Qazaqstan Respublikasynyng Enbek sinirgen qayratkeri Janghaly Jýzbaydyng shygharmashylyq konsertine barugha dayyndalghanyma bir aptaday bolghan. Tek qana kýy shertiletin keshting erekshe bolaryn ishim sezedi. Sonyng sәti   keldi. Astanadaghy Óner uniyversiytetining Jambyl Jabaev atyndaghy ýlken konsert zalyna kýy qúdyretin janymen úghynar ónsheng jaqsylar jinalghan eken. Kireberiste ýlken zaldyng ortasynda ýrkerdey ghana bolyp otyrghan topqa qarap, eli ardaqtar, Respublikalyq dengeyde óter keshting bir uniyversiytetting zalynda bolyp jatqanyna azdap qarnym ashyp túrghan edim, syrt jaghymnan shyqqan: - Janghaly eki tumaydy ghoy! – degen dauysqa jalt qaradym. EÚU magistraturasynda oqityn jas aqyn Úmtyl Zaryqqan eken. Ol da osy keshke kelipti. El qatarly biz de ózimizge búiyrghan oryngha jayghastyq.

Sarjaylau. Alqa qotan otyrghan júrt. Barlyghy kýnirene tolghaghan abyz babanyng auzyna qarauda. Baba «Sarjaylaudyn» (Tәttimbet Qazanghapúly) jayynan syr shertude. «Saryjaylauym, saryjaylauym» dep bebeulegen qarttyng múny qos «Qosbasargha» (Itayaq, Sembek) úlasty. Kýnirengen babanyng kónilin «Múng qosbasar» (Qyzdarbek) shógere týskendey. Alyp deneli abyz, el múnyna óz múny qosylyp shókimdey shal bop qalghanday kóz aldymyzda. Kóz júmuly, kónil oyau kýnirengen abyz «Inileri....» dep ýzdigip, ýzildirip baryp, janashyrlyqpen, erekshe bir bauyrmaldyqpen «–im, inilerim» dep ýzdigedi. Ózinen keyingi úrpaqqa, keyingi buyngha «Inilerim» (Tólegen Mombekov) dep senim artyp, ýmit jýktegen aghalyq niyet «Seken asuynan» (Asqar Sýleymenov) qol búlghady.

Alqa qotan otyrghan kópshilik qart abyzdyng ýmitin aqtaugha bar yntasymen qyzmet qylatyndyqtaryna senimmen ishtey bir týiip qoydy. Úzaq tolghap baryp tynystaghan qariya jan-jaghyna әldekimdi izdegendey kóz saldy. Baghanadan qariyanyng aitaryn qas-qabaghynan bilip otyrghan Jasúlan (Nauryzbayúly keshting jýrgizushisi) qart abyzdyng kónilin sergiter kýy tilep otyrghanyn bayqap, Aqjusandy shaqyrdy. Býldirshindey qyz iymene basyp kelip abyzdyng aldyna jýgindi. «Ketbúgha» degen ýn shyqty samarqau ghana. Qolyndaghy ýsh ishekti dombyranyng qúlaq kýiin búrynnan keltirip, dayyndap qoyghan Aqjusan (Imanghazyqyzy) otyrghandardy osydan әldeneshe ghasyr búrynghy qazaq dalasyna qaray jeteley jóneldi.

Kýy bitken son, manadan ýnsiz otyrghan qart baba «Salkýrendi» (Tayyr Belgibayúly) ertteti. At basyn shyghysqa búratyndaryn aitpay úghysqan top «Salkýrennin» sydyrta ayandaghanyna shoqyraqtap ilesti. Qart baba «Qarakerey Qabanbaydyn» (Halyq kýii) bosaghasyna kelip tizgin tejegende, kiyiz esik siyrylyp, qaysar batyrdyng ózi shyghyp attan týsirgendey boldy. Barqytbelding bókterinde atoylaghan alyptyng aibyny bar qazaqqa abyroy bolghanday, qart baba ruhtana shalqyp, «Kemengerlene» (Talasbek Ásemqúlov) sóilep ketti. Manadan «Salkýrennin» erke jýrisine salghyrttap qalghan kәri keudeni kernegen talay syrlar aqtaryldy.

«Aynalayyn jan balam,

Nasihat aitar men baban...» - dep kýnirengen qart abyzdyng kenesi auyl shetindegi «Kógalda» (Múhat Tanghytúly) jalghasty. Baba әngimesin tyndaugha auyl shetindegi tóbe basyna elding iygi jaqsylary jinalghan eken. Alqa-qotan otyrghan toptyng ortasynda ózi de abyzdyqqa tayaghan Myrzatay (Joldasbekov), elding sózin sóilep, qamshy ústap jýrgen Quanysh (Súltanov), әri әnshi, әri seri Qayrat (Baybosynov), qart babanyng qasynan qalmay jýrgen dәulesker kýishi Ábdulhamit (Rayymbergen), Dýken (Mәsimhanúly), Serikzat (Dýisenghaziyn), Serik (Negimov), Serik (Ospanov) t.b. bar.

Bir kezde kýnirene sóilep, kýmbirley tógilip otyrghan abyz kil toqtady da, ortada otyrghan Serikke (Ospanov) әn sal degendey ishara jasady. Qolyna ýkili dombyrasyn alghan Serik tamaghyn bir kenep aldy da, әuelete jóneldi.

Aqqu ansap qonghan... «Saryarqa» tógilip ketti.

Án ayaqtalghanda manayynda otyrghan top keukeulep, «taghy-taghy» desken song Serik te arqalanyp, sanylaqtana týsti. «Beu, beu, Gauhartas» dep shyrqay jónelgenin ózi de bayqamay qaldy.

Baghana әn bastalghaly beri ýnsiz tyndap, Sary arqasyn, sonda qalghan «beu, beu Gauhartasyn» eske alghanday bolyp otyrghan baba: «Kәpting tentegi qayda?» - dep sanq etti. Ortada bolmaghan tentekke miyghynan ghana jymiyp qoyghan abyz: «sol tentekting óleni jaqsy» – dedi. Baba әngimesin bastaghaly beri qasynan qalmay jýrgen Jasúlan (Nauryzbayúly) babasyna joldaghan batyr úldyng sәlemin jetkizdi

Atadan qalghan tektilik qangha qúya ma?...(Dәuletkerey Kәpúly, «Janghaly aghagha»)

Jas perining sәlemin tyndap bolghan qariya:

- Iiimmm – dep ynyrana qozghalyp qoydy da әngimesine qayta kirisip ketti. Búl joly tilge tiyek, tizginge sulyq bolghan qazir ózderi otyrghan «Keng jaylau» (Boranqúl Keshmaghambet) jayy edi. Ajarly Arqa, kóz jetkisiz Qaratau, shyrayly Shyghys, jer jannaty Jetisudaghy keng jaylaulardy kýnirene kýige bólep, erekshe shabytpen termelep otyrghan abyz múny, abyz sheri ayaqastynan ózgerip sala berdi. Keng jaylauda kósile kóshken kóshpendilerding barlyghyna ortaq múndy qozghap, kórshi jatqan qyrghyzdyng «Toghyz qayrymynyn» (Toqtaghúl Satylghanov) bireuin qayyryp tastady. Manadan әngime yrghaghyn ýzbey, bir qalyppen ústap otyrghan abyz bir sәtte úzyn-sonar «Tolghaugha» (Myrzatay Joldasbekov) týsip ketti. Býgingidey almaghayyp zamannyng sherin tókken tolghau abyzdyng eki iyghynan «Qosbasarday» (Myrzatay Joldasbekov) basyp, kóniline múng úyalata toqtady. Manayynda otyrghan el jaqsylary demderin ishine tartyp, qúlaq týrip qalghan. Eshkim baba kenesine kedergi keltirer emes. Tek kýnirengen abyz ýni ghana tym-tym alysqa, alysqa jeteleydi sanany. Ángimesin ayaqtaghan qariya: «Á, Myrzatay, sen de osynda ma edin? Endigi el sening auzyna qaraytyn bolady. Sóile!» - dedi. Tosyn úsynystan tosylyp qalsa da, múnday kenesterde suyrylyp sóilep ýirengen Myrzatay sózderin jinaqtap ala qoydy da, býgingi eldikten, býgingi óner men mәdeniyetten aghyzyp sóilep, arghy-bergini týgendep berdi.

Ózinen keyingi buynnyng yntymaqqa, eldikke úmtylghan niyetine yrza bolghan qart baba osymen býgingi kenes ayaqtaldy degen isharamen etegin qaghyna, ornynan túra berdi.

Bizde ornymyzdan túrdyq. Qazaq saharasyn sharlap shyqqan eki saghat kóz aldymyzda osynday surettermen qaldy. Kesh iyesi Janghaly aghamyzdy qúttyqtap, shygharmashylyghyna tabys tilep biz de osy maqalany qaghazgha týsiruge asyqtyq.

Kónilde «Janghaly Jýzbaydyng kýijinaghy qashan shyghar eken?» degen saual túrdy.

Eshkimnen at-ataq dәmetip kórmegen qonyr kýiding iyesine demeushi tabylsa olda әli-aq qoy dep júbattyq ózimizdi.

Jol boyy baghana konsertke kirerde Úmtyl inim aitqan bir auyz sóz jadymda janghyra berdi.

- Janghaly eki tumaydy ghoy!

Erjan Jaubay

Abai.kz