كەشە كوستيۋم مەن فارتۋك كيگەن، گالستۋك پەن بانتيك تاققان استانالىق تۇلەكتەر مەرەكەلىك كوڭىل-كۇيمەن ءبىلىم وردالارىنان قايتا باستاعان شاقتا قوس شاتىرلى پارلامەنتتە ۇلت جاناشىرلارى ەسەپ كوميتەتىنىڭ ەسەبىنەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ اقىلعا قونباس قارەكەتىن ءبىلىپ، جاعا ۇستاپ جاتتى. ومارحان وكسىكباەۆ ۇسىنعان «2008 جىلعى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋى تۋرالى ەسەپتە» الگى ورگانعا قاتىستى «قىزىقتى» دەرەك كەلتىرىلىپتى: «ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى فيزيكا، حيميا، بيولوگيا كابينەتتەرىنە وقۋ قۇرال-جابدىقتارىن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ كەزىندە بيۋدجەت زاڭىنىڭ 15-بابىنا سايكەس بولىنگەن اعىمداعى نىسانالى ترانسفەرتتەردى ءتيىمسىز پايدالاندى» دەپ باستالادى بۇل تاراۋ. بىراق ناعىز قىزىعى الدا ەكەن...

كەشە كوستيۋم مەن فارتۋك كيگەن، گالستۋك پەن بانتيك تاققان استانالىق تۇلەكتەر مەرەكەلىك كوڭىل-كۇيمەن ءبىلىم وردالارىنان قايتا باستاعان شاقتا قوس شاتىرلى پارلامەنتتە ۇلت جاناشىرلارى ەسەپ كوميتەتىنىڭ ەسەبىنەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ اقىلعا قونباس قارەكەتىن ءبىلىپ، جاعا ۇستاپ جاتتى. ومارحان وكسىكباەۆ ۇسىنعان «2008 جىلعى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋى تۋرالى ەسەپتە» الگى ورگانعا قاتىستى «قىزىقتى» دەرەك كەلتىرىلىپتى: «ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى فيزيكا، حيميا، بيولوگيا كابينەتتەرىنە وقۋ قۇرال-جابدىقتارىن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ كەزىندە بيۋدجەت زاڭىنىڭ 15-بابىنا سايكەس بولىنگەن اعىمداعى نىسانالى ترانسفەرتتەردى ءتيىمسىز پايدالاندى» دەپ باستالادى بۇل تاراۋ. بىراق ناعىز قىزىعى الدا ەكەن...
سونىمەن، ەسەپ كوميتەتىنە سەنسەك، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى «وقۋ قۇرال-جابدىقتارىن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ بويىنشا وتكىزىلەتىن كونكۋرستىڭ تەحنيكالىق ەرەكشەلىكتەرىن ازىرلەۋ بارىسىندا مەكتەپتەردەگى وقىتۋ ءتىلىن ەسكەرمەيدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە تەك قانا باتىس قازاقستان وبلىسىندا 2007-2008 جىلدارى قازاق تىلىندە وقيتىن 29 مەكتەپكە 10,2 ميلليون تەڭگەنىڭ ورىس تىلىندەگى وقۋ قۇرالدارى مەن باعدارلامالارى ساتىپ الىنعان»! وسىدان، «قازاق مەكتەپتەرى تەك مەملەكەتتىك تىلدەگى وقۋلىقتارمەن جانە قازاق مەكتەپتەرىنە لايىقتالعان باعدارلامالارمەن وقۋعا تيىستىگىنە ءبىلىم جانە عىلىم شەنەۋنىكتەرىنىڭ ساۋاتى جەتپەگەن بە، الدە، بۇل جاسىرىن ورىستاندىرۋ ساياساتى ما؟» دەگەن سان ساۋال الدان سامساپ شىعادى. پارلامەنتتەگى كەشەگى ۇكىمەت پەن ەسەپ كوميتەتتەرىنىڭ بىلتىرعى بيۋدجەتتىڭ ورىندالۋىنا قاتىستى ەسەپتەرىنىڭ تانىستىرىلىمىندا ۋاقىتتىڭ شەكتەلۋى سالدارىنان مۇنداي سۇراقتارعا جاۋاپ تابىلمادى. بىراق قالاۋلىلاردىڭ بۇل ەسەپتەردى الدا ءالى ءبىراز تالقىلايتىنىن، دەمەك، جاۋاپتى شەنەۋنىكتەرگە ءبارىبىر جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلەتىنىن ەسكە سالعان ءجون.
ادىلەتىن ايتقاندا، بۇل ەسەپتەردە اقىلعا قونىمسىزدىعى مەن قوعامدىق اشۋ-ىزا تۋدىرۋى تۇرعىسىنان الگىندەي دەرەكتەردى جولدا قالدىراتىن جايتتار جەتەرلىك.
ماسەلەن، جىل بويى ۇكىمەت قان قاقساپ، قارجى جەتپەي جاتقاندىعىن سان قاقساپ، كۇيزەلىسپەن بىرگە قالاۋلىلاردىڭ ۇرەيىن ۇشىرىپ بىتكەندىگى سونشا، دەپۋتاتتار زاڭتۋدىرۋشىلىق جۇمىستارىندا اق قاعازدىڭ ەكى بەتىن دە پايدالانۋ سياقتى قاتاڭ ۇنەمدەۋ شارالارىنا كوشكەن-ءتىن. ال ەندى مىنا ەسەپتەرگە ۇڭىلگەندە قالاۋلىلاردىڭ ىزادان باستارى اينالىپ، كوزدەرى قاراۋىتتى. ويتپەي قايتسىن؟! ەسەپ كوميتەتى شەنەۋنىكتەردىڭ «بيۋدجەت-2008»-ءدىڭ شىعىستارىنان 105,8 ميلليارد تەڭگەنى تالان-تاراج ەتكەنىن انىقتاعان. ايماقتارداعى اكىم-قارالار دا ولاردان قالىسپاۋدا. نىسانالى ترانسفەرتتەردى جۇمساۋ بارىسىندا 16,3 ميلليارد تەڭگەنىڭ «قارجىلىق بۇزۋشىلىقتارىنا» جول بەرگەن. ۇكىمەتتىڭ ەسەبىندە دە اقشا جىمقىرۋ ماسەلەسى ايتىلعان، بىراق ساندار الدەقايدا «سىپايى». بىراق وسىنشا تالان-تاراج اياۋسىز، قاتال كۇيزەلىس زامانىندا بولىپ وتىرعانىن ەسكەرسەك، «ەسەڭگىرەپ كەتۋگە» بولادى.
– بۇل ەسەپتە قارجىلىق جونسىزدىكتەر 64 ميلليارد 202 ميلليونعا جەتكەندىگى اتاپ كورسەتىلىپتى! – دەيدى دەپۋتات روزاقۇل حالمۋرادوۆ. ءسويتىپ 2007 جىلمەن سالىستىرعاندا قارجىلىق بۇزۋشىلىقتار 3,2 ەسە ارتقان! تەندەر كەزىندەگى جونسىزدىكتەر، ياعني مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى زاڭنامانىڭ بۇزىلۋى 41,2 ميلليارد تەڭگەنى قۇراعان. نەمەسە 2007 جىلمەن سالىستىرعاندا 2,7 ەسە ارتقان! بۇل نە ماسقارا؟ قارجىلىق بۇزۋشىلىقتارعا جول بەرگەن مينيسترلىكتەردىڭ الدىندا يندۋستريا جانە ساۋدا مينيسترلىگى – 20 ميلليارد تەڭگەدەن ارتىق، ەكىنشى ورىندا قورعانىس مينيسترلىگى – 16,5 ميلليارد تەڭگە. وكىنىشكە قاراي، ءۇشىنشى ورىندا قارجى مينيسترلىگى تۇر! ونىڭ قارجىلىق بۇزۋشىلىعى 2,2 ميلليارد تەڭگە، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋداعى بۇزۋشىلىعى – 3,2 ميلليارد تەڭگە. قارجى مينيسترلىگى ءوزى زاڭ بۇزۋعا بارسا، باسقادان نە سۇرايدى؟ – دەپ اشىندى قالاۋلى.
دەپۋتات تاعى ءبىر كەلەڭسىز جايتقا نازار اۋدارتتى. سالىق ورگاندارى 2008 جىلعى جۇرگىزگەن باقىلاۋ جۇمىستارىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 299 ميلليارد تەڭگە سالىقتار مەن تولەمدەردى قوسىمشا ەسەپتەگەن. «بىراق وكىنىشكە وراي، سونىڭ بيۋدجەتكە ناقتى تۇسكەنى 5-تەن ءسال استام عانا پايىز. بۇل ءبىر ادەتكە اينالىپ كەتكەن سياقتى. 2007 جىلى دا تۋرا سولاي بولعان، قوسىمشا ەسەپتەلگەننىڭ بەس جارىم پايىزدايى عانا تۇسكەن. سوندا سالىقتىق تەكسەرۋلەر دۇرىس جۇرگىزىلمەگەن بە؟ مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ السىزدىگى مە؟» دەدى روزاقۇل ساتىبالدىۇلى. بۇعان جاۋاپ قاتقان قارجى ءمينيسترى ب.جامىشەۆ سالىقشىلاردىڭ ءىس-قيمىلدارىن «زاڭعا قايشى دەۋگە بولمايتىندىعىن» ايتىپ، ءوز كومانداسىنا بولىستى. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، سالىق كوميتەتى ءبىرىنشى ينستانتسيادا جەڭىپ شىعادى ەكەن، بىراق جوعارىداعى سوت مىرزالار ارتىنان ول شەشىمدەردىڭ كۇشىن جويا بەرەدى ەكەن. وسىنى ايتقان بولات جامىشەۆ جەتىلدىرىلمەگەن ۇلتتىق زاڭنامانىڭ مەملەكەتتىك مۇددەنى قورعاۋعا مۇمكىندىك بەرمەيتىندىگىنە، ونىڭ ۇستىنە كەزىندە بەكىتىلىپ كەتكەن، قازاقستاندىق زاڭناماعا باعىنبايتىن كونتراكتىلەردىڭ جەتكىلىكتى ەكەندىگىنە شاعىمداندى.
تاعى ءبىر جاعا ۇستاتار جايت: «قوسىمشا قۇن سالىعىن نولدىك ستاۆكا بويىنشا قايتارۋ سومالارى ارتىپ بارادى» دەپ الاڭدايدى ومارحان وكسىكباەۆ. ەندى قاراڭىز: ءار تيىن ءۇشىن الىسۋدىڭ ورنىنا، مەملەكەت نولدىك ستاۆكامەن ەسەپتەپ، قوسىمشا قۇن سالىعى بويىنشا، قازاق جەرىنىڭ قويناۋىنداعى قازىناسىنىڭ قىزىعىن كورىپ جاتقان جاتجۇرتتىق الپاۋىتتارعا 253 ميلليارد 525,3 ميلليون تەڭگەنى قايتارىپ بەرگەن. تاراتا ايتار بولساق، «قاشاعانعا» قۇرىق سالا الماي جاتقان «ءAgىp KCO» 36 ميلليارد 785,5 ميلليون تەڭگە، كورەيلەردىڭ «قازاقمىسى» 19 ميلليارد 912,4 ميلليون تەڭگە، ۇندىلىك ميللياردەردىڭ «ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ» كومپانياسى 16 ميلليارد 370,8 ميلليون تەڭگە، «ينتەرگاز تسا» سياقتى گاز الپاۋىتى 13 ميلليارد 295,1 ميلليون تەڭگە، قىتايلىق «سنپس «اقتوبەمۇنايگاز» 11 ميلليارد 000,6 ميلليون تەڭگە العان. ارينە، مۇنىڭ ءبارى زاڭ جۇزىندە ىسكە اسقان. بىراق ەسەپ كوميتەتىنىڭ باسشىسى بەكەر مازاسىزدانباسا كەرەك.
ايتپاقشى، قالاۋلى روزاقۇل حالمۋرادوۆ كەيىن ومارحان وكسىكباەۆتان مىنا ساۋالعا جازباشا تۇردە جاۋاپ بەرۋدى سۇراعانىن ايتا كەتكەن ءجون. «كەدەندىك تولەمدەر مەن سالىقتار بويىنشا ۇسىنىلعان جەڭىلدىكتەر اۋقىمى 647 ميلليارد تەڭگەگە جەتىپتى. نەمەسە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ سالىقتىق تۇسىمدەرىنىڭ 31 پايىزدان ارتىعىن قامتيدى ەكەن. بۇل الدەبىر «اعايىنشىلدىقپەن» جاسالىپ وتىرعان جوق پا؟» دەگەن دەپۋتات قاي كومپانيالار الىم-سالىقتىڭ قاي تۇرىنەن جەڭىلدىك العاندىعىن ءتىزىپ، وزىنە جولداۋدى سۇرادى. ۇكىمەت بۇل ىستە جاريالىلىققا جۇگىنسە، مۇمكىن، كەيىن دەپۋتات اعامىزدان بىلە جاتارمىز.
ەسەپ تانىستىرىلىمىنان قالاۋلىلار ەكىۇداي كوڭىلمەن شىقتى. ءبىر جاعىنان ۇكىمەت داعدارىسپەن لايىقتى جاعالاسىپ جاتقانداي. بىراق ماسەلەن، دەپۋتات ۆلاديمير نەحوروشەۆتار داعدارىسقا قارسى شارالاردىڭ تيىمدىلىگىنە كۇماندانادى. «ەگەر ۇكىمەت بارلىق ۋادەسىن ورىنداسا، حالىقتىڭ جۇرەگى شىداماي، جارىلىپ كەتەتىن شىعار...» دەپ ءشۇبالانادى

ۆ.نەحوروشەۆ.
ايحان ءشارىپ
“ايقىن” گازەتى 27 مامىر 2009 جىل