىنا، ونىڭ جەتەكشىلەرىنە قارسى بيلىك تاراپىنان ارامزالىق سوققىلاردىڭ جاسالۋى، زاڭسىز ادىستەر مەن قيمىل-ارەكەتتەردىڭ قولدانىلاۋى، زاڭسىز ارەكەتتەردى زاڭ باتپاعىنا اي̆نالدىرۋ ارقىلى كۇرەسۋ وسى كەزدەردە باستالدى. وسى زاڭسىز ارەكەتتەر مەن قيمىلداردىڭ، جىمىسقى ارانداتۋلار مەن ونىڭ العاشقى قياناتتارىن ءبىرىنشى بولىپ قابىلداعان، بىرنەشە سوتتار مەن قاستاندىقتاردى باسىنان وتكەرىپ شىڭدالعان اي̆ماقتىق ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرى جۇماباي̆ ەدى.

سول تۇستا مەن جۇماباي̆دىڭ بوي̆ىندا جارق ەتىپ كورىنگەن ەڭ باستى قاسيەتى – الدىمەن ونىڭ قازاقتىلدى وپپوزيتسيالىق باسىلىمدى اي̆ماقتىق دەڭگەي̆دە ەڭ جوعارى بەلەسكە كوتەرە بىلگەن قابىلەتىن اي̆تقان بولار ەدىم. ەشكىم ەلەمەگەن، بىلمەگەن، كوزىنە ىلمەگەن «التىن عاسىر» باسىلىمىن بۇكىل باتىس پەن وڭتۇستىك قازاقستان اي̆ماعىنداعى ازۋلى، بەدەلدى گازەتە اي̆نالدىردى.

قارجىلىق، جۋرناليستىك تاپشىلىقتا ءجۇرىپ، جالعىز ءوزى وسىنداي̆ گازەتتى شىعارىپ كەلە جاتقان جۇماباي̆دىڭ اتى قازاق باسىلىمدارىنىڭ جاڭا تاريحىندا قالارى انىق.

Abai.kz