Keshe kostum men fartuk kiygen, galstuk pen bantik taqqan astanalyq týlekter merekelik kónil-kýimen bilim ordalarynan qayta bastaghan shaqta qos shatyrly Parlamentte últ janashyrlary Esep komiytetining esebinen Bilim jәne ghylym ministrligining aqylgha qonbas qareketin bilip, jagha ústap jatty. Omarhan Óksikbaev úsynghan «2008 jylghy respublikalyq budjetting atqaryluy turaly esepte» әlgi organgha qatysty «qyzyqty» derek keltirilipti: «Bilim jәne ghylym ministrligi fizika, himiya, biologiya kabiynetterine oqu qúral-jabdyqtaryn memlekettik satyp alu kezinde budjet zanynyng 15-babyna sәikes bólingen aghymdaghy nysanaly transfertterdi tiyimsiz paydalandy» dep bastalady búl tarau. Biraq naghyz qyzyghy alda eken...

Keshe kostum men fartuk kiygen, galstuk pen bantik taqqan astanalyq týlekter merekelik kónil-kýimen bilim ordalarynan qayta bastaghan shaqta qos shatyrly Parlamentte últ janashyrlary Esep komiytetining esebinen Bilim jәne ghylym ministrligining aqylgha qonbas qareketin bilip, jagha ústap jatty. Omarhan Óksikbaev úsynghan «2008 jylghy respublikalyq budjetting atqaryluy turaly esepte» әlgi organgha qatysty «qyzyqty» derek keltirilipti: «Bilim jәne ghylym ministrligi fizika, himiya, biologiya kabiynetterine oqu qúral-jabdyqtaryn memlekettik satyp alu kezinde budjet zanynyng 15-babyna sәikes bólingen aghymdaghy nysanaly transfertterdi tiyimsiz paydalandy» dep bastalady búl tarau. Biraq naghyz qyzyghy alda eken...
Sonymen, Esep komiytetine sensek, Bilim jәne ghylym ministrligi «oqu qúral-jabdyqtaryn memlekettik satyp alu boyynsha ótkiziletin konkurstyng tehnikalyq erekshelikterin әzirleu barysynda mektepterdegi oqytu tilin eskermeydi. Osynyng nәtiyjesinde tek qana Batys Qazaqstan oblysynda 2007-2008 jyldary qazaq tilinde oqityn 29 mektepke 10,2 million tengening orys tilindegi oqu qúraldary men baghdarlamalary satyp alynghan»! Osydan, «qazaq mektepteri tek memlekettik tildegi oqulyqtarmen jәne qazaq mektepterine layyqtalghan baghdarlamalarmen oqugha tiyistigine bilim jәne ghylym sheneunikterining sauaty jetpegen be, әlde, búl jasyryn orystandyru sayasaty ma?» degen san saual aldan samsap shyghady. Parlamenttegi keshegi Ýkimet pen Esep komiytetterining byltyrghy budjetting oryndaluyna qatysty esepterining tanystyrylymynda uaqyttyng shektelui saldarynan múnday súraqtargha jauap tabylmady. Biraq qalaulylardyng búl esepterdi alda әli biraz talqylaytynyn, demek, jauapty sheneunikterge bәribir jauap beruge tura keletinin eske salghan jón.
Ádiletin aitqanda, búl esepterde aqylgha qonymsyzdyghy men qoghamdyq ashu-yza tudyruy túrghysynan әlgindey derekterdi jolda qaldyratyn jayttar jeterlik.
Mәselen, jyl boyy Ýkimet qan qaqsap, qarjy jetpey jatqandyghyn san qaqsap, kýizelispen birge qalaulylardyng ýreyin úshyryp bitkendigi sonsha, deputattar zantudyrushylyq júmystarynda aq qaghazdyng eki betin de paydalanu siyaqty qatang ýnemdeu sharalaryna kóshken-tin. Al endi myna esepterge ýnilgende qalaulylardyng yzadan bastary ainalyp, kózderi qarauytty. Óitpey qaytsin?! Esep komiyteti sheneunikterding «Budjet-2008»-ding shyghystarynan 105,8 milliard tengeni talan-taraj etkenin anyqtaghan. Aymaqtardaghy әkim-qaralar da olardan qalyspauda. Nysanaly transfertterdi júmsau barysynda 16,3 milliard tengening «qarjylyq búzushylyqtaryna» jol bergen. Ýkimetting esebinde de aqsha jymqyru mәselesi aitylghan, biraq sandar әldeqayda «sypayy». Biraq osynsha talan-taraj ayausyz, qatal kýizelis zamanynda bolyp otyrghanyn eskersek, «esengirep ketuge» bolady.
– Búl esepte qarjylyq jónsizdikter 64 milliard 202 milliongha jetkendigi atap kórsetilipti! – deydi deputat Rozaqúl Halmuradov. Sóitip 2007 jylmen salystyrghanda qarjylyq búzushylyqtar 3,2 ese artqan! Tender kezindegi jónsizdikter, yaghny memlekettik satyp alu turaly zannamanyng búzyluy 41,2 milliard tengeni qúraghan. Nemese 2007 jylmen salystyrghanda 2,7 ese artqan! Búl ne masqara? Qarjylyq búzushylyqtargha jol bergen ministrlikterding aldynda Industriya jәne sauda ministrligi – 20 milliard tengeden artyq, ekinshi orynda Qorghanys ministrligi – 16,5 milliard tenge. Ókinishke qaray, ýshinshi orynda Qarjy ministrligi túr! Onyng qarjylyq búzushylyghy 2,2 milliard tenge, memlekettik satyp aludaghy búzushylyghy – 3,2 milliard tenge. Qarjy ministrligi ózi zang búzugha barsa, basqadan ne súraydy? – dep ashyndy qalauly.
Deputat taghy bir kelensiz jaytqa nazar audartty. Salyq organdary 2008 jylghy jýrgizgen baqylau júmystarynyng qorytyndysy boyynsha 299 milliard tenge salyqtar men tólemderdi qosymsha eseptegen. «Biraq ókinishke oray, sonyng budjetke naqty týskeni 5-ten sәl astam ghana payyz. Búl bir әdetke ainalyp ketken siyaqty. 2007 jyly da tura solay bolghan, qosymsha eseptelgenning bes jarym payyzdayy ghana týsken. Sonda salyqtyq tekseruler dúrys jýrgizilmegen be? Memlekettik organdardyng әlsizdigi me?» dedi Rozaqúl Satybaldyúly. Búghan jauap qatqan Qarjy ministri B.Jәmishev salyqshylardyng is-qimyldaryn «zangha qayshy deuge bolmaytyndyghyn» aityp, óz komandasyna bolysty. Ministrding aituynsha, Salyq komiyteti birinshi instansiyada jenip shyghady eken, biraq jogharydaghy sot myrzalar artynan ol sheshimderding kýshin joya beredi eken. Osyny aitqan Bolat Jәmishev jetildirilmegen últtyq zannamanyng memlekettik mýddeni qorghaugha mýmkindik bermeytindigine, onyng ýstine kezinde bekitilip ketken, qazaqstandyq zannamagha baghynbaytyn kontraktilerding jetkilikti ekendigine shaghymdandy.
Taghy bir jagha ústatar jayt: «Qosymsha qún salyghyn nóldik stavka boyynsha qaytaru somalary artyp barady» dep alandaydy Omarhan Óksikbaev. Endi qaranyz: әr tiyn ýshin alysudyng ornyna, memleket nóldik stavkamen eseptep, qosymsha qún salyghy boyynsha, Qazaq jerining qoynauyndaghy qazynasynyng qyzyghyn kórip jatqan jatjúrttyq alpauyttargha 253 milliard 525,3 million tengeni qaytaryp bergen. Tarata aitar bolsaq, «Qashaghangha» qúryq sala almay jatqan «Agip KCO» 36 milliard 785,5 million tenge, koreylerding «Qazaqmysy» 19 milliard 912,4 million tenge, ýndilik milliarderding «Arselor Mittal Temirtau» kompaniyasy 16 milliard 370,8 million tenge, «Intergaz SA» siyaqty gaz alpauyty 13 milliard 295,1 million tenge, qytaylyq «SNPS «Aqtóbemúnaygaz» 11 milliard 000,6 million tenge alghan. Áriyne, múnyng bәri zang jýzinde iske asqan. Biraq Esep komiytetining basshysy beker mazasyzdanbasa kerek.
Aytpaqshy, qalauly Rozaqúl Halmuradov keyin Omarhan Óksikbaevtan myna saualgha jazbasha týrde jauap berudi súraghanyn aita ketken jón. «Kedendik tólemder men salyqtar boyynsha úsynylghan jenildikter auqymy 647 milliard tengege jetipti. Nemese respublikalyq budjetting salyqtyq týsimderining 31 payyzdan artyghyn qamtidy eken. Búl әldebir «aghayynshyldyqpen» jasalyp otyrghan joq pa?» degen deputat qay kompaniyalar alym-salyqtyng qay týrinen jenildik alghandyghyn tizip, ózine joldaudy súrady. Ýkimet búl iste jariyalylyqqa jýginse, mýmkin, keyin deputat aghamyzdan bile jatarmyz.
Esep tanystyrylymynan qalaulylar ekiúday kónilmen shyqty. Bir jaghynan Ýkimet daghdaryspen layyqty jaghalasyp jatqanday. Biraq mәselen, deputat Vladimir Nehoroshevtar daghdarysqa qarsy sharalardyng tiyimdiligine kýmәndanady. «Eger Ýkimet barlyq uәdesin oryndasa, halyqtyng jýregi shydamay, jarylyp ketetin shyghar...» dep shýbәlanady

V.Nehoroshev.
Ayhan ShÁRIP
“Ayqyn” gazeti 27 mamyr 2009 jyl